Näme üçin Gazagystan suisid (janyňa kast etmek) boýunça öňde barýar? 1-nji bölüm. Çagalar we ýetginjekler. Dokumental film. – Почему Казахстан в лидерах по суицидам? Часть1. Дети и подростки.

Saglygyň redaksiýasy bu filmi ene-atalara, mugallymlara we psihologlara görmegi maslahat berýär.

Bu filmde çagalaryny ýitiren ene-atalar we maşgala agzalary başdan geçirenlerini gürrüň berýärler. Çagalaryny ýitiren ene-atalaryň köpüsi "Hiç zat duýdurmaýardy. Ähli zat gül ýalydy" diýýärler. Filmde psihloglar nähili alamatlara (ýetginjegiň daş keşbine, hereketlerine, duýgularyna) üns bermelidigini düşündirýärler. Şeýle-de, film nesilleriň (ene-atalar we çagalar) arasyndaky aratapawutlary düşündirmäge synanyşýar. Suisidiň ähli maşgala agzalarynyň fiziki we ruhy saglygyna we bütin jemgyýete ýetirýän täsiri bellenilýär. Filmde psihologlaryň sanynyň azlygyndan we elýetersizliginden hem söz açylyp, mekdeplerde edip boljak işleriň üstünde durup geçilýär. Filmde şeýle düşünjeler berilýär.

Gadyrly okyjylar,

Bize ýaş adamalardan we ene-atalardan jynsy terbiýä haýsy ýaşda we nädip çemeleşmelidigi barada soraglar gelip gowuşýar. Olaryň isleglerini kanagatlandyrmak maksady bilen, biz Ýewropa üçin neşir edilen "Jynsy Terbiýe Standartlarynynyň" kän soralýan soraglara berilýän jogaplary türkmen diline terjime etdik. Aşakdaky matrisada çagany haýsy ýaşda nähili mowzuklar bilen tanyşdyrmagyň gysgaça beýany hödürlenýär.

Türkmenistanda maşgala lukmançylygy ulgamy ilata 20 ýyldan köp wagt bäri hyzmat edýär. Özünde terapewt we çaga lukmanynyň wezipelerini jemleýän maşgala lukmany dürli ýaşdaky adamlara lukmançylyk kömegini bermäge taýyn bolmalydyr. Şonuň ýaly hem, ol inçe hünärmen lukmanlaryň (meselem, hirurg, okulist, akuşer-ginekolog) işiniň esaslary bilen hem tanyş bolmalydyr we zerurlyk dörände ilkinji lukmançylyk kömegini bermelidir.

Maşgala lukmany dürli inçe hünärmenleriň ornuny tutup bilmeýär, ýöne özwagtynda olaryň maslahatyna ugratmalydyr, gerek bolan halatynda keselhana ibermelidir.

Haçanda biziň keselhanamyzda köp ýyldan bäri işläp ýören tejribeli, halypa lukmanymyz işden gidende, men ondan onuň gitmesiniň sebäbini sorapdym. Ol: "Men öz kärimden peýdalanyp köp zatlar öwrendim, adamlara hem köp peýda getirdimmikäm diýip pikir edýärin. Men hünär abraýynam, sylagam, görüpligem gördüm. Özümi boşan küýze ýaly duýýaryn. Säginip, töwerek-daşyňa seretmäge wagt geldi" diýip jogap beripdi. Men ol wagtlar bu sözleriň manysyny aňşyryp bilmedigem bolsam, ençeme ýyl geçenden soň halypa lukmanda hünärmenlik ýanmasynyň bolup geçendigine düşünip galdym.

Çeşme: UNEP/GRIDA

Aral deňziniň ýagdaýy barada gysgaça maglumat

Aral deňzi Gazagystanyň we Özbegistanyň territoriýasynda, Garagum we Gyzylgum çölleriniň aralygynda ýerleşýär. Gazagystan, Gyrgyzystan, Türkmenistan, we Özbegistan döwletleriniň ählisi Aral deňzi bilen araçäkleşýärler. Deňziň suwunyň derejesi 1960-njy ýyllarda peselip başlady. 1960-njy ýyldan häzirki güne çenli, Aral deňziniň tutýan meýdany 10 esse kiçeldi.

