Gadyrly Dostumyz / Joramyz,
Sen türkmenistanlylaryň durmuşyna peýda getirjek manyly işleri etmäge mümkinçilik gözleýärmiň? Ajaýyp bir pikiriň bolup, ony durmuşa geçirmekde goldaw, resurslar, we özüň bilen pikirdeş adamlar kemçilik edýärmi?
Biz seni innowasion hyýalyňy hakykata öwürmek üçin öňe ädim ätmäge çagyrýarys. Bize özüň barada gürrüň ber. Şeýle-de, proýektiň maksatlary we onuň türkmen halkyna ýetirjek peýdalary baradaky pikirleriňi paýlaş.
Sen ýa ýeke özüň ýa-da topar bolup anketa dolduryp bilersiň.
Innowasion Laboratoriýanyň maksady sen ýaly döwrebap pikirli türkmen ýaşlaryna, blogerlerine we ýaş aktiwistlerine sosial mediýa we jemgyýetçilik ösüşine (bilim, saglyk, biznes, kanun we oba-hojalygy) degişli Maglumat & Aragatnaşyk Tehnologiýasynyň (ICT) peýdaly taraplaryny köpçülige ýetirmäge hem-de beýleki innowasion ideýaly ýaşlar bilen birleşmäge kömek etmekdir. Laboratoriýa bu kömegi türkmen ýaşlarynyň amaly ukyplaryny, professional zolagyny we Türkmenistanda elýeterli tehnologiýalara bolan gatnaşygyny giňeltmek arkaly amala aşyrmagy meýilleşdirýär.
Anketalar 2019-njy ýylyň Ýanwar aýynyň 31-ne (UZALDYLAN!!!) Fewral aýynyň 15-ne çenli kabul edilýär. Saýlanan dalaşgärler 4 günlük intensiw seminara gatnaşarlar. Seminarlar Gruziýanyň paýtagty Tbilisi şäherinde 2019-njy ýylyň Aprel aýynyň 14-22-si aralygynda geçiriler. Seminar gatnaşyjylara döwrebap proýekt ideýalaryny ösdürmäge, ideýalary bilen çykyş etmäge we maliýe kömegini almaga mümkinçilik döreder. Seminaryň soňunda şowly çykan proýektlere maliýe kömegi hödürlener. Gatnaşyjylaryň seminara degişli ähli çykdajylary gurnaýjy tarapyndan ýapylar.
Soraglaryň bolsa This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. adresine ýazyp habarlaşyp bilersiň. Doldurylan anketalary hem şu adresa iber.
Anketa (Tkm) / Application (En) / Анкета (RU)
Iňlis alymlary birinji bolup wagtyndan öň döreýän ölümçilik bilen şol bir lukmanyň gözegçiliginde galmagyň arasyndaky baglanşygy ýüze çykardylar.Siz megerem şol bir lukmanyň gözegçiliginde bolunmagynyň peýdalylygy barada eşidensiňiz.
Näme üçin şol bir lukmanda saklanmak peýdaly? 22 sany geçirlen uly barlaglarda saglygy saklaýyş ulgamy we medeniýeti dürli bolan 9 sany döwletden alnan maglumatlara seljerme berildi. Barlagyň awtorlary, sorag etmeleriň 82%-de şol bir lukmanda gözegçilikde bolunma bilen pes ölümçiligiň arasynda uly arabaglanşygyň bardygyny bellediler. Ekspertleriň bellemegine görä, onuň esasy sebäbi – lukman bilen näsagyň arasynda döreýän ynamly gatnaşyklardyr. Bu iki tarap üçin hem peýdalydyr.
"Näsagyň hemme maslahatlary berjaý etmegi ýa-da etmezligi, belli bir lukmana dörän ynamlylygyna baglydygy biziň hemmämize mälimdir" diýip, barlaga gatnaşan lukman Greý belleýär.
Barlaglaryň netijesi belli bolan taglymaty tassyklaýar: lukmançylyk işgärleriniň taýynlygyna göýberilýän maliýe serişdelerini köpeltmeli we olaryň diňe hünärmenlik taýynlygyna däl-de, eýsem näsag bilen döretjek gatnaşyklaryna hem üns bermeli. Gowy lukman – ynanylýan lukmandyr!
