Britan Kolumbiýasy Uniwersitetiniň we Garward Uniwersitetiniň hünärmenleriniň gelen netijelerine görä, göwrelilikleriň arasy iň azyndan 1 ýyldan az bolmaly däldir.

Göwrelilikleriň bu möhletden ýygy bolmagy çaganyň wagtyndan öň dogma howpuny, bäbekleriň fiziologiki ösmeginiň yza galmagyny, şeýle-de enäniň we çaganyň ölümçiligini ýokarlandyryp bilýändir. Göwrelilikara arakesmäniň ýeterlik bolmazlygy aýalyň endokrin ulgamynyň deňagramlaşmagyna, bedeniň öňki göwrelilikden soň dikeldilmegine mümkinçilik bermeýär. Şeýlelikde, täze dörän göwrelilik gan azlylygyň agyr derejeleri, preeklampsiýa, dogumdan soňky gan akmalar, çaganyň ösüşden yza galmagy bilen gaýraüzülip biler.

Göwreli zenanlaryň arasynda göwrelilik döwründe witamin-mineral toplumlary kabul etmegiň zerurlygynyň ýokdugyny dogry hasaplaýanlar bar. Olar özleriniň dogry we ýeterlik iýmitlenýändiklerini, şonuň bilen hem peýdaly mikroelementleri alýandyklaryna ynamly bolýarlar. Ýöne lukmançylyk tejribeleriniň görkezişi ýaly, dürli önümler bilen dogry iýmitlenmezlik netijesinde eýýäm göwreliligiň birinji ýarymynda göwrelide 3 we ondan hem köp mikroelement ýetmezçilik edip bilýär.

Göwreliligiň kadaly geçmegi üçin:

↪ Bir günde kalsiý mineralynyň 1000 mg. mukdary;

↪ 10 mg. С witamini;

↪ 15 mg. E witamini;

↪ Bir gije-gündizde ýoduň 100-150 mkg. mukdary;

↪ Bir gije-gündizde 400 mkg. foliý turşylygy beden üçin wajypdyr.

Peýdaly mikroelementlere mätäçligiň öwezini dolmazlyk göwreliligiň birinji ýarymynda düwünçegiň doga kemislikleriniň döremegine getirip biler. Göwreliligiň ikinji we üçünji ýarymynda bolsa witaminlere we minerallara bolan mätäçlik 30-40% ýokarlanýandyr.

Göwrelilik döwri üçin wajyp witaminleriň we mikroelementleriň çaga üçin peýdasyny, iýmit çeşmesini, bir gije-gündizde gerek mukdaryny bilmek her bir göwreli aýal üçin peýdaly bolup, öz iýmitlenişini dogry gurnamaga kömek edip biler.

Göwreliler üçin peýdaly witaminler

↪ Foliý turşylygy (witamin B9) – göwrelilik döwri üçin örän wajyp witamin bolup, bedende öýjükleriň çalşygyna jogap berýändir. Onuň ýetmezçiligi düwünçegiň nerw ulgamyny zeperlendirip, çaga düşmelere getirip bilýär. Bu witamin çaga ýoldaşynyň emele gelmek hadysasyna hem işjeň gatnaşýar. BSGG-nyň maslahatlaryna görä, göwreliligiň gaýraüzülmeleriniň öňüni almak üçin bir gije-gündizde göwreli aýala bu witaminiň 400 mkg. mukdary gerekdir. Bu mukdardan köp kabul etmek howply bolup durýandyr.

Çeşmeleri – ysmanak, sawoý kelemi, ýaşyl nohut.

↪ "B" toparyň witaminleri – foliý turşylygyndan başga-da, bu topara degişli B6 we B12 göwrelilik üçin peýdalydyrlar. Olar peýdaly maddalaryň kadaly çalşygyny amala aşyrýarlar, düwünçegiň nerw, ýürek-damar we endokrin ulgamynyň emele gelmegine gatnaşýar. Ondan başga-da, B12 witamini foliý turşylygynyň ýeňil özleşdirilmegini amala aşyrýan bolsa, B6 witamini düwünçegiň beden ösüşine gatnaşýan beloklary emele getirmäge gatnaşýar. B6 witaminiň ýetmezçiligi göwreli aýallarda aşsaýlama alamatlarynyň döremegine, işdäsizlige we ukysyzlyga getirip bilýändir.

