Merkezi Aziýanyň sebit boýunça daşky gurşaw merkezi we CAMP4ASB sebit utgaşdyryjy topary bilelikde "Merkezi Aziýada klimatyň üýtgemegi" atly suratly beýany çap etdiler.

Şol beýana görä, Türkmenistanyň territoriýasy klimatyň üýtgemeginden ejir çekjek sebitlere degişli bolup durýar. Şeýle-de, şu asyryň ahyryna çenli, gurak günleriň 40% ýa-da ondan hem gowrak köpelmegine garaşylýar.

Endokrinolog, endokrin ulgamynyň kesellerini anyklamak, bejermek we öňüni almak bilen meşgullanýan lukman bolup, onuň edýän işi gönüden-göni bedeniň gormonal kadalaşmasy we onuň funksiýasynyň bozulmagy bilen baglanyşyklydyr.

Daşky gurşaw saglygy maglumatlar sahypasy, satylýan haýsy önümleriň saglyga zyýanlydygyny anyklamak maksady bilen, 22 sany endokrinolog bilen soraşma geçirýär. Endokrinologlaryň beren jogaplarynyň doly beýany:

Okajak.com saýtyndan maslahatlar

Pandemiýa, karantin, we beýleki çäklendirmeler sebäpli, 2020-nji ýyl köp adam üçin, şol sanda ýokary okuw jaýlarynda okajaklar we okaýanlar üçin hem kyn we düşnüksiz ýyl boldy. Olaryň käbirleri okuwa giriş synaglaryny daşary ýurtda tabşyrmana gidip, yzyna gaýdyp bilmediler; Käbirleri okuwy gutaryp, okan ýerinde galmaly boldular; Ýene käbirleri hem, daşary ýurda okuwa kabul edilip, ýöne gidip bilmediler. Hatda, okuwa giriş synaglaryna gidip bilmedikler hem bar. Garaz, 2020 köpümiz üçin emosional taýdan hem, strese we depressiýa gurşaldy. Emma, Eýnşteýniň aýdyşy ýaly: "Durmuş bir tigir sürmek ýalydyr – deňagramlylygyňy saklamak üçin hereket etmeli".

Biz köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň auditoriýasy hökmünde, gündelik durmuşda dürli maglumatlary eşidýäris; dürli makalalary, bloglary we sosial mediýa postlaryny okaýarys. Täzelikleri okamak, adatça, dünýäde we ýurdumyzda bolup geçýän wakalary öwrenmegiň iň çalt usulydyr.

Emma welin, köpümiz habarlary diňe gözden geçirmek bilen oňýarys. Hatda, köpümize täzeligiň näme baradalygyny seljermezden, oňa "like" goýmak endik bolupdyr. Posta diňe "like goýmak" ýeterlik däldir – muny jogapkärçiliksiz hereket saýyp hem bolar.

Ýetginjeklik ýaşynda gurulýan nikalar jemgyýetiň we şahsyýetiň ösüşine böwet bolýar. Çünki bu ýaşdaky adam maşgala durmuşynyň jogapkärçiliklerini üstüne alar derejede kämil bolmaýar. Bu kämillige ýetmek üçin, gyz diňe fiziologik taýdan däl-de, eýsem emosional we psihologik taýdan hem taýýar bolmaly.

Durmuş gurmaga ýetginjek oglan-gyzlaryň ikisiniň hem taýýar däldigine garamazdan, munda esasy pidalar ýaş gyzlardyr. Şu meseläni üns mekezinde goýup, 100-den gowrak ýurtdan 1300 töweregi jemgyýetçilik guramalarynyň gatnaşmagynda "Gyzlar gelinlik däldir" (Girls not brides) kampaniýasy döredildi. Kampaniýanyň maksady çaga/ýetginjek nikalaryň soňuna çykmak we gyzlaryň şahsyýet hökmünde ösüşi we bilimi ugrunda göreşmekdir.