Biz witamin-mineral toparlary hemişe satyn alýarys. Ýöne olary nädip dogry kabul etmelidigini bilýärsiňizmi? Irdenmi ýa-da agşam? Nahar bilenmi ýa-da ajöze? Öý dermanhanajygynda witamin goşundylarynyň birnäçesi durandyr. Ýatdan çykmaz ýaly sizde hemmesini birden kabul etmek islegi hem döreýändir. Ýöne beýle "garym-gatymlyk" siziň saglygyňyzy artdyrmaýar. Witaminleriň we minerallaryň täsirliligini gowşatmaz ýaly ýa-da öz bedeniňizi olaryň ýaramaz täsirlerinden goramak üçin birnäçe ýönekeýje düzgünleri bilmek artyklyk etmeýär.
Nahardan öň kabul edilmeli witaminler we minerallar – B1,B12, demir we witamin С (askorbin turşylygy). Bu serişdeleriň hersiniň bedene tijendiriji häsiýeti bardyr we irden kabul edilen toparlaryň size günüň dowamynda kömek bermäge mümkinçiligi bolar. Witamin С demriň özleşdirilmegine gatnaşýandyr. Lukmanlaryň bellemegine görä, olary birden kabul etmek peýdaly bolýar: birini iýmitiň düzüminde, beýlekisini gerdejik görnüşinde.
Ýagly iýmit bilen kabul edilmeli witaminler – olar ýagda ereýän witaminler bolup, iýmit ýaglary bilen ýeňil özleşdirilýändir. Olara witamin A, E, D, K, likolin, lýutein degişli edilýär. Ýöne E witaminiň bedende agdyklyk etmeginiň K witaminiň täsirini pesedýändigini ýatda saklamalydyr.
Agşam kabul etmeli minerallar – magniý, kalsiý. Bu minerallar has hem beden dynç alýan wagty ýeňil özleşýärler. Magniniň witaminler bilen kabul edilmegi bolsa ukysyzlyga garşy peýdaly derman bolup biler. Ýöne kalsini demriň goşundylary bilen bile kabul etmekden saklanyň, çünki olar biri-biriniň özleşmegine täsir edip bilerler. Lukmanlar tarapyndan olary arasy 4 sagatdan az bomadyk arakesme bilen kabul etmek maslahat berilýär.
Witaminlerden soň nämeleri kabul etmeli däl? Kofe, çaý, käbir ir-iýmiş şireleri, gazlandyrylan içgiler witamindir minerallaryň özleşmegine ýaramaz täsir edip bilerler. Gerdejikleri diňe arassa suw bilen kabul ediň we 2 sagada çenli içgileri içmekden ýa-da nahar kabul etmekden saklanyň.
Witaminleri kadaly kabul ediň. Adam bedeni hemişe, işlämizde-de, uklap ýatanymyzda hem peýdaly maddalary sarp edýär. Käbir witaminler (meselem, retinol) bagyrda toplanýar, demir bolsa süňk ýiliginde hem, dalakda hem toplanyp bilýändir. Ýöne peýdaly maddalaryň köpüsi, meselem askorbin turşylygy bedenden "ýuwulyp" bilýändir. Witamin ýetmezçiliginiň öňüni almak üçin biz her gün bu ýitgileriň öwezini dolmaly bolýarys. Witamin-mineral toparlaryny dowamly kabul etmeli bolsaňyz, onuň wagty we mukdary barada lukman bilen maslahatlaşyň.
Anyklanylmadyk jynsy ýokançlyklary bolan aýallar köplenç aýbaşynyň öň ýanynda döreýän alamatlaryň agyr geçmeginden ejir çekýärler. Olar barada Oksford uniwersitetinde geçirlen tejribeler güwä geçýär. Jynsy gatnaşyklar arkaly geçýän ýokançlyklaryň ençemesiniň alamatsyz geçýändigi mälimdir. Meselem, hlamidiozly adamlaryň 70%-i öz keselleri barada bilmeýärler. Bu ýokançlyk bolsa önelgesizlige getirip bilýändir. Bu ýokançlyklaryň aýalyň önelgelilik ulgamyna howp salýandygy sebäpli alymlar öz geçirýän barlaglaryny wajyp hasaplaýarlar.
