GÖWRELILIGIŇ IRKI TOKSIKOZY: SEBÄPLERI, ALAMATLARY WE BEJERGI ÇÄRELERI

Bu ýagdaýa göwreliligiň başynda hökmany döremeli alamat ýaly seredilýär. Köp zenanlar dörän irki toksikozyň alamatlarynyň geçerine garaşsa, başgalar bu alamatlaryň başlananyna garaşyp, göwrelilik barada arzuw edýärler. Arzuwlar hasyl bolýar, muňa diňe ynanmak gerek, emma toksikoz göwreliligiň ýakymly alamaty bolup galanok.

Köplenç aýbaşynyň saklanmagy we göwreliligiň barlygy geljekki enä toksikozyň alamatlary bilen aýan bolýar.

Akuşerçilikde irki toksikoz diýip, göwreli aýalyň bedeniniň çaga düwünçeginiň ösmegine bildirýän duýgurlylyk ýagdaýyna aýdylýar.

Irki toksikoz haçan başlanýar?

Toksikoz takmynan göwreliligiň 3-nji-4-nji hepdesinden başlanyp, 12-nji-16-njy hepdesine çenli döwam edip biler. Emma göwreliligiň ahyryna çenli toksikozyň ýekeje alamaty bolmadyk ýagdaýlary hem seýrek duş gelmeýär.

Toksikozyň sebäpleri

Geçirilen köpsanly barlaglar netijesinde toksikozyň takyk sebäbini anyklamak başartmady. Immun ulgamynyň üýtgemegi, allergiki, gormonal üýtgemeler jähtden çaklamalar öňe sürülse hem, häzirki wagtda newrogen, ýagny beýniniň we göwreli ýatgynyň arasyndaky arabaglanşygynyň üýtgemegi netijesinde döreýän sebäp has ýörgünli düşündirişe eýedir. Beýni merkezleriniň üýtgemegi netijesinde refleks hadysalary, şol sanda iýmitleniş hadysasy hem üýtgäp, ýürek bulanma, gaýtarma ýaly alamatlar ýüze çykyp biler.

Toksikozyň alamatlary

Toksikozyň has ýygy duş gelýän görnüşi aşakdaky alamatlar bilen ýüze çykýar:

► Ýürek bulanma – esasy alamat bolup, ol irden, gije ýa-da bütin günüň dowamynda hem bolup bilýär;

► Gaýtarma – göwrelileriň 50-60%-de ýüze çyksa hem, olaryň diňe 8-10%-i bejergä mätäç bolup durýarlar. Gaýtarma näçe ir ýüze çyksa, şonça hem toksikoz agyr derejeli geçýär;

► Tüýkülik akma – agyr ýagdaýda bir gije-gündiziň döwamynda 1-1,5 litre çenli tüýkülik çykýp, bedenden belogyň we mineral duzlaryň ýitirilmeginiň sebäbi bolup biler;

► Umumy ýagdaýyň erbetleşmegi (ysgynsyzlyk, ukyçyllyk);

► Beden agramynyň peselmegi.

Käwagt irki toksikoz dermatoz (deriniň zaýalanmagy, gijilewük), demgysma (bronhlaryň gysylmagy – seýrek duş gelýär, emma agyr geçýär), osteomalýasiýa (süňkleriň ýumşamagy – kalsiý we fosfor elementleriň alyş-çalşygynyň bozulmagy sebäpli) görnüşde geçip bilýär. Gijilewük gaharlylyk, ukynyň bozulmagyna getirýär. Emma gijilewügiň sebäbi – süýji keseli, kömelekli ýokançlyk (kandidoz) ýa-da allergiki täsirlilik bolmagy hem mümkin.

Irki toksikozyň alamatlaryny gaýtarma bilen häsiýetlenýän başga kesellerden (iýmit zäherlenmesi, gastrit, pankreatit, nerw dokumasyny zaýalaýan ýokançlyklar we ş. m.) tapawutlandyrmak möhümdir.

Toksikozyň geçiş derejeleri

1. Ýeňil dereje – göwreliniň umumy ýagdaýy kanagatlanarly, köplenç nahardan soň, käwagtlar ajöze gaýtarma bir gije-gündizde 5 gezege çenli bolýar. Göwreliniň beden agramy 3 kg. artyk ýitirilmeýär.

2. Orta dereje – gaýtarma bir gije-gündiziň döwamynda 6-10 gezege çenli gaýtalanýar we naharyň kabul edilmegine bagly bolmaýar. Beden agramy 2 hepdede 2-3 kg. aralygy ýitirilýär.

3. Agyr dereje – göwreliniň umumy ýagdaýy agyrlaşýar. Gaýtarma bir gije-gündiziň dowamynda 20 gezek we ondan hem köp ýüze çykýar. Göwreliniň ukysy bozulýar. Bedeniň agramy 8-10 kg. aralygy ýitirilýär. Göwreliniň ýygy gaýtarmagy netijesinde bedeniň suwsuzlanmagy ýüze çykyp, alyş-çalyş hadysalary bozulýar. Ganyň we peşewiň kadaly görkezijileri üýtgeýär.