Aral deňziniň guramagynyň esasy sebäbi: Amy derýanyň we Syr derýanyň suwlarynyň köp böleginiň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ekin meýdanlaryny suwarmak üçin ulanylmagydyr. Munuň netijesinde, Araly suw bilen üpjün etmeli derýalaryň 100% suwlarynyň diňe 5.2%-i Arala baryp ýetýär. Aralyň guramagyna täsir eden ýene bir faktor hem demografiýadyr. 20-nji asyryň ikinji ýarymynda, Aral deňziniň sebitiniň ilaty güýçli depginde köpelip başlady. Eger laýyk çäreler görülmese, gelejekde hem, Merkezi Aziýanyň ilatynyň köpelmegi bilen, suwa bolan talap we suw ýetmezçiligi artar.

Adam bedeni üçin her derman del himiki madda bolup durýandyr. Şonuň üçin hem lukman size derman serişdesini bellände, onuň peýdaly we döräp biljek zyýanly taraplarynyň gatnaşygyny göz öňüne tutýar.

Eger siz lukman bolmasaňyz, onda ynamlylyk bilen özüňize kesel kesgidini goýup bilmersiňiz. Käbir ýagdaýlarda hatda hünärmene hem laborator barlaglardan geçirip, dogry bejeriş üçin lukmanlaryň toparynyň maslahatyny almak zerur bolýar. Özüňize özbaşdak ýa-da tanyşlaryňyzyň maslahat bermegi bilen derman saýlanyňyzda, peýdasyz, hatda zyýanly dermanlary almak töwekgelçiliginden gaça durup bilmersiňiz. Siz dermanhananyň işgäriniň kömegine bil baglaýan bolsaňyz, onda ýalňyşýarsyňyz. Farmasewt siziň ýagdaýyňyza doly baha berip bilmeýär we öz beren maslahatlarynyň netijesine jogap bermeýär.

Lancet žurnalynyň 2019-njy ýylda çykaran Keseliň Dünýä Salýan Agramy atly hasabatynda soňky 70 ýylyň dowamynda adamlaryň saglygynyň yzygiderli gowulaşandygy aýdylýar. Şeýle-de bolsa, global saglyga bütinleý täzeçe çemeleşmek zerurdyr.

Gowy habarlar: 2000-nji ýyldan 2019-njy ýyla çenli, täze dogulýan çagalaryň ömrüniň dowamlylygy 67.2 ýyldan 73.5 ýyla galdy. Şeýle-de, 5 ýaşdan kiçi çagalaryň ölümçiligi 9.6 milliondan 5 milliona düşdi.

Ulalýan kynçylyklar: Hasabat global saglygyň 21-nji asyrdaky ýagdaýy barada "ynjalyksyzlandyrýan soraglary" oýarýar. Ol soraglaryň içine garrap barýan ilat, ýokanç däl keseller, we beýleki kynçylyklar girýär.

Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginiň Döwlet arassaçylyk we keselleriň ýaýramagyna garşy göreşmek gullugy 2021-2025 ýyllar üçin waksinalaryň we immunizasiýa serişdeleriniň satyn alnyşynyň maliýe serişdeleriniň öňki döwür bilen deňeşdirilende iki esse köpeldilendigini habar berýär.

"Türkmenistan Coca-Cola Bottlers Limited" (TCCB) kärhanasy ýurtda içgilerini öndürmegi 2017-njy ýylda bes edipdi we 2020-njy ýylyň iýul aýynda gaýtadan önümçilige başlady. Biz kärhananyň 2017-nji ýylda näme sebäpden ýapylandygy hakynda maglumat tapyp bilmedik. Ýöne kompaniýanyň metbugat sekretary ýapylmazdan öň beren interwýusynda "walýuta çalşygy meselesi sebäpli çig mal ýetmezçiligi bilen ýüzbe-ýüz bolýandyklaryny" aýdypdy.