Atgulak – iň gadymy derman otlarynyň biri. Onuň mundan 3000 ýyl ozal Hytaý lukmançylygynda ulanylandygy barada maglumatlar bar. Gadymy grekler we rimliler hem atgulagyň tohumyny içgeçmelerde, aşgazanyň, içegäniň sowuklama kesellerinde şypa berýändigini bilipdirler. Gippokrat, Galen ýaly gadymýetiň meşhur lukmanlary hem atgulagy ulanypdyrlar. Lukman Hekim (Awisenna) dürli ýaralary bitirmekde atgulagyň örän peýdalydygyny belläpdir. Ol atgulagyň ýapraklaryny ýara bitiriji we gan akmalary togtadýan serişde hökmünde ulanypdyr.

Halk içinde atgulagyň ýara bitiriji häsiýeti barada şeýle rowaýat bar:

Häzirki zaman jemgyýetinde irki, islenilmedik ýetginjeklik göwreliligi köp duş gelýän hadysa öwrüldi. Ýetginjegiň özi we maşgalasy üçin duýdansyz, pajygaly, alaçsyz bolup görünýän bu ýagdaýyň döremeginiň aňarsynda, medisina we terbiýeçilik jähtinden çözülmeli meseleleriň ýatanlygyny bellemelidir.

Her ýyl dünýäde 13-17 ýaş aralygyndaky gyzlaryň 5-10%-i göwreliligi başdan geçiryärler.

Ýetginjeklik göwreliligi ABŞ-da has hem ýygy duş gelýär – 1 mün. ýetginjek gyzlara 114 sany göwrelilik ýagdaýy duşýar. Bu görkeziji Niderlandiýada pesdir – 1 mün. gyza 10 göwrelilik ýagdaýy duş gelýändir.

Ösüşiň hemme taraplaryny öz içine alýan, hil taýdan üýtgemeler bu döwrüň esasy aýratynlygy bolup durýandyr. Bedeniň anatomki we fiziologiki üýtgemeleriniň aňyrsynda psihologiki özgermeleriň çylşyrymly utgaşmasy ýatýandyr. Şu gezeklikçe, biz ýetginjeklik döwründe başlanýan fiziologiki üýtgeşmelerden söz açarys.

Pubertat (latyn. pubescere - gyl bilen örtülmek) – bu termini irki ýetginjeklik döwründe ýüze çykýan fiziologiki üýtgemeleri atlandyrmak üçin ulanýarlar. Şol özgermelerden ugur alsaň, bu döwür gyzlarda 11-14,5 ýaş, oglanlarda 13-16 ýaş aralygynda başlanýandyr. Günbatar medeniýetinde çagalykdan ululyga geçmek döwri 12-20 ýaş aralygy öz içine alýandyr.

Dermanlyk otlardan taýýarlanylýan çaýa goşulýan gülleriň arasynda iň giňden ulanylýanlaryň biri-de çopantelpekdir. Çopantelpek çaýy örän belli bolany sepäpli, ony dükanlarda-da, dermanhanalarda-da satyn almak mümkin.

Çopantelpek köşeşdiriji serişde hökmünde ukusyzlykda, aşa duýgurlyk ýagdaýlarynda ulanylýar. Bu derman oty rahatlandyryjy häsiyete eye bolup, kiçi çagalar üçin, uzak wagtlap dartgynly emosional ýagdaýda bolanlar üçin hem peýdalydyr. Çopantelpek iň howpsuz derman ösümlikleriň biridir.

Ählimize belli bolşy ýaly, uky sagdynlygyň , şähdaçyklygyň we görmegeýligiň çeşmesidir.

Uky adam beýnisiniň sagdyn işi üçin hem wajypdyr. Ol rahat bolmalydyr. Munuň üçin biynjalyk ukynyň peýdasy ýokdur. Adamyň beýnisi dartgynly bolýar, dynç alyp bilmeýär. Biz bolsa özümizi ýadaw, asla ýatmadyk ýaly duýýarys.

Adamlaryň köpüsi ukusyzlykdan zeýrenýärler, uky dermanlaryny ulanýarlar. Derman serişdeleri az-kem haýyr edýärler. Emma olara öwrenişilse, olaryň täsiri peselýär, uky biynjalyk bolýar.

Maňa uzak ýollar kyn bolsa bolsun,

Ýöne gülki bilen dogsun gün-aýym.

Goý, ýüzlerden gülki yzy ýitmesin!

Gükli ýygmak kesbim bolsun ylaýym.

Gurbannazar Ezizow

Biz ‎‎ýaňy-ýakynda 1-nji aprel degişmeler gününi belläp geçdik. 1-nji aprel resmi taýdan bellenilmese-de, ýer ýüzündäki adamlaryň bary bu güni biri-biri bilen degişýärler. Ýöne siz gülküniň adam saglygy üçin ýaramlydygyny bilýäňizmi?

«Eger adam sagdyn bolmagy isleýän bolsa,

ilki bilen keseliň sebäplerinden dynmaga taýyn

bolmalydyr. Oňa diňe şonda kömek edip bolar».

