Jynsy ýokançlyklar – bu sözleri eşidenimizde inimiz tikeneklemeýänimiz az-azdyr. Olaryň gorkunç suratlary görkezilýär we ölüm howply alamatlary barada köp gürrüňler edilýär. Jynsy ýokançlyklaryň gorkunç taraplaryna şeýle köp üns berilýärkä, sen nämäniň hakykat, nämäniň ýalandygyny nädip bilmeli? Dogry maglumaty nireden tapmaly? Özüňi nädip barlatmaly? Biz bu gün bu kynçylykdan çykalga hökmünde toslama bilen hakykaty aýyl-saýyl etdik. Bu saňa nädip sagdyn we rahat ýaşamaga, indiki gezek jynsy ýokançlyklar barada eşideniňde bolsa howatyrlanmazlygyňa kömek eder.

Toslama: Eger sende jynsy ýokançlyklaryň alamatlary ýok bolsa, onda sende jynsy ýokançlyklar ýokdur.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy (BSSG) özüniň ähli agza ýurtlaryny teniňi satmak işini jenaýat hasaplamagyň we şu iş bilen meşgullanýan aýal, erkek we transgender adamlara garşy kada-kanunlary adalatsyz ulanmagyň bes edilmegine çagyrýar. BSSG-niň bellemegine görä, tenini satyp gazanç edýän adamlara garşy fiziki, jynsy, psihologiki we emosional zorluklar we gorkuzmalar giňden ýaýran.

BSSG häkimiýetleri tenini satýan adamlar bilen adam hukuklarynyň, adam mertebesine hormat goýmagyň esasynda iş alyp barmaga çagyrýar hem-de "Diskriminasiýalary bes etmeklik tenini satýan adamlara garşy ulanylýan zorluklaryň öňüni alar we olaryň WIÇ infeksiýasyna we SPID keseline uçramak ähtimallygyny peselder" diýip, belleýär. Zorlugyň pidalary hyýanatçylyklara müşderileri, polisiýa işgärleri, lukmanlar we garyndaşlary tarapyndan sezewar edilýär.

Toslama: Prezerwatiw çylşyrymly zat

Maşgala gurmagy meýilleşdirýän käbir ýaşlar prezerwatiw sypyp, zenanyň jynshanasynda we ýatgysynda ýitirim bolup bilýär we ony aýyrmak üçin operasiýa etmek gerek bolýar diýip ynanýarlar.

Fakt: Barlaglar jynsy gatnaşygyň dowamynda prezerwatiwiň ýyrtylmasynyň ýa-da sypmasynyň örän seýrek duş gelýändigini belleýärler (diňe 2%). Bu bolsa diňe prezerwatiw nädogry ulanylanda ýüze çykýar. Prezerwatiw çykarlanda sypmagynyň öňüni almak üçin prezerwatiwiň ýokarsyndan ujydy berk saklamaly. Eger saý-sebäp bilen sypaýsa-da, prezerwatiw zenanyň jynshanasyndan aňryk gitmeýär. Ony bolsa operasiýasyz aňsatlyk bilen aýryp bolýar. Erkek prezerwatiwiň ýyrtylanyny ýa-da sypanyny aňan badyna ýoldaşyna habar bermeli. Şonda zenan eger islese, göwreliligiň gaýragoýulmasyz öňüni alyş gerdejiklerini (postinor, eskapel) kabul etmek arkaly çaga galmagynyň öňüni alyp biler.

Biziň köpümiz AIW-iň ýokuşma töwekgelçiligine howaýy zat höküminde garaýarys we häzirlikçe bu wirusyň bize ýokuşmajakdygyna ynamly bolýarys. Bir gezek geçirlen jynsy gatnaşyklaryň ýa-da adaty bolmadyk jynsy gatnaşyklaryň üsti bilen bu wirusy "peşgeş" almajakdygymyz barada ýalňyş düşünjelere aldanyp gezýäris.