Irki toksikozyň bejergisi we ony ýeňilleşdirmegiň usullary

Irki toksikozyň ýeňil we orta derejeli görnüşleri lukmanyň gözegçiligi bilen Saglyk öýlerinde geçirilse, agyr görnüşi keselhana şertlerindäki bejergini talap edýändir.

Bu ýagdaýy başdan geçirýän göwreliniň iýmiti dürli önümleri saklaýan, aňsat özleşýän we witaminlere baý bolmalydyr. Nahary sowadylan görnüşde, uly bolmadyk mukdarda her 2-3 sagatdan, ýatan ýerinden kabul etmek maslahat berilýär.

Derman bilen bejergi lukmanyň gözegçiliginde alnyp barylyp, iýmit siňdiriş ulgamyň işini kadalaşdyryjy (serukal, torekan), ösümlik derman otlaryndan taýynlanan serişdeleri (hofitol, kokkulin), witamin toplumlaryny, gistaminlere garşy (pipolfen, dimedrol) we rahatlandyryjy (droperidol) serişdeleri ulanmadan ybaratdyr.

Irki toksikozyň bildirýän oňaýsyz ýagdaýlaryny ýeňilleşdirmek üçin birnäçe umumy maslahatlara eýerme hem peýdaly bolup biler:

→ Ýygy-ýygydan arassa howada gezelenç etmäge çalşyň.

→ Köplenç toksikoz irden, haçanda ganda glukozanyň derejesi peselende başlanýar. Irden turanyňyzda açlyk duýgusyny basyp ýatyrmak üçin agşamdan guradylan çörek bölejiklerini ýa-da duzly kökäni taýynlap goýuň we ýeriňizden turmazdan garbanyň.

→ Aşgazanyň kadaly işlemegi üçin günüň döwamynda ýygy-ýygydan garbanmak maslahat berilýär. Emma aşa doýmagyň hem zyýanlydygyny unutmaly dädir. Alma, guradylan miweleri, hozy hemişe ýan torbaňyzda saklamak maslahat berilýär.

→ Köpräk suwuklyk içmeli – suw, çay, miwe şirelerini we gaýnatmalaryny az-azdan, owurtlap içmek maslahat berilýär. Has hem limonly gök çaý, itburun şiresi, klýukwa morsy, ýaňy sykyp alynan miwe suwy, gazsyz mineral suwlary ýagdaýy gowulandyryp bilerler. Özünde köp şireli suwuklyk saklaýan miweleri (üzüm, pyrtykal, garpyz, gawun) hem iýmek peýdalydyr.

→ Iýmit iýlenden soň derrew ýatmak maslahat berilmeýär.

→ Çilim çekýän adamlardan uzagrakda durjak boluň. Mümkin bolsa dürli ysly ýerlerden gaça duruň: azyk dükanlary, himikatlary, parfumeriýa önümlerini satýan dükanlar we başgalar.

→ Ýene bir peýdaly maslahat: nahar taýarlan wagtyňyz agzyňyzy sowgurak suwdan dolduryp, agzyň içinde gyzýança saklaň. Gyzandan soň ýene-de sowuk suwa çalşyň.

→ Başga bir maslahat– ýürek bulanma başlanan wagty 1 çaý çemçe baly agzyňa alyp, assa-assadan soruň.

→ Mandariniň, apelsiniň ýa-da limonyň bölejigini sormak hem peýdalydyr. Narpyzly çaý, duzly pomidory, hyýary iýme hem peýda berip bilýär.

→ Göwreli aýallar üçin niýetlenen witamin toplumlaryny kabul ediň.

→ Egerde göwreli aýalyň ejesi hem ýaş wagtynda toksikozdan ejir çeken bolsa, mümkin onuň maslahatlary gyzyna kömek eder.

→ Egerde ýürek bulanma günüň ikinji ýarymynda ýüze çykýan bolsa, mümkin ol ýadawlygyň ýa-da hysyrdyly işiň netijesidir. Bu ýagdaýda derman otlaryň rahatlandyryjy ýygyndysyny, pustyrnik ýa-da pişik dyrnaçak otlaryň demlemesini kabul etme peýda edip biler.

Eger bejergi netije bermese...

Egerde geçirilen bejergi göwreli aýalyň ýagdaýyna täsir etmese, onda göwreliligi üzmekligiň meselesini çözmelidir.

Göwreliligi üzmek üçin görkezmeler:

⇒ Yzly-yzyna, üznüksiz gaýtarma;

⇒ Bedeniň suwsuzlanmagynyň güýçlenmegi;

⇒ Agramyň has peselmegi;

⇒ Nerw ulgamyň bozulmalary (parhsyzlyk, hereketsizlik, samrama);

⇒ Deriniň we gözleriň agynyň saralmagy.

Ýokarda bellenip geçilen çäreler toksikozyň geçişini ýeňilleşdirmäge kömek edip bilerler, sebäbi bu alamatlardan çürt-kesik dynmaga kömek edýän usul ýokdur. Esasy bilmeli zat – öz biynjalyklaryňyza ol diýen üns bermäň, çünki ýürek bulanma hem çalt geçip gidýän, wagtlaýyn ýagdaýdyr.