Gippokrat

1. PSIHOLOGIÝA. Biziň bedenimiz biziň bilen keselleriň, ýarawsyzlyklaryň we beýleki fiziki kynçylykllaryň üsti bilen gürleşende, ol öz ýagdaýyna üns bermegimizi isleýär. Ol bize durmuşymyzy, hereketlerimizi, pikir edişimizi üýgetmelidigimizi habar berýär. Eger adam öz-özüni ýigrenýän bolsa, ony hiç kim halamaýan bolsa, ol hem adamlary halamaýan bolsa, bu onuň saglyk ýagdaýyna täsir etmezmi? Elbetde eder! Ol öýke-kine, bahyllyk, gorky, gahar-gazap ýaly heläkleýji duýgularyň girdabyna düşer. Eger adam şeýle duýgulardan saplanmak islemese, onuň sagdyn bolmaga asla-da mümkinçiligi bolmaz. Psihologiýa – güýçli sebäpdir. Şonuň üçin-de, ilki bilen şondan başlamaly. Durmuşda ileri tutulmaly zatlary saýgarmaly. Özüňi söýmegi öwrenmeli. Öz ýakynlaryňy söýmeli, olaryň gadyryny bilmeli. Durmuşyň her pursatyna şatlanmaly. Çünki geçen gün hiç haçan gaýdyp gelmez. Her bir ýaşan günüňe şükürli bolup, gelejege umyt bilen garamaly. Hiç haçan hiç bir ýagdaýda umytdan düşmeli däl.

Häzir  biziň durmuşymyzy kompýutersiz göz öňüne getirmek mümkin däl. Kompýuterde biz işleýäris, öz gerekli maglumatlarymyzy rejeläp saklaýarys, onuň kömegi bilen aýdym diňleýäris, kino görýäris, oýunlar oýnap, işden boş wagtymyz dynç alýarys.

Biz kompýuter bilen işläp, belli bir kada-düzgünleri berjaý etmedik ýagdaýymyzda, gözümize uly agram düşýänligini ýatdan çykarmaly däldiris.

Kompýuterde uzak wagt işlemek netijesinde, ýüze çykýan görüş ýadawlylygy, medisina edebiýatynda “kompýuter görüş sindromy“ diýip atlandyryldy. (mundan beýläk gysgaça KGS diýeris).

Oňurgalygy döretmek bilen, tebigat oňa ýaşaýyş taýdan wajyp bolan işleri hem ýerine ýetirmegi tabşyrypdyr. Aşaky bölegi çanaklyk süňkleriň arasynda bitişen, ol ýokaryk, kelle çanaga çenli dowam edýär we kelle hem-de eginler üçin uly hemaýat bolup durýandyr. Olaryň hereketlenmegine gatnaşyp, oz gezeginde oňurga ýiligini hem şikeslenmeden goraýandyr. Öz çeýeliginiň kömegi bilen, hemme urgulary we çaýkanmalary azaldyp, beýnini we içki agzalary zeperlenmeden goraýandyr.

Oňurgalyk 33-34 sany oňurgadan ybaratdyr. Olaryň 24 sanysy erkindir. (7 boýun, 12 döş we 5 bil oňurgalar). Galanlary – biri-biri bilen bitişen bolup, iki süňki emele getirýär: türräni (5 oňurga) we türreujy (4-5 oňurga).

Boýun oňurgalary kelläni saklap, onuň dürli hereketlerini amala aşyrmaga kömek edýändir. Döş oňurgalary gapyrgalar bilen birleşip, döş kapasasyny emele getirýändir. Bil oňurgalary oňurgalygyň bil bölegini emele getirýär. Olar iň uly, güýçli we hereketli oňurgalardyr. Çünki olar adamyň hereketiniň 80%-ni amala aşyrýarlar. Bäş sany biri-birine sepleşen oňurgalar türräni emele getirýär. Dört sany bitişen oňurgalar bolsa, ewolýusiýa netijesinde ýok bolup giden guýruk skeletiniň galyndysy bolan türreujyny düzýärler.

Alymlar ýürek-damar keselleriniň alamatlarynyň bolmadyk ýagdaýynda aspiriniň peýdasyndan zyýanynyň has köpdügi barada duýdurýarlar.

Lukmanlar ýürek-damar keselleriniň öňüni almak üçin aspiriniň az mukdaryny içmegi maslahat berýärler. 

Lancet we The Drugs and Therapeutics Bulletin (DTB) žurnallarynda çap edilen ylmy derňewleriň soňky netijelerine laýyklykda, aspiriniň kabul edilmegi ölüme eltýän ýürek keselleriniň öňüni alyp bilmeýär. Tersine, onuň içki gan akmanyň ýüze çykmagyna sebäp bolmagy ahmal.

Ýürek-damar keselleriniň öňüni almak maksady bilen öz syrkawlaryna  aspirin bellän lukmanlara şol  syrkawlarynyň kesel taryhlaryny ýene bir gezek gözden geçirmek maslahat berilýär.