Barlaga 865 sany aýal maşgala gatnaşyp, olaryň hemmesinden jynsy arkaly geçýän keselleri geçirip-geçirmezligi barada sorag edildi. Ondan soň keseliň görnüşi, alan bejergileri, aýbaşynyň geçişi, ol döwürde emosional üýtgemeler, ulanylýan gormonal serişdeler barada anyk maglumat ýygnaldy.
Barlagyň netijelerine baglylykda, hlamidioz, uçuk ýa-da adamyň papilloma wirusy ýaly ýokançlyklaryň barlygy, aýbaşynyň öň ýanyndaky alamatlaryň agyr geçýändigi barada habar berme töwekgelçiligini iki esse ýokarlandyrdy. Aýallary aýbaşy başlanmazdan öň iç sanjylamalary, kellagyrlar, keýpiň bolmazlygy biynjalyk edýärdi.
"Biziň barlaglarymyz öz aýbaşy halkaňy ünsli öwrenip, aýallaryň öz saglygyny gowlandyryp biljekdigini görkezýär. Eger siziň aýbaşyňyz agyr geçýän bolsa, onda bu jyns gatnaşyklary arkaly geçýän keselleriň alamaty bolup biler. Ýokançlyk netijesinde dörän sowuklama bedeniň köp güýjüni alýar. Onuň bilen bilelikde aýbaşy hem başlanan wagty, bedeniň biziň emosiýalarymyzy kadalaşdyryjy serotonin gormonyny emele getirmäge mümkinçiligi bolmaýar. Şol sebäpli bu döwürde aýalyň keýpi, emosional durky pes bolýar" diýip, barlaga gatnaşan lukman Aleksandr Alwern belleýär.
Biziň köpümiziň "nädogry" egin-eşikleriň saglyk üçin zyýanlydygyny bilmeýändigimiz hem mümkindir. Aşakda bellenilip geçilen "howply" zatlary siz her gün ulanýansyňyz, ýöne makalajygy okap, belki siz olary ulanma babatda pikiriňizi üýtgedersiňiz.
Uzyn ökjeli köwüşler.
Aýallaryň aglabasy uzyn ökjeli köwüşleri halaýarlar, çünki olar zenany syratly, gözel görkezýärler. Şeýle köwüşleri siz duşuşyga, dabaraly çärelere (meselem, toýlara) gideniňizde, elbetde geýip bilersiňiz. Ýöne olary her gün ertirden agşama çenli geýmegiň geregi ýokdur. Ortoped lukmanlaryň duýdurmagyna görä, olar dabanyň görnüşiniň üýtgemegi (deformasiýasy), siňirleriň süýnmegi, oňurganyň gyşarmagy ýaly çynlakaý kesellere sezewar edip bilerler.
Dar jinsi balaklary.
Dar jinsi balaklaryň dowamly geýilmegi diňe bir siziň owadan we syratly aýaklaryňyzyň görnüşini görkezmän, eýsem wenalaryň warikoz keseliniň döremegine hem itergi berip biler. Has hem dar jinsiler kompýuteriň öňünde uzyn gün oturyp işleýän adamlar üçin howpludyr. Sebäbi döreýän gan aýlanşygyň bozulmasy gan damarlarynyň çynlakaý keselleriniň döremegine itergi berip biler.
Ýalňyş saýlanan göwüshaltalar (býusgalter).
Aşagy bölegi juda gaty göwüshaltalar göwüsleriň görnüşini üýtgedip, şikesleri döredip bilýändir. Bolmalysyndan uly saýlanan göwüshaltalaryň arkada agyrynyň döremegine we göwüsleriň sallanmagyna getirse, kiçi bolýanlaryň bolsa aşa derlegenligi döredip, emziklerden bölünip çykmalaryň döremegine sebäp boljakdygyny ýatdan çykarmaň.
Aşa uly torbalar.
