Üns ber! Saýtyň esasy maksady Siziň saglyk babatdaky gözýetimiňizi giňeltmekdir. Şonuň üçin-de, saýtda berilýän maglumatlar esasynda öz-özüňi bejermek maslahat berilmeýär. Öz-özüňi bejermeklik düýpli kynçylyklara uçradyp, janyňyza howp salyp biler. Saýtdaky makalalar, materiallar we beýleki maglumatlar bilim maksatly bolup, lukmanyň bejergisiniň ýa-da maslahatynyň ýerini tutup bilmeýär.
Men ýakynda eşiden habarlarymdan soňra hiç rahatlanyp bilmän, siziň bilen öz garaýyşlarymy, tekliplerimi paýlaşmagy makul bildim. Garşy bolmarsyňyz diýip umyt edýärin.
Iki ýyl mundan ozal durmuşa çykan gyzyňyz, meniň doganoglan gyz jigim Maýa sekiz aýlyk bäbegi bilen oýüne dolanyp gelipdir. Ony ýan ýoldaşy erbet ýenjipdir diýen habar meni gaty gynandyrdy. "Alan zarbaly urgularyndan ýaňa onuň döşi göm-gök bolupdyr" diýip, aýal doganym gürrüň berýär. Agyrysyna çydap bilmän, ony lukmana görkezmeli bolupsyňyz. Lukman maşgaladaky zorluk barada şübhelense-de, ýagdaýy derňemän, "wah, ýykylaýypdyr-da" sebäbe esaslanyp, bejeriş berip göýberipdir. Siziň bu barada biragyzdan dymmagyňyz we polisiýa, kanun goraýjy edaralaryna ýüz tutmazlygyňyz bolsa meni hasam beter gynandyrdy.
Men daşary ýurtda 7 ýyl okadym. Goňşularym ýat illerde nämeler edýändigim barada erteki otarsalar, garyndaşlarym näme üçin beýle uzak wagtlap durmuşa çykman ýörendigimi sorap durýarlar. Ene-atamyň bolsa göwünleri bir ýaly. Çünki olar gyzlarynyň aňly, düşünjeli uly adamdygyny bilýärler. Meniň özüme dogry dost-ýar we ýanýoldaş saýlap biljegime hem ynanýarlar. Haçanda öz başyma maşgala bolamda bolsa, çagalarymy oňat ýetişdirip biljegime hem ynamlary uly. Men şeýle maşgalamyň bardygy üçin özümi bagty çüwen hasaplaýaryn. Olar maňa ýerlikli öý we okuw terbiýesini berdiler.
Emma köplere beýle bagt nesip etmeýär. Köp maşgalalarda gyz halkyna "aý, gyzdyr-da" diýip, kembaha garaýarlar. Şeýdibem gyzlaryň ösüp, öwrenip, zehin-başarnyklaryny synap, gözýetimlerini giňeldip, uly adamlar bolup ýetişmeklerine böwet bolýarlar.
Türkmen forum saýtlarynda sosial temalarda her dürli gürrüňler geçirilýär. Döwrüň üýtgeýän durmuş şertleri, ýaşlyk, ýaşlaryň özüni alyp barşy baradaky makalalar köpçülik tarapyndan okalyp, kän teswir ýazylýar. Şular ýaly temalaryň iň köp ýazylyp teswirlenýänlerinden biri hem türkmen aýal-gyzlarynyň geýim stili baradaky makalalar we pikirler bolsa gerek. Ertir.com, talyplar.com ýaly forumlar açylany bäri iň köp pikir alşylan tema, gyzlaryň geýim stili baradaky ýazgylardyr diýsek ýalňyşmarys.
Ýazylan teswirlerde adamlaryň köpüsi gyzlaryň giň we uzyn köýneklerden tapawutlanýan, beden syratyny görkezýän dar biçüwli stilleri saýlamagyny ýazgarýarlar. Az sanly progressiw dünýägaraýyşly türkmenler bolsa türkmen stiliniň global moda akymyna ýakynlaşmalydygyny öňe sürýärler. Men bu makalada köpçüligiň pikirlerine bolan garaýyşlarymy beýan etmekçi.
Türkmen ýaşlary "gyzlyk perdäniň" ýagdaýy barada aladalanyp, ol hakda kän gürrüň edýärler. Saglyk we başga saýtlarda, sosial ulgamlarda türkmen ýaş oglan-gyzlary "gyzlyk perdesi" baradaky düşünjelerini aýdyň beýan edýärler. Şol düşünjeleriň arasynda bolsa lukmançylyk, ylmy taýdan nädogry maglumatlar, toslamalar agdyklyk edýär.
Bu tema sosiologiýa, medeniýete, aýal-gyzlaryň ýagdaýyny, olaryň jemgyýetdäki hukuklaryny öwrenýänlere, syn edýänlere bir uly akademiki iş bolmaly temadyr.
