COVID-19 indi halkara ähmiýetli adatdan daşary ýagdaý däl hem bolsa, onuň täze ştamlary döremesini, ýaýramasyny we adamlaryň janyna howp salmasyny dowam edýär. Esasan-da gartaşan ýa hroniki keselli adamlar, göwreliler we immunoýetmezçilikli kişiler töwekgelçilik astyndadyrlar.

Howpsuz we netijeli COVID-19 waksinalarynyň kömegi bilen agyr kesellemäniň we ölümiň öňüni alyp bolýar. 2021-nji ýylyň özünde waksinalar azyndan takmynan 14.4 million adamyň janyny halas etdi.

Aşakdaky tablisadan öz COVID-19 waksinasiýa statusyňy barla we eger saňa sanjym almak gerek bolsa, maşgala lukmanyňa ýüz tut.

Türkmenistan 1993-nji ýylda Birleşen milletler guramasynyň Çaganyň hukuklary hakyndaky konwensiýasyna goşulyp, ençeme döwletler bilen birlikde çagalaryň hukuklaryny goramaga wada berdi. Ondan bäri Türkmenistanyň hökümeti Birleşen milletler guramasyna ýurtda çagalaryň saglyk-abadançylygy barada birnäçe gezek hasabat berdi. 2024-nji ýylyň hasabat diňlenilişiginde ýurduň çagalaryň hukuklaryny goramakda oňaýly özgerişlikleri geçirendigi, emma welin ösüşiň göwrümini we täsirini ölçemekde möhüm maglumatlaryň we aç-açan sanlaryň kemçilik edýändigi bellenildi.

Hatda nahardan soň gapyňda gysga wagtlyk gezmelemek hem, naharyň gowy siňmesine, gandaky şekeriň (glýukoza) sazlanmasyna we gije has gowy uky almaga kömek edýär.

Uly baýramçylyk möwsümi hem geldi. Indiki birnäçe hepdäniň dowamynda sen bol iýmitler bilen bezelen saçaklaryň başynda ençeme gezek agyr-agyr iýmeli bolup bilersiň. Emma welin, garnyňy ýazanyňdan soň oturyp başga zatlara güýmenmegi dowam etmäge derek, daşarda gysgajyk ýöriş edip gelseň-de özüňi duýşuňda uly üýtgeşikligi başdan geçirersiň.

"Diňe gyssagly jaň gelse jogap berýärin", "Sebäbi men tejribeli sürüji", "Diňe gelen hatlary barlaýaryn", "Diňe swetoforda durkam seredýärin…" ýaly sebäpleri ruluň başynda telefon ulanýan sürüjiler ýygy-ýygydan özlerini aklamak üçin berýärler. Emma welin, ulag sürýärkäň telefon ulanmagyň diňe bir bikanundygyny däl, eýsem seresaply sürüjiler bilen deňeşdireniňde heläkçilige uçramak ähtimallygyňy 240 esse artdyrýandygyny hem bilmelidiris.

"Ko-bagly adamlar başgalary özlerinden beter söýýärler" diýip, bu temada ýazlan esasy kitabyň awtory Melody Beattie belleýär. Ko-baglylyk (iň: codependency) çynyň bilen islemeýän zatlaryňa hem "hawa" diýmekligi, ähli zadyňy taşlap, betbagtlyga uçran ýoldaşyňy halas etmäge dyrjaşmagy ýa-da ýarawsyz dogan-garyndaşyň barada yzyny üzmän gaýgy etmegi öz içine alyp biler.

Immun ulgamy (rus. – immunitet) – bedeni daşky gurşawyň dürli ýaramaz täsirlerinden (ýokançlyklar, allergenler) goraýan bedeniň goraglylyk ulgamydyr.

Bedeniň goraglylyk ulgamy iki görnüşde tapawutlandyrylýar: doga we gazanylan. Doga işleýän immun ulgamy tiz hereket edýär-bu ulgama degişli fagosit öýjükler, interferon, alawlama hadysanyň mediatorlary dörän näsazlygy duýup, onuň bilen göreşmäge başlaýarlar. Gazanylan immun ulgamynyň işi çylşyrymlydyr. Onuň işi kesgitlenen howpa garşy ýörite täsir etjek öýjükleri işläp çykaryp, soňundan ony ýok etmäge gönükdirilendir. Immun ulgamynyň bu görnüşi belli bir ýokançlygy "ýatda saklap", indiki gezek oňa duşulanda çalt göreşmäge mümkinçilik berýär. Şeýlelikde, gazanylan immun ulgamynyň "ýadynda" biziň bedenimiziň duşmanlarynyň hemme sanawy saklanylýar. Her adamda bu sanaw dürlüdir.

Siller ýa-da suw joşgunlary gurak ýerleri zerur bolan suw bilen üpjün edýän hem bolsa, olar agyz suw çeşmelerini zäherläp, suwuň üsti bilen geçýän keselleriň köpelmegine eltip bilýärler.

Seniň içýän suwuň dürli çeşmelerden gelýän bolmagy mümkin: ýerüsti suwlardan, ýerasty suwlardan ýa-da şäher suw ulgamyndan. Siller bularyň her birine täsirini ýetirip bilýär.

Psihologik zorluk adama göze görünýän şikes ýa-da ýara salmaýar, emma adamyň erkini elinden bermegine we özüne bolan ynamy peselip, içinden yza çekmegine alyp barýar.

Psihologik zorluk emosional ýa-da psihologik taýdan basyş etmegi, gorkuzmagy, manipulýasiýany öz içine alyp, pidada gysga we/ýa-da uzak möhletleýin psihologik trawma galdyrýar.

Palliatiw kömek agyr kesele duçar bolan pasiýentleriň we olaryň maşgalalarynyň ýüküni ýeňledip, durmuş hilini gowulandyrýar.

Palliatiw kömek kimlere gerek?

Durmuşynyň hiline täsir edýän ýa-da juda ynjalyksyzlyga salýan agyr keselden ejir çekýän islendik adam palliatiw kömekden peýda tapyp biler. Köplenç palliatiw kömege mätäç adamlaryň hroniki keseli bolýar: ýürek-damar keselleri, rak keselleri, hroniki dem-alyş ýollarynyň keselleri, AIDS we süýji keseli. Başga-da ençeme keseller palliatiw kömegi talap edip bilýärler, meselem, böwrek durmasy, demensiýa, dermanlara durnukly inçekesel, ýaýraň skleroz we rewmatoid artiti.