Waksinasiýa (kesellere garşy öňüni alyş sanjymlaryň berilmegi) – belli kesellere garşy immun ulgamyny berkidiji çäredir. Bütündünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG) bellemegine görä, bu çäre netijesinde her ýyl 3.4 mln ölümçiligiň öňi alynýar. Waksinasiýa epidemiýalaryň we pandemiýalaryň öňüni almaga kömek edýär.

Adamyň saglygyny saklamak üçin binýatly, döwrebap saglygy goraýyş ulgamynyň gerek bolşy ýaly, ýokary hilli derman serişdeleri bilen üpjünçilik hem hökmanydyr.

Ýaňy ýakynda "Türkmenistan" gazeti TSGwe DSM-niň Baş dermanhanalar birleşiginiň ilaty zerur bolan derman serişdeleri bilen üpjün etmek üçin uly göwrümli çäreleri geçirýändigini habar berdi. Habara görä, häzirki wagtda näsaglara ýeňillikli göýberilýän derman serişdeleriniň umumy sanawy 134 görnüşe ýetirlipdir. Derman serişdelerini 50% ýeňillikli alýan meýletin saglygy goraýyş ätiýaçlandyryşy boýunça şertnamalary bolan raýatlar, şeýle hem dermanlary 50% we 100% ýeňillikli alýan näsaglaryň aýratyn topary üçin dermanlaryň sanawy 454 görnüşe çenli köpeldilipdir. Bu serişdeler gerdejik, ergin, melhem görnüşlerinde bolup, agyrysyzlandyryjy, şeýle hem ýürek-damar, bölüp çykaryş, iýmit siňdiriş we beýleki ulgamlaryň kesellerini bejermek üçin niýetlenen dermanlardyr.

ChatGPT ýaly emeli zehin gurallary ýa-da uly dil modelleri tekstleri düzüp, soraglara jogap berip we dürli görnüşli ýumuşlary bitirip bilýärler. Bu gurallar tölegsiz görnüşde hem ähli ýerde diýen ýaly ýaýran we seniň bilim alyş tejribäňi baýlaşdyrmaga kömek edip bilerler. Emma, olary netijeli, jogapkärçilikli we ahlakly ulanmak üçin, olaryň başarnyklaryna, kemçiliklerine we olaryň akademik gurşawlarda dogry ulanylyşyna düşünmek möhümdir.

Esasy faktlar:

↪ Kelleagyry nerw ulgamynyň iň köp duş gelýän bozulmalarynyň biridir;

↪ Yzygiderli döreýän kelleagyry adamlara we jemgyýetlere agyry, maýyplyk, pes durmuş hili we ykdysady taýdan agyr ýük salýar;

↪ Dünýäde adamlaryň diňe az sanlysyna kelleagyry bozulmalary üçin dogry diagnoz we dogry bejergi berilýär;

↪ Dünýäniň ähli ýerinde kelleagyrylaryň möçberi we täsiri ýeterlikli ölçenilmän gelinýär.

Ýakyn dostlukly gatnaşyklaryň adamyň durmuşyna ýakymly täsirleri uly bolýar. Emma dostlaşmak we dostlugy gorap saklamak ýeňil iş däl. Jebis we sagdyn dostlugyň syrlary nämedekä?

Emma erkekler hem aýallara mahsus käbir endikleri öwrenmek bilen ömürlerine ömür goşup bilerler.

Dünýäniň ähli ýerinde aýallar erkeklerden uzak ýaşagan bolýar. Meselem, Türkmenistanda aýallar erkeklerden ortaça 6,5 ýyl uzak ýaşaýarlar.

Germaniýada ylmy barlagçylar bu tendensiýanyň haýwanlarda hem birmeňzeşdiginiň üstüni açyp, 528 dürli süýdemdirijileriň 72 göteriminde urkaçylaryň erkeklerden 13% uzak ýaşaýandygyny öwrendiler.

Ýokançly keselleriň ýaýramagynyň öňüni almakda waksinalar (sanjymlar) aýgytly rol oýnaýarlar. Häzirki wagtda dünýäde 30-dan köp ölüm howply ýokançlyklardan we kesellerden waksinanyň kömegi bilen goranyp bolýar. Waksinalar ýylda 3.5-5 million adamy ölümden halas edýärler.

Tomsuň soňlanmagy ene-atalaryň we çagalaryň ikisinde hem ençeme duýgulary oýaryp bilýär. Bu döwürde ilkinji bilen ene-atalaryň özleri özlerini rahat alyp barsalar çagalarynyň hem täze okuw ýylyna arkaýyn başlamaklaryna iň uly kömek etdikleri bolar. Şeýle-de, hünärmenler ýylyň üstünlikli geçmegi üçin stresi, tolgunmany we ynamsyzlygy azaldyp biljek üç maslahaty berýärler.

Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy (BSGG) öz hyzmatdaşlary bilen bilelikde 1988-nji ýylda poliomiýeliti doly ýok etmegiň ugruna çykdy. Şondan bäri birnäçe gezek keseliň ýok edilmegine örän golaý gelindi – meselem, 2021-nji ýylda diňe 5 sany poliomiýelit hadysasy hasaba alyndy we olar hem diňe Owganystanda we Päkistanda ýüze çykypdy. Emma, ondan bäri hadysalar ýene artyp, olaryň sany geçen ýyl 99-a ýetdi.

Poliomiýelit keseli esasan 5 ýaşdan kiçi çagalara güýçli ýokuşyp, birnäçe sagadyň içinde bejerip bolmajak derejede ysmazlyga eltýär. Dünýäde diňe iki ýurtda, Owganystanda we Päkistanda, poliomiýelitiň ýaýramasy hiç haçan togtamady.

Esasy faktlar:

↪ Salmonella bakteriýasy dünýäde içgeçme hadysalarynyň dörtden birine sebäpkärdir.

↪ Salmonella bakteriýasynyň döredýän keseline salmonellez diýilýär. Salmonellez hadysalarynyň köpüsi ýeňil geçýär, emma kä halatlarda ol ölüm howply hem bolup bilýär.

↪ Antibiotiklere durnuklylyk dünýäde uly saglyk meseleleriniň biri. Salmonellanyň hem käbir görnüşleri antibiotiklere durnuklylyk görkezip başlady.

↪ Iýmit bilen baglanyşykly arassaçylyk-gigiýena kadalaryny berjaý etmek (meselem, nahary mazaly bişirmek) salmonelleziň öňüni almagyň bir usulydyr.