Çeşmeleri – et, peýnir, deňiz önümleri, noýba, ýumurtganyň sarysy.

↪ E witamini (tokoferol) – beden dokumalaryň kislorod bilen üpjünçiligini amala aşyrýar. Şeýle hem, jyns mäzleriniň işini sazlaýar. Onuň ýetmezçiligi enede ysgynsyzlygyň döremegine, beden agyrylaryna, göwreliligiň düşmegine getirip bilýändir. Göwrelilik döwründe bir gije-gündizde bu witaminiň 15 mg. köp bolmadyk mukdary talap edilýär.

Çeşmeleri – ösümlik ýaglary, maňyzlar.

↪ D3 witamini (holekalsiferol) – bedende gün şöhleleriniň (ultrafiolet) täsiri bilen emele gelýär. Şonuň üçin hem göwreli aýala arassa howada ýygy gezelenç etmek maslahat berilýär. D3 witamini bedende kalsiý we fosfor minerallarynyň özleşmegini ýeňilleşdirýär, çaganyň direg-hereketlendiriş ulgamynyň kadaly emele gelmegine täsirini ýetirýär.

Çeşmeleri – balyk bagry, balyk işbili, ýumurtga.

↪ A witamini (retinol, beta-karotin) – düwünçegiň umumy ösüşine täsirini ýetirýär. Onuň ýetmezçiligi az agramly çaganyň dogmagyna, şeýle hem onda gan azlylygyň döremegine getirip bilýändir. Bir gije-gündizlik kabul ediliş mukdary – 3000 ME köp bolmaly däldir. Ýatda sakla! Ýokary mukdarda zäherleýji täsiri ýüze çykýandyr.

Çeşmeleri – balyk, deňiz önümleri, bagyr, erik.

Göwreliler üçin peýdaly minerallar.

↪ Ýod – ene we çaga üçin örän wajyp mineral bolup durýandyr. Ol dogjak çaganyň fiziki we akyl taýdan kadaly ösmegini üpjün edýär. Onuň ýetmezçiligi düwünçegiň nerw ulgamynyň doga kemisliklerine, beden agramynyň ýetmezçiligine we göwreliligiň düşmesine getirip bilýändir.

Çeşmeleri – balyk, deňiz önümleri, onuň ýetmezçiliginiň öňüni almak üçin ýörite ýodlanan nahar duzyny ulanmak ähmiýetlidir.

↪ Sink – ekspertleriň bellemegine görä, göwrelileriň 80%-den köpüsi bu mineraly ýeterlik derejede kabul etmeýärler. Onuň ýetmezçiligi agram ýetmezçilikli ýa-da doly kemala gelmedik çaganyň dogmagyna, şeýle hem, dürli beden agzalarynyň doga kemçiliklerine getirip bilýändir. Sinkiň kadaly mukdary geljekki enäniň derisiniň we saçlarynyň ýagdaýyny gowlaşdyrmaga kömek edip biler.

Çeşmeleri – sygyr eti, keşýu maňzy, deňiz önümleri.

↪ Demir – bu mineraly ýeterlik mukdarda kabul etmek wajypdyr, çünki ol beden myşsalaryny we agzalary kislorod bilen üpjün etmäge gatnaşýar. Demir geljekki enede gan azlylygyň döremeginiň öňüni alýar we immun ulgamynyň işini kadalaşdyrýar.

Çeşmeleri – hemme kösükliler, ysmanak, sygyr eti.

↪ Kalsiý – diňe bir düwünçegiň myşsalarynyň we süňkleriniň ösmegi üçin dälde, eýsem onuň nerw ulgamynyň kämilleşmegi üçin hem gerek mineraldyr. Onuň ýetmezçiligi düşükleriň, giçki gestozlaryň döremeginiň sebäbi bolup bilýär.

Çeşmeleri – süýt we süýt önümleri, losos balygy, brokkoli.

