Türkmenistanda näsag çagalara goldaw berýän nähili haýyr-sahawat gaznalary bar?

Bize bu soraglar bilen birnäçe okyjy ýüzlendi we biz oňa jogap gözledik.

Türkmenistanda hassahanalar döwlet tarapyndan dolandyrylýar. Saglygyň synlaryna görä, hassahanalarda çylşyrymly operasiýalar we bejergiler örän gymmat bolup, olary etdirmek üçin ýokary derejeli hünärmenleri aňsat tapyp bolmaýar.

Reformalar aýrylyşmagy arzanlaşdyrýar, tizleşdirýär we sudlaşmalary az kem azaldýar.

Aýrylyşmak hiç kim üçin ýakymly waka däl. Bütin dünýäde aýrylyşmak henizem gözýaşlary, ahmyrlary we paýyş sözleri öz içine alýar. Kazyýet tarapyndan günä ýöňkemeleriň aýrylmagy we nika bozmagy has çalt, amatly we sudlaşmasyz geçirmäge bolan ymtylmalar aýrylyşmagyň ýüküni ýeňledýär, esasanam ortada galan çagalar üçin.

Soňky wagtlar syn edýärin welin, şäherlerde gyz-gelinleriň arasynda (esasy 15-40 ýaşlylar) çilim çekýänler öňküsinden köpelýär. Meseläniň ynjalyksyzlandyryjy tarapy, 15-16 ýaşly oglan-gyzlaryň hem göze ilmejek ýerlerde bukulyp çilim çekýänleri duş gelýär. Ýurdumyzda daşarda çilim çekmek gadagançylygy sebäpli hemmeler käbir rugsat berlen kafedir restoranlarda ýa-da içerlerde çekýärler. Zenanlarymyzyň çilim çekmesiniň artmagyna getiren sebäpler ünsümi çekdi we öwrenenlerimi hem-de öz çaklamalarymy paýlaşmak isledim.

Dostluk nämeden ybarat?

Umumy gyzyklanmalar. Alymlar dostlugyň emele gelşiniň görnüşinden has çylşyrymlydygyny aýdýarlar. Platonyň ýazmagyna görä "Dostlugy meňzeşlikler döredýär". Şeýle-de, dostluk gatnaşyklary dünýägaraýşymyza uly täsir edýär. Adamyň özüni alyp barşynda daş-töweregindäkilerden täsirlenýändigi sosial epidemiologiýa teoriýasynda bellenilýär. Meselem, dostlaryňyz tiz tagamlary (fast-food) iýmegi halaýan bolsalar, siz hem bu endige has gowy göz bilen seredersiňiz. Dostlaryňyz sagdyn durmuş ýörelgesine eýerýän bolsalar, onda siz hem kem-kemden ýokumly iýmitlere we sporta ymtylarsyňyz. Gatnaşyklaryň bu görnüşi dünýä, lezzetlere we gyzyklanmalara bolan garaýyşlaryň meňzeşligi esasynda döreýär.

Biz islesek islemesek, ten söwdasy ähli ýurtlarda we jemgyýetlerde bar. Onuň gerimi jemgyýetiň gymmatlyklary, gumanistik derejesi, aň-düşünjesi esasynda döredilen kada-kanunlar tarapyndan kontrolda saklanýar.

Aşgabatda güýçli ýagyş ýaganda köçeleriň käbirleriniň suwdan doluşyny her ýyl diýen ýaly görseň bolýar. Şäheriň pesräkde ýerleşýän bölegi, ýagny Görogly (1-nji maý), Tegeran, Magtymguly (swoboda) köçesini kesip geçýän kiçiräk köçeleriň, Parahat 7, 6-njy kiçi etrapça ýaşaýyş toplumlarynyň töwerekleriniň bu hadysadan has köp ejir çekýändigine özüm birnäçe gezek şaýat boldum. Awtomobil ulaglarynyň gatnaýan köçeleri suwdan dolup, ulaglaryň we pyýadalaryň hereketini örän kynlaşdyrýar; köçeleriň käbir ýerlerinde pyýadalara köçäni kesip geçmek hem mümkin bolmaýar. Şeýle hadysa bolan wagty jemyýetimiziň ejizräk toparlaryna, ýagny garry adamlara, maýyplara, çagalara şäherde özbaşdak hereket etmek asla başartmaýar. 2018-nji ýylyň maý aýynda güýçli ýagyş ýaganda, ýerasty geçelgeleriň (tunelleriň) käbirleri hem ulag boýuna barabar suwdan dolup galdy. Şol ýyl "Berkarar" söwda we dynç alyş merkeziniň aşaky bir gatyny hem suw aldy.