Elbetde, uly torbalar götermäge oňaýly, sebäbi olara köp zat sygýar. Ýöne olar hemişe, onda-da bir eginde göterilse oňurganyň gyşarmagyna getirip biler. Ondan başga-da, göterilýän tarapyň myşsalary we siňirleri gowşap, egin bognunyň alawlamasyna sezewar edip biler.
Insiz içki eşik (stringi).
Içki eşigiň bu görnüşi dar köýnekleriň we balaklaryň aşagyndan geýlende enaýy görnüp biler. Ýöne olaryň hemişe geýilmegi kömelekli ýokançlyklaryň döremeginiň sebäbi bolup biler, sebäbi olar ýamza we daşky jyns agzalara sürtülip, olaryň tenmegine getirip bilýär.
Ilkinji gezek biologlara içinde ýerleşýän ösmedik öýjüge goraglylyk berýän follikulda aýal jyns öýjügini ösdürmek başartdy. Laborator tejribeleri iňlis we amerikan biologlary geçirdiler. Hünärmenler bu açyşyň dürli sebäplere görä dörän önelgesizlige sezewar bolan, şeýle hem himiýa bejergisini geçen aýallara kömek etjekdigine tama bildirýärler.
Tejribeler üçin biologlar kesarewo kesimi operasiýasyny geçiren, 25-39 ýaş aralygyndaky aýallaryň 10-yň ýumurtgalygyndan dokuma bölejigini aldylar. Ol böleklerde biopsiýa barlagy geçirildi. Alnan nusgalardan primordial follikullar alnyp, olar ýörite iýmitlendiriji gurşawa ýerleşdirildi. Şeýle follikullar enäniň göwresindekä gyzjagazyň ýumurtgajygynda emele gelip, olaryň uzynlygy 50 mikrometre deň bolup durýandyr. Haçanda aýal jyns öýjükleri ýetişende, alymlar olary jyns gormonlaryny işläp çykarýan granulez öýjükleri bilen aldylar. Alnan aýal jyns öýjükleri öz "ösüşini" düzüminde Aktiwin-A belogy we follikultijendiriji gormony goşulan ýörite taýynlanan iýmitlendiriji goşundyda dowam etdiler. Ösüşiň öňýanyndaky tapgyra 87 nusgadan 48 öýjük ýetdi. Hromosomlaryň hemme toplumyny saklaýan öýjükleriň bolsa bary-ýogy 9-sy alyndy. Soňky tejribelerde alymlar aýal jyns öýjükleri emeli şertlerde ösdürmegiň has hem içgin öwrenilmegini we kämilleşdirilmegini göz öňüne tutýarlar.
Beden tarapyndan işlenilip çykarylýan serotonin şatlanma duýgusynyň döremegi üçin jogapkärdir. Bu gormon bedeniň köp ulgamlaryna täsir edýändir we onuň köp işlenilip çykarylmagy bedene ýaramly täsir etjek ýalydyr. Ýöne hakykatdan hem bu beýle däldir.
Hünärmenler bu gormonyň ýokary mukdarynyň bedene zyýan ýetirýändigini bellediler. Onuň ýokary mukdary "serotonin sindromy" diýip atlandyrylan keseli döredýändir. Serotoniniň ýokary mukdaryny gamgynlylyga garşy kabul edilýän serişdeler, neşe serişdeleri ýokarlandyrmaga ukyplydyr.
Lukmanlar şeýle keseliň beden üçin howplylygyny aýtsalar hem, onuň alamatlarynyň başga keselleriň alamatlary bilen meňzeşdigi sebäpli, hatda tejribeli lukmana hem anyklama kynçylygyny döretjekdigini belleýärler. Serotonin gormony kadadan ýokarlananda adam emosional taýdan joşgunly bolýar, ol yzyny üzmän gepleýär. Adamda howsala düşme, özüni ýitirme, gözüne görünme ýaly ýagdaýlar hem döräp bilýändir. Ondan başga-da, adamyň ýüregi bulanyp gaýtaryp bilýär. Ol derleýär, içgeçme döräp bilýär, dem alşy kynlaşýar, kelagyrylar başlanýar. Adamyň agzy gurap, titremegi, el-aýagynyň duýujylygynyň ýitirilmegi mümkindir. Şeýle alamatlar dörände haýal etmän lukmana ýüz tutmak maslahat berilýändir.
