Adam beýnisi – beýni öýjükleri bolan onlarça milliard neýronlaryň örän çylşyrymly baglanşygy bolup, olar bedeniň daşary gurşaw bilen gatnaşykda bolmagyny, dogry hereketi we içki agzalaryň sazlaşykly işini üpjün edýär. Nerw öýjükleriiniň sazlaşykly işi bize pikirlenmäge, geplemäge, ýatda saklamaga, begenmäge ýa-da gynanmaga mümkinçilik berýär.

2022-nji ýylyň 26-njy fewralynda "Türkmenistany temmäkiden azat ýurda öwürmek boýunça 2022-2025-nji ýyllar üçin milli maksatnamasynyň" kabul edilmegi boýunça brifing geçirildi. Maksatnama görä, ýurdy 2025-nji ýyla çenli temmäkiden azat etmek, şeýle hem, bu ugurdaky syýasatyň durmuşa geçirilişine we kanunlaryň ýerine ýetirilişine ýörite gözegçiligi amala aşyrmak, ilatyň, ilkinji nobatda ýaşlaryň temmäkiniň zyýanly täsirleri barada habarlylygyny ýokarlandyrmak ýoly bilen temmäkä garşy göreşmek munuň esasy maksatlarydyr.

Biz Saglyk topary bolup, jemgyýetimizde çilimi taşlamak boýunça ilata elýeterli maglumatlarydyr hyzmatlary ýygnadyk. Gadyrly okyjy, eger sen şu hyzmatlardan peýdalanyp gören bolsaň ýa bu mowzuga degişli şahsy tejribäň bar bolsa, biziň bilen paýlaşyp bilersiň. Biz seniň şahsy maglumatlaryň gizlinligini we goraglylygyny kepillendirýäris.

Atalygy anyklamak üçin  DNK-ny seljerme – genetiki seljermäniň bir görnüşi bolup, onuň  maksady belli bir çaganyň bolup biljek ene-atasynyň atalygyny (kakasydygyny)  ýa-da eneligini anyklamakdyr. Bu barlag çaganyň we güman edilýän ene-atanyň  DNK-ny seljermek arkaly geçirilýär.

Milli tagamlar agyz açarda iýmäge amatlymy? Kofe içmek bolýarmy? Kimlere düýbünden agyz beklemek bolmaýar?

Bu soraglara nutrisiolog (dietolog) Gauhar Serikkalikyzy jogap berdi. Gauhar Serikkalikyzy 3 ýyldan gowrak amaly tejribeli nutrisiolog bolup, gormonal saglyk we beýniniň işjeňligi bilen meşgullanýar. Ol Ýewropanyň dersara gözleg institutyndan iýmitleniş we dieta boýunça maslahatçy diplomyny hem-de Garward lukmançylyk mekdebiniň lukmanlar üçin onlaýn kurslarynyň şahadatnamasyny aldy.

Abort – bu ýatgyda ösýän çaga düwünçegini lukmançylyk gurallary bilen gyryp aýyrmakdyr. Başgaça aýdylanda, göwrelilik togtadylýandyr.

Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, göwredäki çagany göwreliligiň 5-nji hepdesine çenli aýyrmak rugsat edilýär. 6-nji hepdeden 22-nji hepde aralyk möhletde çagany diňe bellenen lukmançylyk we sosial görkezmeler bilen aýyrmaga rugsat berilýändir. 2016-nji yýla çenli, kanuna görä, Türkmenistanda göwredäki çagany göwreliligiň 12-nji hepdesine çenli aýyrmak rugsat edilýärdi.

Demensiýany nädip saýgarmaly?

Bütin dünýäde 50 million töweregi demensiýaly adam bar. Demensiýanyň iň köp ýaýran görnüşlerine Alsgeýmer keseli, damar demensiýasy we Lewi bedenli demensiýa (nerw öýjükleriniň içinde emele gelýän adaty bolmadyk belok goşulmalary) degişli.

Demensiýa iň köp sebäp bolýan ýagdaý Alsgeýmer keselidir. Meselem, Şazada Çarlz, Margaret Tetçer, Şon Konneri ýaly meşhur şahsyýetlerde hem Alsgeýmer keseli bar. Dünýäde häzire çenli bu keseliň bejergisi tapylmady. Medisinanyň kömegi bilen demensiýadan ejir çekýäniň diňe simptomlaryny ýeňilleşdirip we keseliň ösüşini haýalladyp bolýar.

Biziň köpümiz aýbaşy wagty göwreliligiň galyp bilmejekdigine ynamly bolýarys. Ýöne bu ýagdaý gyzyň aýbaşy halkasynyň dowamlylygyna baglydyr. Eger gyzyň aýbaşy halkasy gysga bolsa (19-21 gün), elbetde aýal öýjüginiň 8-10-njy günlerinde ýetişip başlamagy ähtimaldyr. Owulýasiýa wagtyndan takmynan 3-4 gün öň we soň jynsy gatnaşykdan saklanmagyň hökmandygyny ýatlasak, biz edil aýbaşy günlerine düşüp bilýäris. Aýal öýjüginiň hem ýetişip ortaça 48 sagat, erkeklik öýjüginiň jyns ýollarda 3 gün ýaşaýandygyny ýatda saklamalydyr.

Edil şonuň üçin hem, aýbaşy halkasy gysgamöhletleýin bolan aýal-gyzlar aýbaşy wagty hem kontrasepsiýa barada aladalanmalydyr.

Aslynda ujydyň jynshana salnyp, jynsy gatnaşygyň geçirilmegi göwreliligiň galmagynyň esasy şerti hasaplanýar. Ýöne lukmanlaryň bellemegine görä, ujyt bilen daşky jyns agzalaryň gyjyndyrylmagy (petting) netijesinde bölünip çykýan dölüň jyns agzalaryna düşmegi, käbir ýagdaýlarda göwreliligiň galmagyna getirip bilýär. Bu ýagdaýda göwreliligiň galmagy üçin döl jyns agzalaryna düşmelidir we döldäki erkeklik öýjükleriniň hereketjeňligi ýokary bolmalydyr. Ondan başga-da, bu günler ýumurtgalykda aýal öýjüginiň ýetişip çykýan günleri (owulýasiýa) bilen gabat gelmelidir.

Sanlar

Jemi kesellänler (2018 ý): 5,828

Jemi rak kesellerinden ýogalanar (2018 ý): 4,079

Rak keselinden sagalma ähtimallygy: 30%