Türkmenistanda internet ösüp başlany bäri, ýaşlaryň arasynda sosial medianyň üsti bilen tanyşmak we gatnaşyk açmak has artdy.

1-2 ýyllykda joralarymyň biri üýtgeşik durmuş tejribesini gürrüň berdi: "Bir oglan bilen sosial mediýada tanyşdym. Bir aýa golaý ýazyşyp, jaňlaşanymyzdan soň iki gezek görüşdik. Duşuşanymyzda gowy gürleşdik, wagtymyz gowy geçdi. Çalaja söýgi gürrüňleri hem başlapdy. Soňra, günleriň birinde, ol duýdansyz ýitirim boldy. Ne jaň bardy ne sms. Özüm jaň etsem-de, ýazsam-da jogap berenokdy. Hamala, durmuşymda bolmadyk ýaly ýitip gitdi. Aklyma her hili pikirler geldi, emma tanyşanymyza diňe 2 aýa golaý wagt bolansoň, dostlaryny ýa onuň bilen habarlaşyp biljek hiç kimi bilemokdym. Şundan soň birnäçe wagtlap depressiýada gezdim".

Soňky ýyllarda paýtagtlylaryň agalygy we welaýatly ildeşlerimiziň üzňeleşdirilmegi kem-kemden güýjeýär. Bu çagalardan başlap ululara çenli ýaramaz täsirini ýetirýär.

Tanyşlarymdan biri şeýle diýdi: "Bir gün çagalarymy çagalar meýdançasyna alyp gitdim. Oturan ýerimden birneme aňyrda 5-6 sany 10-11 ýaşly çaga üýşüpdir we bir çagany oýunlaryna goşanoklar we oňa ‘Sen welaýatdan gelen. Seň ejeň, kakaň Lebaply we Daşoguzly. Sen tatça gürleýäň, paýtgatly (mestnyý-rus.) däller garyp bolýar’ – diýip, gülüşdiler. Özüm hem welaýatdan bolamsoň, çagalardan bolsa-da muny eşitmek ýokuş degdi. Eger çagalar hem şeýle diýmäge başlan bolsalar, onda welaýatlylara garşy diskriminasiýanyň tüýs gerşe çykandygyna düşündim. Bu gaty lapykeç ediji ýagdaý".

Jemgyýetimizde welaýatlylaryň çetleşdirilmesi, diskriminasiýasy barada açyk aýdylmaýan hem bolsa, ýazylmadyk düzgünler hereket edýär.

Maşgalada ýakyn adamyňy ýitirmek her adam üçin agyr synag, gam-gussanyň agyr labyrynyň başlangyjy bolýar. Ýakyn adamyň ölümini her kim dürli-dürli kabul edýär, döreýän gussany, "emosional boşlugy" dürli ýagdaýlarda ýeňip geçmäge çalyşýar.

Men hem kakamy ýitirenimde, üstüme duýdansyz inen gaýgy-hasratyň agramyny göterip bilmän ejizlärin öýtdüm. Mende ejizleme, ahmyr etme, gussa batma duýgulary döräp, göwnüme bolmasa, kakam bilen bilelikde ömrümiň bir bölegini ýitirýän ýalydym...

Jemgyýetimizde täze nesil bilen köne nesliň arasyndaky aradaşlyk barha ulalyp barýar. Gartaşanlar bilen köplenç öz deň-duşlary söhbet edýärler. Ýaşlaryň ýaşulular bilen dowamly aragatnaşygyna iş ýerlerinde bolaýmasa, başga ýagdaýlarda juda seýrek gözümiz düşýär. Meniň pikirimçe, munuň birnäçe sebäpleri bar:

Maşgala gurluşy

Jemgyýetimizde garrylarymyz köplenç körpe oglunyň maşgalasy bilen ýaşaýarlar. Her çagada öz garrap barýan ene-atasyna seretmeli diýen, däbe öwrülen jogapkärçilik bar. Bu gowy jogapkärçilik, emma köpleriň öz seretmeli garrylary bolansoň, daş-töwerekdäki başga tanyş-u-nätanyş garrylar bilen gürleşip, olara kömek etmegi pikir etmeýärlerem. Gartaşanlarymyz hem öz agtyklarydyr çagalary bilen gündelik gürleşip ýörensoňlar, beýleki ýaşlar bilen aragatnaşygyň çägini giňeltmeýärler.