"Bir näsaglyk ýer taýýarlaň, gyzlar!" diýip, alňasap gelen bölüm müdiri şepagat uýalaryna buýruk berdi. Terapiýa bölüme getirlen 50 ýaş töweregindäki daýzany bölümiň lukmanlary we şepagat uýalary "myhmansöýerlik" bilen kabul etdiler. Ýerli-ýerden EKG barlagyny geçirip, barlag üçin gan alyp, barlaghana ugratdylar.

Ýaňy kärimiň başlangyç basgançaklaryndan ädip başlan, men hem bu zatlary özümçe geň gördüm. Sebäbimi? Men eýýäm bir aý bäri bu bölümde tejribe alma işimi geçip ýördüm. Lukmanlaryň aljyrap, jan edip näsaga seretmelerini bolsa birinji gezek görýärdim. Çünki, adatça bölüme gelýän näsagyň diňe bir lukman ýa-da şepagat uýasynyň ýeke özi ýerini taýýarlap, barlag üçin gan alyp, EKG barlagyndan geçirýän şepagat uýasyna garaşylýardy we barlaglardan wagty gijikdirilip geçirilýärdi.

Her birimiz üýşmeleňe elmydama gijä galyp gelýän ýa-da bir ýere gidiljek bolnanda elmydama garaşdyrýan adamlara duşup görendiris. Belki hem käbirimiz şeýle adamlaryň hatarynda görülýändiris. Bu ýagdaýdan köpler nägile bolsalar, köpler munuň bilen ylalaşyp ýaşaýarlar. Men bu makalamda wagtyň bahasy, halkymyzyň we daşary ýurtlylaryň wagta bolan garaýşy, punktuallygy hakynda birki meseläni gozgap geçesim gelýär.

Dünýädäki wagta bolan garaýyşlar

ABŞ, Germaniýa, Şwesariýa, Britaniýa (Anglosakson kökünden gelýän halklar), Niderlandiýa, Awstriýa we Skandinawiýa ýurtlarynda wagt iň bir gymmat hasaplanýan zatlaryň biridir. Bu döwletleriň ýörelgesine görä, eger-de wagt haýsydyr bir iş we hereket bilen doldurylmasa, onda onuň bisarpa tutuldygydyr. Duşuşyklara gijä galyp gelmek, beýleki adamlara goýulýan hormat-sylagyň pesdigini görkezýär. Şonuň üçin ähli işler we duşuşyklar öz kesgitlenilen wagtynda ýerine ýetirilmelidir.

Bu makalanyň adyny okap, eýýäm gürrüňiň näme barada, has dogrusy kimler barada boljagyny çak edýänsiňiz. Okyjylaryň ünsüni aýal-gyzlarymyzyň durmuşy we jemgyýetdäki orny bilen bagly meseleleriň özüne çekýänligi ap-aýdyň. Emma, türkmen jemgyýeti diňe aýal-gyzlardan ybarat däl. Türkmen ýigitleri hem onuň aýrylmaz bir bölegi. Eýsem olar barada gürrüň açman bolarmy? Geliň, şu ýerde aýal-gyzlar meselesini bir ýana aýryp, ýigitlerimiz barada gürrüň açalyň. Türkmen ýigitleri kimler? Olaryň gylyk-häsiýetleri nähili? Olary umumulaşdyryp bolarmy? Gyzlarymyzy kategoriýalara salýarlar welin, mümkin erkeklerem salyp bolar? Belki salmalydyrysam?

Döwrüň üýtgemegi bilen türkmen gyzlarynyň başdan geçirýän üýtgeşmelerini erkek-oglanlarymyz hem başdan geçirýärler. Gynansakda, sosial ulgamlarda, platformalarda gyzlarymyz ýiti tankytlanyp, oglanlara nobat gelende gaty bir kän pikir-garaýyşlar ýazylmaýar. Men, bu gün, bu ýagdaýy üýtgetmegi ýüregime düwdüm.

Birnäçe aý mundan öň, tomusda, daýzam agtygy bilen bize myhmançylyga geldiler. Kiçijik Baýram hemme çagalar ýaly bir ýerde oturyp bilenokdy. Men onuň üçin jäjekleri çykardym. Onuň bilen käbir oýunlary oýnadym. Birden Baýramyň gözleri meniň kitaplaryma düşdi. Ol baryp, iň uly we owadan reňkli kitaby aldy-da, menden ony okap bermegimi sorady. Men Nobel laureatlary bolan belli we meşhur alymlar hakynda okap başladym. Birnäçe wagtdan soň Baýram menden : "Näme üçin bularyň hemmesiniň ady Çarlz, Jon, Aleksandr? Name üçin aralarynda Baýram ýa-da meniň dostum ýaly Çary ýok?" – diýip sorady. Men bu soraga näme jogap berjegimi bilmedim. Dogrudan hem, name üçin dünyä belli adamlaryň arasynda Baýram ýa-da Çary ýok?

