Üns ber! Biziň saýtymyzyň esasy maksady Siziň saglyk babatdaky gözýetimiňizi giňeltmekdir. Şonuň üçin-de, saýtyň sahypalarynda berilýän maglumatlaryň esasynda öz-özüňi bejermek maslahat berilmeýär. Öz-özüňi bejermeklik düýpli kynçylyklara uçradyp, janyňyza howp salmagy ähtimal. Lukmanlar saýtyň üsti bilen size bejeriş berip bilenoklar. Lukmanlaryň jogaplary, makalalar, jemgyýetçiligiň teswirleri diňe maslahat hökmünde kabul edilmeli.
1965-nji ýylda amerikan psihology Martin Seligman işdeşleri bilen bilelikde ylmy barlag geçirýär we adamlaryň ýa-da haýwanlaryň bir zady başga bir zat bilen baglanyşdyrma prosesini öwrenýär. Bu barlagda Seligman itlerde eksperiment geçirýär. Ol ilki jaň kakýar, soňra bolsa iti çalaja tok urdurýar. Şuny birnäçe gezek gaýtalanyndan soňra it tok urgusyna entek ol başlamanka jogap berýär: ýagny, it jaňy eşden badyna özüni tok uran ýaly alyp barýar.
Emma haýran galdyryjy hadysa eksperimentiň indiki tapgyrynda bolup geçýär. Seligman bu gezek iti ortasyndan pessejik haýat bilen ikä bölnen giňiş guta salýar. It haýatyň beýleki tarapyny hem görüp bilýär we islese haýatdan böküp o tarapa geçip bilýär. Haýatyň bir tarapyndaky ýeri elektrikleşdirýärler, beýleki tarapyny bolsa şol durşuna galdyrýarlar. Soňra Seligman iti elektrikleşdirilen tarapda goýýar we ýene-de ýeňil derejeli tok urdurýar. Ol itiň tok uran badyna haýatdan böküp, beýleki tarapa geçmegine garaşýar.
Ählumumy maýylganlygyň we howanyň hiliniň ýaramazlaşýan döwründe ýaşyl ýerleriň ähmiýeti ýyl-ýyldan artýar. Agaçlar, gyrymsy agaçlar we otlar kömürturşy gazyny we zyýanly howa hapalaýjylary sorup kislorod edip çykarýarlar. Başga-da, bular çyglylygy saklýarlar, sesden we tozandan goraýarlar, salkynlyk we saýa berýärler, käbir haýwanlary, guşlary we mör-möjekleri öý bilen üpjün edýärler, adamlara dürli ýerleri bezemäge we ýüzlerçe peýdaly işleri ýerine ýetirmäge kömek edýärler. Emma ýaşyl ösümliklere bol suw gerek bolýar. Bol suw bolsa her bir ýere ýa-da her bir adama nesip etmeýär. Şonuň üçinem, häzirki wagtda suw çeşmelerinden tygşytly peýdalanmak üçin gadymy we häzirkizaman usullaryň ikisi hem möhümdir.
Çaga ragy irki basgançaklarynda anyklanylsa we netijeli bejergi geçirilse, halas bolma ähtimallygy örän ýokarydyr. Meselem, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda rakly çagalaryň 5 ýylyň içinde halas bolma ähtimallygy 80 göterime deňdir.
"Dünýäniň köp böleginde halas bolma derejesi has pes" diýip, St. Jude Adyndaky Çagalaryň Ylmy-Barlag Hassahanasynda (St. Jude Children's Research Hospital ) pediatrik onkolog we The Lancet Oncology žurnalynda ýakynda çap edilen hasabatyň awtory Lisa Force gürrüň berýär. Bu hasabatda 2017-nji ýylda çaga ragy sebäpli ýitirilen sagdyn ýyllaryň sany hasaplanylýar. Bu haýran galdyryjy san 11 million ýyla deň bolup, rak ölümleri we halas bolnandan soňky gaýraüzülmeler sebäpli ýitirilen ýyllary öz içine alýar. Çünki ragyň bejergisini alyp dynan çagalarda nerw şikeslerine we hroniki kesellere uçramak ähtimallygy ýokary bolýar.