Bellenilip geçilenlerden başga-da, lukmanlar iki mikroelementiň göwrelilik üçin wajyplygyny belleýärler: lýutein we rutin (witamin P). Lýutein çaganyň beýnisiniň we gözleriniň dogry emele gelmegi üçin peýdaly bolsa, rutin immun ulgamyny berkleşdirmäge gatnaşýandyr. Göwreliligiň birinji ýarymynda rutin ene bedeninde allergiki täsirliligi gowşatmaga gatnaşýan bolsa, ikinji ýarymyndan gan damarlary berkleşdirmäge we çaga ýoldaşynyň dogry emele gelmegine kömek edýär. Rutiniň kabul edilmegi warikoz keseliniň we göwrelilik döwründe döreýän aýaklaryň çişginliliginiň öňüni almaga goldaw berýär.

Ulanylan çeşme: "Ýetginjek gyzlaryň, göwrelilik we emdirýän döwründe zenanlaryň iýmitlenmesi boýunça gollanma" TSG we DSM-iň 2020-nji ýylyň 3 fewralyndaky 38 belgili buýrugy bilen tassyklandy.

2018-nji ýylyň oktýabrynda Saglyk.org BSSG-nyň Türkmenistandaky edarasynyň habaryny terjime edip, okyjylaryna ýetiripdi. Hasabatda köçe iýmitleriniň hili, ýokanç däl kesellere eltýän faktorlar we çaga semizligi barada birnäçe san görkezilýär. BSSG bu maglumatynda göwreli eneler we olaryň agramy barada maglumat bermeýär. Diňe "ýurtda semizligiň ýaýgynlygy soňky 5 ýylyň içinde üýtgewsizligine galýar: takmynan ilatyň ýarysy semiz bolup, her 7 adamdan 1 adam aşa semizlikden ejir çekýär" diýip belleýär.

2020-nji ýylyň martynda BSSG "Türkmenistanda göwreli zenanlaryň fiziki işjeňligini öňe sürmek" atly makalany çap etdi.

Çaganyň dünyä inmegi – her bir zenan üçin gaty jogapkär pursatlaryň biridir. Olar göwreliligiň bütin döwrüni: "Dogrum nähili geçerkä?" diýen alada bilen geçirýär. Dogrumyň kadaly geçmegi üçin geljekki ene özüni dogry alyp barmagyň düzgünlerini bilmelidir.

Çaganyň dünýä inmegi üçin özüni psihologiki taydan taýýarlamak – esasy düzgünleriň biridir.

Dogrum üç döwürden ybarat: burgy, çygylma towlary, çaga ýoldaşynyň dogulmagy. Şol döwürleriň geçişi, aýratynlygy, agyrlylygy her zenanyň beden aýratynlygyna, saglygyna bagly bolýar.

Döwürdeş aýallar öz gün tertibini kofe içgisiz göz öňüne getirip bilmeýärler. Kofe günüň başlangyjynyň, dost-ýarlar bilen duşuşyklaryň hemrasy bolup hyzmat edýär. Öndürijiler kofe içgisiniň dürli görnüşlerini öndürýärler, biz bolsa olaryň datly tagamyny datmaga howlugýarys. Häzir dükanlaryň tekjesinde üwelen, däneli, granulirlenen, ereýän kofe içgisine duşmak bolýar. Bu içginiň taýynlanşynda goşulýan goşundylar bolsa öz köpdürliligi bilen tapawutlanýar: süýt, buzgaýmak, limon, korisa, hat-da gyzyl burç bilen hem.

Köp lukmanlar bu içginiň peýdaly, ýaramly häsiýetlerini belleýärler:

Çaganyň ösüp kämilleşýän çaga haltajygyna "amnion" diýilýär. Göwreliligiň başyndan ol düwünçegiň ene göwresiniň içinde ösmegi üçin şert döredýär. Çaga haltajygynyň esasy wezipeleriniň biri hem ýansuwlaryny işläp çykarmakdyr.

Çaga ýansuwlarynyň ähmiýeti

Göwreliligiň başyndan başlap, çaga dogulýança ýansuwlar birnäçe möhüm funksiýalary ýerine ýetirýändirler:

NÄME ÜÇIN MAŞGALANY MEÝILLEŞDIRME ZERUR?

Maşgalanyň abadançylyk derejesi döwletiň ösüşiniň görkezijisi bolup durýar. Maşgala jemgyýetçilik birligi bolup, öz gezeginde daşky gurşawyň täsiri bilen, wagtyň, jemgyýetiň talabyna görä üýtgeýär hem-de özi hem täze talaplary öňe sürýär.