Meniň maksadym hemme soraglara jogap tapmak ýa-da türkmen gyzlarynyň jynsy gatnaşyklara haçan başlamalydyklary hakyndaky pikirlerini, kararlaryny beýan etmek däl. Gürrüň düýbünden başga zatda. Şu döwürde türkmen ýaşlarynyň arasynda gyzyň "ahlaklylygy", "abraýy" barada söz açylanda "gyzlyk perde" sanawda ilkinji bolup durýandyr diýsem ýalňyşmaryn. "Gyzlyk perdesine" çenden aşa üns berilýär. Şol sebäpli hem ylmy taýdan nädogry düşünjelere esaslanyp, ony gudrata deňeýän kult günsaýyn ýaýbaňlanyp ösýär. Men hem bu ýagdaýyň ýaş gyzlaryň we oglanlaryň özlerine bolan ynamyna we geljegine edýän tasiri barada gürrüň alyp barmakçy. Men bu makalanyň üsti bilen ýaşlary we ýaşlarymyzyň geljegi bilen gyzyklanýan şahsyýetleri şu gurrüňdeşlige goşulmaga çagyrýaryn.
Türkmen taryhyna göz gezdirenimizde türkmenler Orta Aziýada Hywa, Buhara we Samarkant ýaly ylmy we medeni taýdan ösen şäherlere ylym-bilim almak üçin gidipdirler. Häzirki döwürde bolsa, bilşimiz ýaly, türkmen ýaşlary Russiýa, Ukraina, Belarussiýa, Hytaý Halk Respublikasy, Ýewropa ýurtlary, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Türkiýe we dünýäniň başga ýurtlaryna ýokary bilim almaga gidýärler.
Daşary ýurtda öz watanyňdan, ene-ataňdan we dostlaryňdan aýra okamak kyn bolşy ýaly, duş gelinýän kynçylyklar hem şolar ýaly kyndyr. Men hem bu makalamda Türkiýe Respublikasynda ýokary okuw jaýlaryna meniň ýaly okamaga gelen türkmen ýaşlarynyň duş gelýän kynçylyklary barada söz açmakçy.
Tutular ýapylýar we Myrat öz telefonyny açyp, "lezzetler dünýäsine" gidýär. Ol şu gün telefonyna köp pul saldy we bu gije-de beýleki gijeler ýaly "örän gyzykly" geçmeli. "Bir-iki sagatdan soň bes edip, ýerime geçip ýataryn" diýip pikir eden Myrat daňa çenli pornografiki suratdyr-wideolary görüp oturýar. Ol hat-da wagtyň nädip geçenini we nädip daňyň atanyny bilmän galýar. Gözleri ukudan doly Myrat ýaňy bir irkilende, süýji ukysynyň gaýmagyny gapyny urup, "Myrat, tur okuwa gitmeli" diýen ejesiniň sesi bozýar. Puldan boşan telefon, ýadawlyk, eden işine puşman Myrady däliräre getirýär. Ondan daşary uly aladasy bolsa ejesinden ýene-de pul soramak.
Newropatolog lukmanyň maslahatyna nobatda duran wagtym bir ýaş oglan bilen gürrüňdeş boldum.
"Men iňňeli-refleks bejergisini alýaryn. Özüm barada aýtsam, men 25 ýaşymda, Guşgyda doguldym. Ejemiň aýdyşyna görä, men takmynan 4 ýaşymdan başlap sakawlap başlapdyryn. Meňiň çagalyk döwrümde ýaşaýan ýerimde sakawlamany bejerýän adam ýokdy. Sakawlaýanym gaty bir ýadyma-da düşüp baranok. Daş-töweregimdäki uly adamlar sakawlap gürleýänime üns bermejek bolýadylar, emma ýeri gelende sakawlaýandygym barada bellik edip geçýädiler.
Mekdep ýyllary meniň üçin agyr geçdi. Hemme sapakda hem meni ýekeje zat halas edýärdi – amala aşmajak arzuwlar...
1999-njy ýylyň 17-nji dekabrynda BMG-nyň Baş Assambleýasy her ýylyň 12-nji awgustyny Halkara Ýaşlar Güni diýip bellenilmegine karar berdi. Her ýyl BMG bu baýramy belli bir ýaşlaryň durmuşyna degişli meseläni saýlap, oňa halkara jemgyýetiň ünsüni çekmek arkaly belläp geçýär. Meselem, geçen ýyl Ýaşlaryň Jemgyýetde Işjeňligini Ýokarlandyrmak şygary bilen ýaşlary köpçülikleýin işlere gatnaşmaga çagyrdy. Bu ýylyň mowzugy bolsa: 2030-a Tarap Ýol: Garyplygy ýok etmek we Durnukly Önümçilik & Sarp Ediş Gatnaşygyny Gazanmak.
Şu gün men türkmen ýaşlary barada söz açmak isleýärin. Göwnüme bolmasa, sanaýmaly gowulyklara garamazdan, umumy aramyzda şeýleräk duýgular, pikirler ýaýran: birek-birege ynamsyzlyk, görüplik, biri-birimiziň arkamyzdan gybatymyzy etmegimiz, göwniýetmezçilik, biri-birimiziň düşünjämizi aşa agyr tankytlamak. Bularyň ählisi has-da daşar ýurtda okaýan ýaşlarymyzyň durmuşyny kynlaşdyrýar, biri-birimizi ýekesiredýäris. Käbir halatlarda şeýle häsiýetler "moda" öwrülip, öz medeniýetimizden, dilimizden, galyberse-de ýurdumyzdan, iň erbedi, maşgalalarymyzdan daşlaşdyrýar.
