TÜRKMEN MAŞGALASYNDAKY GÖZE GÖRÜNMEÝÄN ZORLUK

Gadyrly daýym, mähriban daýzam,

Sag-aman gezip ýörsüňizmi? Öý-içeri, iş-güýç oňatçylykmy?

Men ýakynda eşiden habarlarymdan soňra hiç rahatlanyp bilmän, siziň bilen öz garaýyşlarymy, tekliplerimi paýlaşmagy makul bildim. Garşy bolmarsyňyz diýip umyt edýärin.

Iki ýyl mundan ozal durmuşa çykan gyzyňyz, meniň doganoglan gyz jigim Maýa sekiz aýlyk bäbegi bilen oýüne dolanyp gelipdir. Ony ýan ýoldaşy erbet ýenjipdir diýen habar meni gaty gynandyrdy. "Alan zarbaly urgularyndan ýaňa onuň döşi göm-gök bolupdyr" diýip, aýal doganym gürrüň berýär. Agyrysyna çydap bilmän, ony lukmana görkezmeli bolupsyňyz. Lukman maşgaladaky zorluk barada şübhelense-de, ýagdaýy derňemän, "wah, ýykylaýypdyr-da" sebäbe esaslanyp, bejeriş berip göýberipdir. Siziň bu barada biragyzdan dymmagyňyz we polisiýa, kanun goraýjy edaralaryna ýüz tutmazlygyňyz bolsa meni hasam beter gynandyrdy.

Men bolan wakany anyk bilmeýärin. Emma, beýle ýagdaýa düşünmek üçin jikme-jik bilmek zerur däl diýip hasaplaýaryn. Sebäbi, jübütleriň arasynda nähili düşünişmezlik bolan hem bolsa adama el galdyrmak ýa zorluk bikanun hereket bolup durýar. Jemgyýetiň öz gezeginde muny açyk ýazgarmalydygyna we kanuny bozujynyň hem jogapkärçilige çekilmelidigine ynanýaryn. Men siziň: "Wah, türkmençilikde biz maşgala abraýyny saklamak üçin şeýtmeli bolýarys. Polisiýa gidip, masgara bolup ýöresimiz gelenok!" diýjegiňizi hem bilýärin.

Biz türkmen maşgalalarynda häli-şindi şeýle ýagdaýlaryň bolýandygyny, gaýtalanyp durýandygyny eşidip durýarys. Gynansakda, köpümiz şeýle habarlara öwrenişip gidipdiris we maşgaladaky gelinlere garşy zorlugy adaty bir ýagdaý ýaly kabul edýaris. Men bu mesele barada kän pikirlenýarin. Sebäbi, men şeýle ýagdaýa öwrenişip bilemeýärin. Gaharym gelýär. Şeýle wakalar lapymy keç edýär. Biz nähili jemgyýetde ýaşaýarys?

"Masgara bolup ýörmäli, baran ýeriň bilen öňuşyp geziber gyzym! Il-gün näme diýer!?" ýaly düşünjeler durmuşymyzyň esasy ýörelgesi bolup gidipdir. Näme üçin biz şu düşünjäni aýalyna el galdyrýan erkekleri utandyrmak, ýazgarmak üçin ulanmaýarys? Tersine, bu düşünjäni bolan zorlugy ýaşyrmak üçin ulanýarys. "Aýalyňa el gadyrýanyňy bilseler il-gün näme diýer?" diýýänlere duş gelmek kyn. Gaýtam ýenjilen gelinden: "Şarpykmy ýa-da depip urdumy?" ýaly soraglar bilen hem edilen zorlugy hem öz ynsabymyzy aklajak bolýarys. Ýoldaşy bigünä, wakany bolsa "türkmençilikde" kadaly zat diýip hasaplaýarys. Eýsem zorlugyň "kadaly" derejesi bolan jemgyýetde ýaşamak howply dälmi?

Ogluňyz urulan bolsa derrew polisiýa jaň ederdiňiz, bolan zorluga başgaça garardyňyz. Ýöne weli, gelin urulan ýerde munuň ýaly zatlar üçin polisiýa ýüz tutulmaýar? Näme üçin? Ogluňyzyň bedenine şikes ýetende, onuň agyrysyny, yzasyny siz ene-ata hökmünde gyzyňyzyňkydan başgaça duýýarsyňyzmy? Gelniň, gyzyň agyrysy "gowşagrak" çykýarmy?

Şiziň hereketleriňiz gyz we oglan agtyklaryňyzyň aňynda elhenç görelde hökmünde yz galdyrýar. Zorlugy ýapyp ýaşyrmak, oňa şaýat bolýan we siziň bu düşünjeleriňizi eşidip ösýan oguldyr, gyz agtyklaryňyzyň geljegine ýaramaz täsir edýär. "Zorluga, kemsitmelere çydamaly!" diýen düşünjeler türkmen gyzjagazlarynyň aňyna guýulanda olarda "bagtly maşgala" barada nähili garaýyşlar döräp biler? Olar geljekde nähili ýan ýoldaşy saýlap alarlar?

Aýala ýan ýoldaşy tarapyndan edilýän zorluk diňe bir fiziki, jynsy, emosional zolrugy däl, eýsem erkegiň aýalyny kontrol astynda saklamak niýeti bilen edýän her dürli hereketlerini hem öz içine alýar. Bolan zorluk Maýanyň we onuň bäbeginiň fiziki (bedenine) we ruhy saglygyna gönüden-göni täsirini ýetirýär. Uzak möhletleýin hroniki stress Maýanyň saglyk ýagdaýyny erbetleşdirip biler. Zorluk bir topar keselleriň sebäbidir. Döwük-ýenjik, ýaralar göze görünýär, ýöne zorluk göze görünmeýän köp içege, nerw ulgamynyň kesellerine-de sebäp bolup bilýär. Döwrebäp barlaglara görä bolan zulumlygyň täsiri uzak wagt dowam edýär. Zorlugyň gaýtalanýan epizodlary aýalyň saglygyna aýratyn täsir ýetirýär diýip garalman, dowam ediji, uzyn möhletli täsirleri göz öňünde tutmaly. Gyzyňyz bilen zorlugyň duýgularyna salýan täsiri barada aç-açan gürrüňdeş bolsaňyz kän zat öwrenerdiňiz. Urulan aýallar ruhy kesellerden ejir çekýärler: depressiýa, ruhyçökgünlik, ynamsyzlyk, gorkular, janyna kast etmeklik...

Sekiz aýlyk çaga bilen kösenip, ummasyz stressi başdan geçirip ýören enäniň ýagdaýy onuň ýaş çagasynda aýyrylmaz yz galdyrýar. Ruhyçökgünlik ene süýdüniň azalmagyna uly sebäp bolup, çagany kadaly ösmäge zerur bolan iýmitden mahrum edýär. Bu bolsa çaganyň emosional we fiziki taýdan göýdük ösmegine ýol açýar. Barlaglara görä şeýle zorluga şaýat bolup ösýän çagalaryň özleriniň hem zorluk etme ähtimallygy artýar. Olaryň saglygy, akyl taýdan ösüşi gowşak, adamlar bilen aragatnaşyk gurmak ukyplary pes bolýar.

Sözümiň soňunda Maýanyň mertebesi, onuň çagasynyň geljegini, çynlakaý maşgala abadançylygyny göz öňüne tutup, adalatyň hatyrasyna hereket etjegiňize ynam bildirýändigimi belläsim gelýär.

Hormatlamak bilen, ýegeniňiz Maral.

Awtor: Maral Nazarowa