Bir gezek Instagramda köp yzarlaýjysy bolan bir gyz öz suratynyň başga bir sahypada rugsatsyz paýlaşylandygyna gaharlanyp, zeýrenipdi. Şeýle ýagdaýa düşen ýene bir gyz bolsa, uzak wagt geçmänkä sahypasyny ýapdy. Instagramda ýa-da beýleki sosial saýtlarda diňe gyz-gelinleriň suratlaryny paýlaşýan sahypalar bilen hemmämiz tanyşdyrys. Eýsem şol suratlary post edýän adminler suratlaryň eýelerinden rugsat alýarlarmyka? Ol suratlary nireden tapýarlarka? Sosial saýtlarda suratlary esasan köp yzarlaýjy gazanmak üçin ulansalar, olary başga ýerlerde has bet niýetler üçin ulanyp bilmezlermi?
Sen çagaňa gygyrýarmyň? Men Türkmenistanda çaga gygyrylmagyna köp şaýat bolýaryn. Ene-atalar mundan utanmaýarlar, tersine muny adaty zat ýaly görýärler. Meniň goňşularym çagalaryna gygyrýarlar, mugallymlar okuwçylaryna gygyrýarlar, dükanda nätanyş adamlaryň arasynda ene-atalar çagalaryna gygyrýarlar... Hiç kim muny ýalňyş hasaplamaýar.
Gynansamam, menem öz çagalaryma gygyrýaryn... Emma men gygyranymdan soň gaty gynanýaryn. Çagamyň gözünde gorky göremde özümi erbet ene hasaplaýaryn. Şonuň üçin hem, çaga gygyrmazlygyň ýollaryny gözleýärin.
Adamyň ömründe iň bir bagtly pursatlaryň biri bolan durmuş toýy patriarhal (hojalykda we jemgyýetçilik gatnaşyklarynda erkek kişiniň agalyk etmegi) ýörelgelere eýerýän ýurtlardaky gyzlar üçin köplenç garabasma öwrülýär. Häzirki günlerimize çenli ene-atasynyň islegi boýunça nikalaşmak giňden ýaýran Azerbeýjanda gadymy adatlar sebäpli bu şatlykly gün gelin üçin psihiki we fiziki ezýet bolup, onuň täsiri ençeme ýyllap dowam edip bilýär.
"Toýdan soňra ol öňümde eşiklerini çykaryp başlanda, men gorkdum” diýip, Elmira özüniň ilkinji toý gijesini ýatlaýar (gahrymanyň haýyşy boýunça ady üýtgedildi). Indi durmuşa çykandygyma we ýagdaýlaryň hem şeýle bolmalydygyna düşünsem-de, hiç rahatlanyp bilmedim – diňe şol wagt özümiň hem eşiklerimi çykarmalydygymy bilýärdim".
Biz türkmenler garybrak, gowşagrak ýa-da ýarawsyzrak adamlara elmydama seresaply çemeleşip gelýäris. Şol sebäpli hem, türkmenler maýyplyk barada gürrüň edenlerinde "pahyr, görgüli" ýaly sözleri ulanyp, seslerini peseldip gürleýärler. Eger maýyplara bolan şeýle garaýyş dowam etse, men ýagdaýyň üýtgemejegine, diňe beterleşjekdigine şübhelenmeýärin. Sebäbi olary "pahyr" we "kömege mätäç" hasaplap, jemgyýetden çetleşdirmegi dowam etmek ýagdaýlary üýtgetmekden has aňsat.
Aýbaşydan galma ýazyjy Darsi Steinkä agyr urgy boldy. Ony wagtal-wagtal bedeninde döreýän gyzzyrmalar we ukusyzlyk birahat edýärdi. Depressiýa ysgyndan gaçyrýardy. Üstesine jemgyýetiň "aýbaşydan galan aýallar jynsy gatnaşyklar bilen gyzyklanmaýarlar" ýaly ynançlary ony hasam gazaba mündürýärdi.
"Göwnüme bolmasa, biziň ýaşaýan dünýämizde, erkekleriň agalyk edýän dünýäsinde, zenanlaryň gadyr-gymmatyny esasan olaryň seksuallygy we eneligi kesgitleýär," diýip, Steinke gürrüň berýär. "Aýbaşydan galmaklyk köp zenany utanç duýgusyna gaplaýar".