2019-njy ýylyň ýanwarynda Kler emeli hemrasy arkaly Türkmenistanyň günbatarynda zyýanly metan gaz syzmasy anyklanýar. Bu barada ýurda habar berilýär we gaz syzmasy birnäçe aýdan soňra durýar. Saglygyň ýazan düşündirişini şu ýerde okap bolýar "Tebigy gaz we adam saglygy".

Türkmenistanda, esasanam paýtagtymyz Aşgabatda, daşy ak mermer bilen örtülen binalar kän guruluýar. Ak mermerli binalar Aşgabady bezeýän hem bolsa, şol mermerlerde adam saglygyna zyýanly radioaktiw şöhlelenmesiniň bardygy ilat arasynda ýaýran. Men şu meseläni öwrenmäge synanyşdym.

Radiasiýa – bu şöhle ýa-da ýokary tizlikli bölejikler görnüşinde maddadan bölünip çykýan energiýadyr.

Mermer – bu düzümi dürli minerallardan ybarat bolan metamorfik daşdyr. Mermer köplenç binalaryň içini we daşyny bezemek hem-de taryhy ýadygärlikler üçin ulanylýar.

Gaz alawlary (rusça: факельное сжигание газа; iňlisçe: gas flaring) näme?

Nebit önümçiliginde käwagt gazlar nebit bilen garylyp çykýar we olary ýakmak arkaly aýralaýarlar. Ýagny, nebit korporasiýalary nebiti almak üçin gazy ýakýarlar. Gazyň ýakylmagy howada ýanýan elhenç sesli uly alawlary döredýär we bu hadysa "gaz alawlamasy" diýilýär. Gaz alawy käte partlamanyň öňüni almagyň howpsuz usuly hökmünde ýakylýar we "howpsuzlyk alawy" diýlip atlandyrylýar. Nebiti gaýtadan işleýän zawodlar turbalarda aşa köp gaz ýygnananda, basyşy azaltmak üçin howpsuzlyk alawlaryny ýakýarlar.

Bir wagt Facebook-da arassaçylygyň berjaý edilişi barada pikir alşyldy. Şonda, men "Şäherimizi hapa atylýan gutular bilen üpjün etmeli, ondan soňra adamlardan arassaçylygy berjaý etmegi talap etmeli" diýip, öz pikirimi ýazypdym. Mysal üçin, bir eje öz çagasyna doňdurma alyp berýär, emma onuň gabyny we taýajygyny zyňara ýer ýok. Şeýdibem, alaçsyz ýoluň gyrasyna zyňyp göýberýär. Pikir alyşanlarym maňa "Doňdurmanyň gabyny we taýajygyny şol eje öýüne getirip, hapa atylýan bedrä atmaly" diýip, jogap ýazdylar. Ýöne biziň medeniýetimiz heniz beýle derejä ýetmedik. Halkymyz şeýle endiklere entek öwrenişmedik. Men bolsa, heniz hem öz pikirimden dänmeýärin: Her döwlet halkynda daşky gurşawy arassa saklamak endiginiň ornaşmagyna mümkinçilik döretmeli. Şeýle mümkinçilikleriň biri hem zibil sortlamakdyr.

Soňky döwür jemgyýetimizde aýrylyşandygy barada açyk we gönümel gürrüň edýänlere ýygy-ýygydan duşýaryn. Öňler gyz atasy öýüne dolansa masgaraçylyk hasaplanyp, soňra ýa biriniň ikinji aýaly bolardy ýa-da hiç durmuşa çykmazdy. Soňky 10 ýylyň içinde şäherlerde, az-kem obalarda-da ýagdaý ep-esli üýtgedi. Maşgalalar aýrylyşan gyzlaryny yzyna kabul edýärler we köp halatda oňa arka durýarlar. Şeýle hem, "aýrylyşan zenan maşgala täzeden durmuşa çykmaz ýa özüni ekläp bilmez" diýen pikir känbir döremeýär. Bu ýagdaýlardan çen tutup, men hem Türkmenistanda är-aýallaryň nähili ýygylykda we näme sebäpden aýrylyşýandyklaryny öwrenmek isledim.