Çaga ýokanç keselleriň arasynda iň giňden ýaýranlarynyň biri – gökbogmadyr. Ol howa – damja ýoly bilen ýokuşýar. Onuň esasy alamaty – tutgaýgörnüşli üsgülewük.

Gökbogmanyň ýüze çykmagyny peseltmek üçin, öňüni alyş sanjymlaryň geçirilmegi örän ähmiýetlidir. Şeýle sanjymlar çaga 2.3, 4 we 18 aýlyk döwürde geçirilyär.

Gökbogma bilen ýaňy doglan çaga hem keselläp biler. Munuň sebäbi bu kesele garşy doga beden durnuklylygynyň ýoklugyndandyr.

Merezýel keseli (sifilis) – dowamly weneriki kesel bolup, deriniň, nemli örtükleriň, içki agzalaryň, süňkleriň we nerw ulgamynyň şikeslenmegi bilen häsiýetlendirilýär. Ýokuşma wagtyndan başlap, umumy ýokançly kesele öwrülýär we bejergi alynmadyk halatlarynda gaýtalama we gowşama döwürleriniň gezekleşmegi bilen geçýär.

Grek rowaýatyna görä, bu keseliň ady Sifilius atly (gadymy grekçede – "doňuzlaryň dosty") doňuz çopanynyň adyndan gelip çykypdyr. Rowaýatda aýdylyşy ýaly, Sifilius bu kesele "doňuzlar bilen özara dostlukly aragatnaşygy" sebäpli duçar bolupdyr.

Hapgyrtma (parotit) – ýiti ýokanç keseli bolup, ol esasan hem tüýkülik mäzlerine zeper ýetirýär. Onuň döremegine paramiksowiruslar maşgalasyndan bolan wirus sebäp bolýar. Hapgyrtmanyň wiruslary daşky gurşawa durnukly bolýarlar.

Parotit keseliniň wirusy bu kesele uçran  adamyň tüýküliginde bolup, ol howa – damja ýoly bilen ýokuşýar. Hapgyrtma bilen kesellänlerde sowuklama alamatlary bolmaýar. Şonuň üçin-de, bu kesel uly aralykdaky adamlara, ýagny syrkawdan 1-2 metr daşda bolanlara ýokuşmaýar.

Bazarlarda duza ýatyrylan kömelekleri satyn alyp ýa-da ulanyş möhleti geçen süýt önümleri, konserwalar bilen iýmitlenip, biz içege ýokançlyklaryna uçrap bilýäris. Nahardan öň ýa-da hajathana girenimizden soň elimizi ýuwmagy ýadymyzdan çykaran wagtymyzda, bakja önümlerini, ir-iýmişlerini göwnejaý edip ýuwmaga ýaltanýan halatymyzda hem içege ýokançlyklarynyň ýokuşma ahtimallygy artýandyr. Uzak ýola syýahata gidýän adamlarda "syýahatçynyň iç geçmegi" ýüze çykyp biler.

Ýokançly mollýusk – wirusly kesel bolup, deri örgüniniň ýüze çykmagy bilen häsiýetlendirilýär. Deri örgüni deriniň reňkine meňzeş, ýeke-ýekeden ýa-da topbaklaýyn ýerleşýän düwünjiklerden ybaratdyr.

Ýokançly mollýuskyň wirusy diňe näsag adamdan geçip bilýändir. Bu wirus haýwanlarda keselçilik döredýän däldir.

Bu kesel dürli ýaşly adamlarda, şol sanda çagalarda hem duş gelip bilýär. Ýokançly mollýuskyň wirusynyň ýokuşmagynyň esasy ýollary:

Gyzamyk — bu çagalyk döwrüniň ýokanç keselidir. Ol syrkaw adamdan sagdyn adama ýokup bilýär. Endama örgün örüp başlan günler ol has hem ýokançdyr. Üç gün geçenden soň gyzamak çykaran çaga eýýäm beýle bir ýokançly hem däldir.