Maşgalanyň sosial we ruhy taýdan doly we kämil bolmagy üçin, onda çagalaryň dogulmagy we terbiýelenmegi zerurdyr. Islendik maşgalany, onda-da türkmen maşgalasyny çagasyz göz öňüne getirmek mümkin hem däl. Biziň ýaş juwanlarymyz "maşgala = çagalar..." diýen mukaddes adat bilen maşgalany gurup başlaýarlar. Edil şonuň üçin hem, günbatar medeniýetine mahsus ýaş çatynjalaryň toýdan soň birnäçe wagt çaga edinmezden, öz islegleri boýunça ýaşamagy ýaly häsiýeti türkmen jemgyýetimiz üçin asla mahsus däldir. Gelin edinen maşgala gelniniň göwreli bolup, agtyk görmegine, ýaş çatynjalar bolsa ilkinji perzentleriniň dünýä inmegine sabyrsyzlyk bilen garaşýar. Biz köpçagaly, döwletli maşgalany gurmaga ymtylýarys. Şu ýerde meniň bir ýerde eşden, näbelli akyldaryň aýdan degişmeli sözleri ýadyma düşýär: "Bir çaga – çaga hem däl, iki çaga – "ýarty" çaga, üç çaga – doly çaga".

Ýaş türkmen atalary näderejede gelinleriniň göwrelilik döwründäki durmuşyna gatnaşýarlar we olaryň başyndan geçirýän ýagdaýlary barada habarly bolup durýarlar? Jübütleriň durmuşyň gymmatly we wajyp wakasy baradaky düşünjeleri, garaýyşlary näderejede döwrebap bolup, halkara tejribelerine gabat gelýär?

ABŞ-da çaga garaşýan jübütler dost-ýarlaryny habardar edenlerinde: "Biz göwreli bolduk!" diýip, buýsanyp şatlykly habary yglan edýärler. Bu nämäni aňladyp biler? Bu jümlä "Biz ikimiz hem çaga düwünçeginiň emosional, fiziki taýdan ösmegine deň jogapkär" diýilýän manysynda düşünilmelidir. Atalar eneler bilen bilelikde göwrelilik döwrüni geçirmäge, dogruma taýýarlyk görüp başlaýarar. Eýsem, beýle taýýarlyk nämäni aňladýar, haýsy çäreleri öz içine alýar?

Bu ýagdaýa göwreliligiň başynda hökmany döremeli alamat ýaly seredilýär. Köp zenanlar dörän irki toksikozyň alamatlarynyň geçerine garaşsa, başgalar bu alamatlaryň başlananyna garaşyp, göwrelilik barada arzuw edýärler. Arzuwlar hasyl bolýar, muňa diňe ynanmak gerek, emma toksikoz göwreliligiň ýakymly alamaty bolup galanok.

Köplenç aýbaşynyň saklanmagy we göwreliligiň barlygy geljekki enä toksikozyň alamatlary bilen aýan bolýar.

Akuşerçilikde irki toksikoz diýip, göwreli aýalyň bedeniniň çaga düwünçeginiň ösmegine bildirýän duýgurlylyk ýagdaýyna aýdylýar.

Häzirki wagtda dünýäniň dürli ýurtlarynda näsag-lukman aragatnaşygyny gowulandyrmak, ykjamlaşdyrmak maksady bilen yzygiderli täze usullar we mobil aragatnaşyk tehnologiýalar girizilýär we ulanylýar. Bu günki makalamyzda şeýle şowly tejribäniň biri bolan "sms ejä" (rus. SMSMame, eng. "Text4Baby") atly meýilnama siziň ünsüňizi çekmek isleýäris.

SMS EJÄ NÄME?

SMS ejhä-bu tölegsiz rus meýilnamasy bolup (esasynda tölegsiz, mugt mobil hyzmaty bardyr), onuň esasyna göwreli zenanlara we ýaş ejelere ýurduň çäginde, islendik welaýatynda, çaganyň ösüşi, saglygy, iýmiti, ene süýdi bilen emdirmeklik düzgünleri, şeýle hem ýaş ejeleri jemgyýetçilik taýdan goldamaklyk:göwrelileriň zähmet hukuklary, çaga pullary baradaky maglumatlara özwagtynda, doly we dogry habardar etmeklik wezipeleri goýlandyr.