Ýer togalagynyň takmynan 180 mln. ýaşaýjysynyň peşew çykaryş agzalarynda daşlar bardyr. Her bäşinjide bolsa öt haltanyň daş keseli ýüze çykarlandyr. Ýöne bozulma bolan halatynda daşlaryň başga agzalarda hem döräp biljekdigini hemmeler bilmeýän bolsa gerek.
↪ Bronhlar we öýken-daşlar esasan öýkeniň esasy we orta böleginde trifosfat we kömürturşy kalsiý görnüşinde döräp bilýändir. Esasan aýallarda döreýändir we rentgen barlagynyň üsti bilen anyklanylýandyr. Kesel ýaýbaňlanýan görnüşde geçende öýkeniň alweolalaryny dykyp, dem alşyň çynlakaý bozulmalaryna getirip bilýär. Ýöne bronhlarda mineral çökündileriň döremegi (bronholitiaz) has ýaýran we howply ýagdaýlaryň biridir. Hünärmenler bu keseliň inçekesel bilen kesellän näsaglarda ýygy duş gelýändigini belleýärler.
↪ Burunda döreýän daşlary "rinolit" diýip atlandyrýarlar. Duzlar burun geçelgesiniň aşaky böleginde, del jisim bölejikleriň, meselem, gan lagtajyklarynyň, ir-iýmiş şäniginiň daşynda toplanyp bilýärler. Rinolitler burun boşlugynda köp ýyllaryň dowamynda saklanyp, onuň alamatlary burundan kynçylyk bilen dem alma, ondan ganly, nemli bölünip çykmalaryň döremegi bilen häsiýetlenýandir.
↪ Daşlar tüýkülik mäzlerinde hem döreýändir. Hawa, geň galmaň! Olar "sialolitiaz" diýip atlandyrylýar. Bu kesel 20-45 ýaş aralygyndaky adamlaryň 1%-de anyklanylýandyr. Daşjagazlar örän kiçi bolup adama oňaýsyzlyk ýetirmän biler. Ýöne olar uly bolan halatynda tüýkülik mäzleriniň ýodajyklaryny ýapyp, alawlama ýagdaýyna sezewar edip bilýändir. Lukmanlar olaryň döremegini alyş-çalyş hadysalaryň bozulmagy bilen düşündirýärler. Howply topara çilimkeşler we buşukdyrýan hem-de rahatlandyryjy dermanlary kabul edýän adamlar degişli edilýändir.
↪ Gözlerde hem ýokanç keselleriň täsiri netijesinde çal ýa-da ak reňkli daşjagazlar döräp bilýändirler. Olar esasan kirpikleriň ösýän ýerinde ýa-da gözüň älemgoşar bardasynda emele gelýärler. Bu daşlar ýörite bejergini talap edýän däldirler, çünki olar biraz wagtdan özbaşdak dargamaga ukyplydyrlar.
Amerikan lukmançylyk assosiasiýasynyň alymlarynyň geçiren barlaglary mobil telefonlardan çykýan şöhlelenmeleriň beýnide beta-amiloid beloklaryň derejesiniň ýokarlanmagyna getirýändigini subut etdi. Şu belok bölejiklerinden düzülen ýasmajyklaryň döremegi Alsgeýmeriň keseline getirýändir.
Ençeme ylmy barlaglar, gijeki wagt mobil telefonlaryň şöhlelenmeleriniň bir sagatlyk täsiriniň melatonin gormonynyň tebigy bölünip çykmasyny üýtgedýändigini subut etdiler. Ukynyň dürli tapgyrlaryny kadalaşdyrýan bu gormonyň işlenilip çykmasynyň bozulmalary ukysyzlyga getirip bilýändir. Şeýle üýtgemeleriň öňüni almak üçin alymlar uklanylanda mobil telefonlary kelleden biraz daşlykda saklamagy maslahat berýärler.
