Neşekeşlik (grekçe "narkē"– uky, doňan ýaly bolmak we "mania" – hyjuw, höwes) — bu neşe serişdelerini ulanmaklyk zerarly dörän dowamly keseldir.

Neşekeşlik — bu neşekeşiň betbagtlygydyr, onuň dogan-garyndaşlarynyň, käte kesekileriň-de gözýaşlarydyr. Neşe hemişe betbagtlyga eltýär.

Neşekeşlik neşekeş üçin uly ýitgidir, emma bu ilkibaşdan duýulmaýar, aňylmaýar. Neşe dostlugy ýok edýär, neşekeşlik täze dostsumak ülpetleri tapmaga mejbur edýär. Bir neşekeş 12-17 adamy neşä meýilli edip bilýär.

Çilimkeşiň tüssesinden esasan-da maşgaladaky çagalar ejir çekýändirler.

Bütindünýä saglygy goraýyş (BSG) guramasynyň geçiren ilkinji giň gerimli barlaglarynyň netijeleri her ýylda çilimkeşiň tüssesinden dem alýan adamlaryň 600 000 töwereginiň ölýändigini mälim etdi. Bu adamlaryň üçden bir bölegi bolsa çagalardyr.

BSG-yň geçiren barlaglarynyň çäklerinde 192 ýurtdan alnan maglumatlaryň üstünde işlenildi.

BSG-yň hünärmenleri çilimkeşiň tüssesinden dem alýan adamlaryň ýürek we dem alyş ýollarynyň  kesellerine uçrap bilýändigi, şeýle-de öýken ragynyň döremegine sebäp bolýandygy barada duýdurýarlar. Lukmanlar esasan-da ene-atasynyň zyýanly endiginden ejir çekmeli bolýan çagalaryň saglyk ýagdaýy babatda howatyrlanýanlar.

AIDS – BARADA  NÄME BILMELI?

AIDS-geçen  XX – asyrda ýaýraýyş tizligi we gurşawy boýunça iň howply keselleriň biri boldy. Şonuň üçin bu kesele “XX asyryň mergisi“ diýip at berdiler. Häzirki wagtda bu kesel bütin ýer ýüzüne ýaýrap, onlarça million erkek adamlar, aýallar, çagalar bu keselden ejir çekýärler.

Keseliň ilkinji ýüze çykmalary geçen asyryň 80-nji ýyllarynda Kaliforniýada (ABŞ) gomoseksualistlerde (erkek bilen erkegiň jynsy gatnaşmagy) duş geldi. Näsaglarda pnewmosistalar arkaly dörän öýken sowuklamasy, Kapoşiniň sarkomasy we dürli-dürli kesel döredijiler arkaly ýüze çykyan, seýrek duş gelýän keseller hasaba alyndy. Şunuň ýaly ýagdaý bu täze kesele AIDS (gazanylan immunodefisit sindromy, rus dilinde SPID) diýen at goýmaga esas döretdi. 1983-1984 ýý biri-birinden habarsyz amerkan alymy R. Gallo we fransuz alymy  L. Montanýe näsaglarda keseli döredýän retrowirusy ýüze çykardylar. Soňundan ol Adamynyň Immunodefisit Wirusy (AIW) diýlip atlandyryldy.

AIDS keseli bilen täze doglan çagalardan başlap, garry adamlara çenli keselläp bilýärler. Esasan hem keselçilik 20 - 40 ýaş  aralygyndaky ýaş adamlarda köp duş gelýär.

«Kuwwatyň kemelder, güýjüň azdyrar,
Keýpi kellä gelse, aklyň azdyrar,
Süňgüňi syzdyrar, etiň gyzdyrar,
Bir nyşana budur sende, çilimkeş»
Magtymguly

Çilimkeşlik — bu adaty neşekeşlikdir. Onuň giňden ýaýaran görnüşi bolan nikotinizm bolsa adaty temmäki çekmeklikdir. Temmäki çekmeklik erbet endikleriň biri bolup, çilim çekýäniň-de, onuň daş-töweregindäki adamlaryň-da saglygyna uly zyýan ýetirýär.

Taryhy yazgylara salgylansaň, spirtli içgiler b.e. 8000 ýyl öň baldan, miweleriň şiresinden, yabany üzümden alnyp başlanypdyr. Üzüm çakyryndan ilkinji spirti VI-VII-nji asyrlarda araplar alyp, ony “alkogol“, ýagny “melul ediji“ diýip atlandyrypdyrlar. Aragyň birinji çüýşesini 860-njy ýylda Ragez atly arap ýasapdyr. 12 asyr bäri spirt içgileri adamzat bilen uly taryhy yoly geçdi. Şahyrlar, aýdymçylar, suratkeşler ony wasp etdiler, öwgüli sözler bilen gazal, aýdym ýazdylar.

Yslam dininiň düýbüni tutan Muhammet (570 - 632 ý.) spirtli içgileri içmegi gadagan etdi we bu kanuny esasda Gurhandada ýazylandyr. Köp asyrlar bäri musulman ýurtlarynda alkogol içgileri kabul edilenok, bu kanundan çykan adamlara (arakhorlara) bolsa berk temmi berilyär.

Yöne biziň gürrüňimiz spirtli içgileriň taryhy barada dälde, olara ýykgyn edilmegiň sebäpleri baradadyr.

Russiýada geçirilen statistiki barlaglaryň netijesi spirtli içgileriň ýyldan-ýyla köp içilýänliginden güwä  geçýär: eger 1913-nji ýylda adambaşyna 3,4 litr, 1927-nji ýylda 3,7 litr arak satylan bolsa, 1940-njy ýylyň aýagyna bu 2,3 litre  çenli, 1950-nji ýylda 1,9 litre çenli azalypdyr. Ondan soňky ýyllar aragyň kabul edilişi 3-4 esse artypdyr...