Ilkinji gezek geçirlýän jynsy gatnaşyklarda hem ýoldaşyňyz bu wirusy göteriji bolup, siz prezerwatiw ulanmadyk bolsaňyz, ýokuşmanyň bolup biljekdiginden habarly bolmalydyr. Soňky jynsy gatnaşyklary bu töwekgelçiligi has hem artdyrýandyr. Şeýle hem, bu töwekgelçilik aýbaşy döwründe geçirilýän goragsyz jynsy gatnaşyklarda, ýatga spiral goýlan bolsa we bejerilmedik jynsy gatnaşyklary arkaly geçýän ýokançlyklaryň bolan wagty has hem ýokarlanýandyr. AIDS keseliniň döremegine getirip biljek AIW-iň beden suwukluklary – ganyň, dölüň, jynshana bölünip çykmalaryň, ene süýdüniň üsti bilen ýokuşýandygyny ýatda saklamalydyr.

Kegeliň maşklary – çanaklyk düýbüniň myşsalarynyň çeýeligini ýokarlandyrmaga kömek berýän maşklardyr. Kaliforniýaly aýal lukmany Arnold Kegel (suratdaky) öz işläp düzen maşklar toplumy barada ilkinji gezek 1948-nji ýylda söz açýar. Gündelik durmuşda çanaklyk düýbüniň myşsalary herekete getirilip türgenleşdirilmeýär we wagtyň geçmegi bilen olar öz çeýeligini ýitirip, gowşak ýagdaýa eýe bolýar. Ilkibaşda olar peşewi saklap bilmezlik, ýatgynyň aşak düşmegi ýaly kynçylyklardan kösenýän aýallar üçin niýetlenen bolsa-da, ol maşklar jynsy gowşaklygyň öňüni almagy isleýän erkek adamlar üçin hem peýdaly boldy.

Isleglerine garamazdan, erkekleriň hemmesi aýallaryna jynsy gatnaşyklarynda hakyky, lezzetli duýgulary peşgeş bermäge ukyply däldirler. Erkek adamlaryň köpüsi jynsy gatnaşyklaryny geçirmegiň ýagdaýlaryna, usullaryna, tehnikasyna üns berýän bolsalar hem, aýal bilen bolan bu gatnaşyklarynyň emosional, duýgurlylyk tarapyna az üns berýärler ýa-da asla ony ünsden düşürýärler. Köp erkek adamlaryň pikiriçe, jynsy birleşmeden öňki oýunlar, sypalamalar, posa alyşmalar gerekmejek wagt geçirmeler diýip hasaplanýar. Aýal maşgalanyň teni juda duýgur, erogen nokatlaryna baý bolup, emosional duýgulary başdan geçirme, özi bilen bolup geçýän seksual hadysalarynyň jadylaýjy akymyny duýma talaby olar üçin wajyp bolup durýandyr.

Masturbasiýa (onanizm) – seksuallyk jähtden özüňi alyp barmagyň görnüşi bolup, lezzet almak üçin öz jynsy agzalaryňy (ujydy, kinnigi we jynshanany) gyjyndyrmaga gönükdirilendir.

Biz masturbasiýa endigine jemgyýetiň garaýşy we ol barada umumy häsiýetnamany saýtymyzda ýerleşdirlen "Masturbasiýa: peýdalymy ýa-da zyýanly?" atly makalada beýan edip geçipdik.

Masturbasiýa ýetginjeklik döwründe, uly adamlarda jynsy gatnaşyklardan saklanmagy talap edýän ýa-da onuň geçirilip bilinmeýän halatlary seksual dartgynlylygy ýeňip geçmäge kömek edýän bolsa hem, endige öwrülip, adamyň durmuşyna berk ornaşmagy onuň kesele öwrülendiginden habar berip biler.