Maşgaladaky deňsizlik näme? Onuň nähili alamatlary bar? Näme üçin bu ýagdaý türkmen maşgalalarynda giňden ýaýran? Onuň geljegi nähili? Çynymy aýtsam, men bu barada tä bu mesele bilen ýüzbe-ýüz bolýançam känbir pikirlenmändim. Bu ýerde gürrüň jübütleriň ýaş tapawudynda ýa-da maddy ýagdaýynda däl-de, eýsem her bir är-aýalyň maşgaladaky özbaşdak şahsy ösüşinde. Meniň gürrüňdeşligimiň esasy mazmunynyň är-aýalyň arasynda söýgiň ýitmegi ýa-da maşgaladaky işleriň bölünşigine gönükdirilen bolman, olaryň tapawutly ruhy ösüşleri barada boljakdygyny belläsim gelýär.

Nikada kim ösmeli? Erkekmi ýa-da aýal?

Elbetde, sen hem men ýaly daşaryk gezelenje çykanyňda ýygy-ýygydan gyzlara hapa sözler bilen ýüzlenýän, olardan telefon belgileri soraýan, arkalaryndan sygyrýan, aç möjek ýaly gyzlaryň bedenlerini synlaýan, ulaglaryny durzup, münmäne çagyrýan ýa-da geçip barýan gyzlaryň uýat ýerlerini elleýän oglanlara duş gelýänsiň. Men bular ýaly aýal-gyzlaryň mertebesini peseldýän wakalara häli-şindi şaýat bolýardym, ýöne gynansamda, elimden hiç zat gelenokdy. Şol sebäpli özüme gaty gaharym gelýärdi. Günleriň birinde bolup geçen waka meniň sabyr käsämi dolduran soňky damja boldy.

Jemgyýetçilik ýerlerinde hajathanalar ýok bolsady durmuşymyz nähili bolardy? Muny göz öňüne getirmek hem gorkunç! Dükandyr-restoranlar, kafeler we söwda merkezleri näçe gerekli we özüne çekiji bolsa-da, hajathana gerek bolup, gyssanyp duran adamyň gözüne bularyň hiçisi görünmeýär. Ol hajatyny bitirmek üçin jübüsindäki bar puluny bermäge taýýar. Hajathandan çykandan soň bolsa, onuň üçin älem-jahan ýene ýerine gelen ýaly bolýar.

Süýji keseli (süýjüli diabet) häzirki wagtda lukmançylykda, jemgyýetde esasy ünsi talap edýän meseleleriň biri bolup durýar. Bu günki günde dünýä ýüzünde keseliň "epidemiýasy" artyp, öz örüsini giňeldip barýar. Häzirki wagtda dünýäde bu kesel bilen 371 mln. gowrak adam keselläp, olaryň 50%-i işe ýaramly, 40-60 ýaş aralygyndaky adamlardyr.

Süýji keseli we biziň ýaşaýyş endiklerimiz

Näsaglaryň aglaba bölegi diabetiň II görnüşi, ýagny "garrylyk ýaşynyň diabeti" diýilýän görnüşi bilen keselleýändir. Şeýle hem bolsa, soňky ýyllarda bu görnüş bilen ýaşlaryň keselçilik ýygylygy hem ýokarlandy. Bu bolsa genetiki meýillilige we ýaşaýyş düzgünlerine we endiklerine baglydyr. Nädogry iýmitlenmek, fiziki işjeňligiň peselmegi, beden agramynyň ýokarlanmagy bu biziň ýaşaýyş düzgünimizi nädogry gurnamagymyzyň netijesi bolup, olary düzetme biziň elimizde bolup durýar.

Biziň jemgyýetimizde adam bedeni barada açyk gürrüň alyp barmak kyn bolýar. Bu esasan hem adamyň seksual we önelgelilik saglygy baradaky gürrüňdeşliklerine degişlidir. Şu temalary "aýyp" hasaplap dymmak, söz açmakdan gaça durmak türkmen ýaş oglanlarynyň we gyzlarynyň "durmuş esaslaryna" degişli ygtybarly maglumatlardan bihabar bolup galmagyna, jogapsyz galýan soraglaryň köpelmegine, pajygaly ýagdaýlara eltýär. Ynha, edil şeýle ýagdaýda biz, ýaşlar, internetden kömek gözlemäne başlaýarys.

Mugallym kellesini aşak egip, äýneginiň ýokarsyndan auditoriýada oturan talyplara seretdi-de, şeýle diýdi: "Meniň her bir aýdanym bilen garşylyksyz ylalaşyp dursaňyz, men sizi sylamaryn."

Mugallym talyplary kiçeltjek boldumy? Asla beýle däl. Onuň sözlerinden many çykarsak, ol bize: "Meniň size berýän bilimime ýetmek üçin men gaty köp tejribe gazandym. Siz meniň aýdýanlarymyň hemmesine pikirlenmän, analizlemän ynanyp otursaňyz, siz taýýar pikire eýe çykarsyňyz. Ol bolsa siziň özbaşdak pikirlenip çykaran netijäňiz bolmaz. Siz diňe meniň sözlerimi gaýtalarsyňyz. Özüňiz bolsa hiç zada ýetmersiňiz. Öz kelläňizi işletmegi öwreniň." diýjek boldy. Gödegräk hem bolsa, ol muny bize ýagşy niýet bilen diýdi.