"BBC (Bi-bi-si)" habarlar kompaniýasynyň geçiren barlagyna görä, bütin dünýäde soňky on ýylyň içinde "göwreliligi bes etmek üçin tabletkalar" ady bilen internetde edilýän gözlegler iki esse köpeldi. Bu hilli gözlegler esasan aborta berk çäklendirme goýýan ýa-da ony düýbünden gadagan edýän ýurtlarda has köp edilýär.
Aýallar tabletkalary internetden satyn alyp ýa-da "WhatsApp" aragatnaşyk ulgamynda biri-biri bilen maslahatlaşyp, gadagan edilen serişdeleri almak üçin täze tehnologiýalardan gün geçdikçe has köp peýdalanýarlar.
Использование и распространение материалов рекомендуется, однако, воспроизводство и публикации копий материалов не могут быть использованы в коммерческих целях. Дальнейшее использование разрешается в соответствии с условиями лицензии Creative Commons.
Use and dissemination of the materials is encouraged; however, reproduction and cross-posting of copies may not be used for commercial purposes. Further usage is permitted under the terms of the Creative Commons License.
Materiallary ulanmak we ýaýratmak maslahat berilýär. Emma materiallaryň göçürme nusgalaryny gazanç maksady bilen gaýtadan işläp çap etmek gadagandyr. Bu materaillary mundan beýläk Creative Commons lisenziýasynyň şertlerine laýyklykda ulanmak rugsat edilýär.
1965-nji ýylda amerikan psihology Martin Seligman işdeşleri bilen bilelikde ylmy barlag geçirýär we adamlaryň ýa-da haýwanlaryň bir zady başga bir zat bilen baglanyşdyrma prosesini öwrenýär. Bu barlagda Seligman itlerde eksperiment geçirýär. Ol ilki jaň kakýar, soňra bolsa iti çalaja tok urdurýar. Şuny birnäçe gezek gaýtalanyndan soňra it tok urgusyna entek ol başlamanka jogap berýär: ýagny, it jaňy eşden badyna özüni tok uran ýaly alyp barýar.
Terjimäniň asyl nusgasy.
Bir gezek Instagramda köp yzarlaýjysy bolan bir gyz öz suratynyň başga bir sahypada rugsatsyz paýlaşylandygyna gaharlanyp, zeýrenipdi. Şeýle ýagdaýa düşen ýene bir gyz bolsa, uzak wagt geçmänkä sahypasyny ýapdy. Instagramda ýa-da beýleki sosial saýtlarda diňe gyz-gelinleriň suratlaryny paýlaşýan sahypalar bilen hemmämiz tanyşdyrys. Eýsem şol suratlary post edýän adminler suratlaryň eýelerinden rugsat alýarlarmyka? Ol suratlary nireden tapýarlarka? Sosial saýtlarda suratlary esasan köp yzarlaýjy gazanmak üçin ulansalar, olary başga ýerlerde has bet niýetler üçin ulanyp bilmezlermi?
Sen çagaňa gygyrýarmyň? Men Türkmenistanda çaga gygyrylmagyna köp şaýat bolýaryn. Ene-atalar mundan utanmaýarlar, tersine muny adaty zat ýaly görýärler. Meniň goňşularym çagalaryna gygyrýarlar, mugallymlar okuwçylaryna gygyrýarlar, dükanda nätanyş adamlaryň arasynda ene-atalar çagalaryna gygyrýarlar... Hiç kim muny ýalňyş hasaplamaýar.
Kawkazyň gadymy toý däpleriniň henizem gyzlaryň yzyna düşüşi
Aýbaşydan galma ýazyjy Darsi Steinkä agyr urgy boldy. Ony wagtal-wagtal bedeninde döreýän gyzzyrmalar we ukusyzlyk birahat edýärdi. Depressiýa ysgyndan gaçyrýardy. Üstesine jemgyýetiň "aýbaşydan galan aýallar jynsy gatnaşyklar bilen gyzyklanmaýarlar" ýaly ynançlary ony hasam gazaba mündürýärdi.
Makalanyň 