Gyzamyk howa-damja arkaly, mysal üçin, söhbetleşlikde, kimdir biri üsgürip-asgyranda ýokup bilýär. Gyzamyk çykaran çaga üsgürip-asgyranda agzyndan, burnundan bölünip çykýan suwuklyklar keseli ýaýradyjydyr. Gyzamyk ýaşaýyş jaýlarynda hemmeler üçin umumy bolan ýerlerden otaglar, eýwanlar arkaly ýaýrap bilýär. Gyzamyk çykaran adam bilen bir otagda bolýan çagalaryň hemmesi bu kesele aňsatlyk bilen ýolugyp bilýärler. Göwnejaý bolmadyk durmuş-sosial şertleri bu keseliň ýaýramygyna ýardam edýär. Gyzamygyň wirusy adatça zatlaryň ýa-da üçünji bir adam arkaly geçmeýär. Gyzamyk keseli adamdan sagdyn adama aňsat ýokup bilýär. Emma soňky döwürlerde gyzamyk keseliniň öňüni alýan sanjymlaryň edilmeginiň netijesinde, bu kesele ýolugýan adamlaryň sany barha azalýar. Bir gezek gyzamyk çykaran adam bu kesele ikilenç ýolukmaýar. Keseliň gaýtalanýan ýagdaýlary juda seýrekdir. 3 aýa ýetmedik çagalar adatça gyzamyk keseline ýolukmaýarlar. Gyzamyk köplenç sowuk gyş-ýaz aýlary ýüze çykýar. Onuň wirusy çaganyň organizmine dem alyş organlary we gözleri arkaly ýokup bilýär. Gyzamyk organizmiň kesellere garşy bolan durnuklylygyny peseldip bilýär. Gyzamygyň inkubasion döwri 9-21 gündür.

Garamyk keseli — giňden ýaýaran ýokanç keseldir. Bu kesel gaty bir howply bolmasa-da, çagany wagtlaýyn birahat edip bilýär.

Garamyk keseliniň döremegine endama täsir edýän wiruslar sebäp bolýar. Olar howa-damja ýollary arkaly bir adamdan başga bir adama aňsatlyk bilen geçip bilýärler. Şäheriň bir ýerinde peýda bolan garamyk aňsatlyk bilen şäheriň beýleki ýerine geçip bilýär. Olar edil bir ýerden başga ýere ýel bilen geçen ýaly hereket edýärler. Garamyk keseliniň "ojaklary" hemişe bellidir. Olara esasan-da çagalar baglary ýa-da mekdepler degişlidir. Sebäbi bu ýerlerde çagalar köpçülikleýin keselleýärler.

Wirusly gepatitler – dürli wiruslaryň täsiri bilen döreýän, köp duş gelyän we adam üçin howply infeksion keselleriň toparydyr. Olar bagryň öýjüklerine täsir edip, onuň işine zeper ýetirýärler. Wirusly gepatitleriň dürli görnüşleri, gepatitleriň has ýaýran alamaty esasynda, “sarylama“ diýip hem atlandyrylýar.

Sarylamanyň epidemiýalary barada entek b.e. öň V asyrda Gippokrat hem beýan edip geçipdir. Keseliň alamatlary belli bolsada, gepatitleri dörediji wiruslar diňe geçen asyryň ortasynda açyldy. Keseli dörediji wiruslar, şoňa göräde, olaryň döredyän gepatitleriniň görnüşleri harplar bilen (A, B, C, D, E we başgalar) aňladylýar.

Gepatitiň A wirusy, gepatitiň A görnüşini, B wirus gepatitiň B görnüşini döretjekligi düşnüklidir. Şonuň ýaly-da, her harpyň aňyrsynda belli bir özbaşdak wirusyň we özbaşdak keseliň ýatanlygyny ýatdan çykarmaly däldir. Ol keseller ilatyň arasynda ýaýraýyş ýoly, inkubasion döwrüniň möhleti, keseliň geçiş aýratynlyklary, gaýraüzülmeleri bilen özara tapawutlanýandyr. Ondan başga-da, gepatitler aýry kesel görnüşinde duş gelmän, aýry-aýry keselleriň alamaty görnüşinde hem ýüze çykýar.

Jyns gatnaşygy arkaly geçýän keselleriň içinde hlamidioz has köp duş gelýän ýokançlyklaryň biridir. Her ýylda dünýäde bu kesel bilen takmynan 70 mln. adam keselleýär.

Orsýetde bu kesel ýaýraýşy boýunça, grippden soň ikinji orny eýeleýär. 90-njy ýyllaryň ahyrynda Günbatar Ýewropada her ýyl bu kesel bilen 3-4 mln. adam keselledi. Peşew çykaryş we jyns agzalaryň sowuklama kesellerinden ejir çekýän aýallaryň 40-60%-de we erkek adamlaryň 50%-de hlamidiýanyň tapylanlygyny barlaglaryň netijesi tassyklady.

Guduzlama keseli adamzada gadymy zamanlardan bäri bellidir. Ol kesel barada maglumatlar gadymy hindi, müsür golýazmalarynda hem ýazylandyr.

Guduzlama – ýiti ýokançly kesel bolup, ol merkezi nerw ulgamyna zeper ýetme bilen häsiýetlendirilýär. Kesel döredýän wirusy, tebigatda käbir ýabany haýwanlar, ýarganatlar özünde saklaýarlar. Köplenç halatlarda keseli eýesiz itler, pişikler hem-de möjekler, tilkiler ýaýradýarlar.