Elbetde, jynsy gatnaşyklary hemişe islemek ýagdaýy hem, edil oňa isleg bildirmezlik ýaly bozulmalara degişli edilýändir. Ýöne bu gatnaşyklara günüň dowamynda 5 gezege çenli isleg bildirme ýagdaýy bilen deňeşdirlende, jynsy höwesiň ýitmegi has ýygy duş gelýändir.

Seksologlaryň bellemegine görä, höwesiň ýitmeginiň sebäpleriniň anyklanylmagy, ony döretmegiň çärelerini tapmaga kömek edip biler.

Stress

Emosional dartgynlylyk ýagdaýynda adam jynsy gatnaşyklaryndan başga hemme işleri, gündelik endiklerini ýerine ýetirip bilýär. Stress bagtlylyk gormonlarynyň bölünip çykyşyny togtadyp, jynsy höwesi duýmakda bökdençlik döredýär. Ruhy dartgynlylyga getirýän sebäplere garamazdan: işdäki kynçylyklar, öý-hojalyk aladalary ýa-da ýakynlaryň bilen tersleşme − şeýle aladalardan hemişe adamyň seksual durmuşy "ýitgileri" çekip bilýändir. Strese getirýän sebäbi aradan aýryp, jynsy höwese bolan islegi dikeldip bolar.

Asyrlaryň jümmüşinden öz gözbaşyny alyp gaýdýan maşgala gatnaşyklary düzgünleriniň gadymylygyna garamazdan, är-aýalyň gijeki ukysynyň bile ýa-da aýry alynmagynyň dogrulygy baradaky soragyň töwereginde jedeller şindiz hem azalanok. Elbetde, şeýle pynhan meselede belli bir düzgünlere eýermegiň asla geregi ýok. Sebäbi bir maşgala jübüdi üçin ýaramly düzgüniň, başga jübütde agzalalyk döredip, maşgalanyň dargamagyna getirip biler.

Geň bolup görünse hem, dünýä statistikasynyň bellemegine görä, her 100 nika bozulmalarynyň 7-si är-aýal düşeginde jübütleriň haýsy hem bolsa biriniň günäsi bilen ukynyň dowamly alnyp bilmezligi sebäpli döräpdir. Elbetde ukynyň ýeterlik alynmazlygynyň adamynyň gaharjaň, ýadaw bolmagyna, dowamly ýadawlyk sindromynyň ýüze çykmagyna, maşgalada düşünişmezlikleriň, dawalaryň, seksual sowuklygyň, işde bolsa iş öndürijiligiň pese gaçmagyna getirip biljekdigi şübhesizdir.

Häzirki döwürde biziň jemgyýetimizde baglanşylýan garyndaşara nkalaryň sany azalyberenok. Dogry, Ýewropa ýurtlarynda we Demirgazyk Amerikada beýle nikalaryň sany 1%-den ýokary däl, ýöne Aziýa ýurtlarynda olaryň sanynyň ýokary bolmagy syn edilýär.

Türkmenistanda garyndaşara nikalaryň derejesi barada anyk maglumat ýok, ýöne biziň jemgyýetimizde hem baglanşylýan şeýle nikalaryň sany öňki ýyllar bilen deňeşdirlende biraz peseldi. Bu peselmäni bolsa ilki bilen ýaşlaryň gözýetiminiň giňelmegi, migrasiýanyň ýokarlanmagy bilen düşündirip bolar. Oňa garamazdan, ýaşuly nesliň pikirine görä, garyndaşara nikalar öz berkligi we agzybirligi bilen tapawutlanyp, guda bolan maşgalalaryň maddy we ruhy gymmatlyklaryny saklamaga ýardam berýär. Onuň şeýledigini tassyklaýan ýa-da ret edýän maglumatlar ýok, ýöne bu nikalaryň täze, doguljak nesil üçin howplydygy barada lukmanlaryň düşündirişleri aýratyn ünsi talap edýär.