Türkmenistanda adamlaryň öz bähbidi üçin jadygöýçilik güýçleri ulanyp, başgalara zeper ýetirmek, gözboýamak ýa-da hilegärlik niýetli doga diýen bela-betere baş urýandyklary barada eşidýärdim.
Her gezek jadygöýçilik barada eşidenimde gaýnap duran gazanyň üstüne söýenip, hikirdäp duran jadygöýüň ýa-da aýyň öňünden hasasy bilen uçup barýan zömmek şyrdakly jadygöý kempiriň şeklini aklyma getirýärdim. Men jadygöýçilige kän bir ynanyp barmaýardym we bu mowzuga gülki bilen garaýardym. Emma öz başymdan şeýle ajy wakany geçirenimden soň, jadygöýçiligiň türkmen jemgyýetinde ösüp gidendigine, onuň möhüm orum eýeleýändigine göz ýetirdim.
Ýaşy bir çene ýeten enem, oturyp turanda ýa-da köpräjik aýak üstünde duran wagtlary aýaklary agyryp, uzakly wagt oturyp dynç almaly bolýar. Dynç alyş agyrlaryny aýyrmasa, obamyzdaky tebip daýza görünmäge gidýär. Men bu beşeriş ýolunyň enemiň agyrlaryna derman bolmajagy, eýsem onuň keselhana gidip lukmana görünmelidigi hakynda pikirlendim. Näme üçin biziň adamlarymyz öz-özünden gowlaşaryna garaşýarlar ýa-da lukmançylyk bilen ýakyn baglanşygy bolmadyk, lukmançylyk okuwyny almadyk adamlara, meselem tebiplere gidýändikleri barada oýlanyşdym.
Her bir raýat döwlete salgyt bermäge borçludyr. Edil şonuň ýaly hem, saglyk hyzmatlary bilen raýatlary üpjün etmek, raýatlaryň saglyk ýagdaýyna ýakyndan üns bermek her bir hökümetiň borjudyr. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň we Bütindünýä Saglyk Statistikalarynyň maglumatlary esasynda käbir inforgrafikalary we şekilleri düzüp, Türkmenistanyň saglyk üçin harçlaýan çykdaýjysyny beýleki ösen we ösüp barýan ýurtlar bilen deňeşdirmegi isledim.
Использование и распространение материалов рекомендуется, однако, воспроизводство и публикации копий материалов не могут быть использованы в коммерческих целях. Дальнейшее использование разрешается в соответствии с условиями лицензии Creative Commons.
Use and dissemination of the materials is encouraged; however, reproduction and cross-posting of copies may not be used for commercial purposes. Further usage is permitted under the terms of the Creative Commons License.
Materiallary ulanmak we ýaýratmak maslahat berilýär. Emma materiallaryň göçürme nusgalaryny gazanç maksady bilen gaýtadan işläp çap etmek gadagandyr. Bu materaillary mundan beýläk Creative Commons lisenziýasynyň şertlerine laýyklykda ulanmak rugsat edilýär.
11-nji oktýabr – gyzjagazlaryň Halkara güni.
Türkmen forum saýtlarynda sosial temalarda her dürli gürrüňler geçirilýär. Döwrüň üýtgeýän durmuş şertleri, ýaşlyk, ýaşlaryň özüni alyp barşy baradaky makalalar köpçülik tarapyndan okalyp, kän teswir ýazylýar. Şular ýaly temalaryň iň köp ýazylyp teswirlenýänlerinden biri hem türkmen aýal-gyzlarynyň geýim stili baradaky makalalar we pikirler bolsa gerek. Ertir.com, talyplar.com ýaly forumlar açylany bäri iň köp pikir alşylan tema, gyzlaryň geýim stili baradaky ýazgylardyr diýsek ýalňyşmarys.
Türkmen ýaşlary "gyzlyk perdäniň" ýagdaýy barada aladalanyp, ol hakda kän gürrüň edýärler. Saglyk we başga saýtlarda, sosial ulgamlarda türkmen ýaş oglan-gyzlary "gyzlyk perdesi" baradaky düşünjelerini aýdyň beýan edýärler. Şol düşünjeleriň arasynda bolsa lukmançylyk, ylmy taýdan nädogry maglumatlar, toslamalar agdyklyk edýär.
Türkmen taryhyna göz gezdirenimizde türkmenler Orta Aziýada Hywa, Buhara we Samarkant ýaly ylmy we medeni taýdan ösen şäherlere ylym-bilim almak üçin gidipdirler. Häzirki döwürde bolsa, bilşimiz ýaly, türkmen ýaşlary Russiýa, Ukraina, Belarussiýa, Hytaý Halk Respublikasy, Ýewropa ýurtlary, Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Türkiýe we dünýäniň başga ýurtlaryna ýokary bilim almaga gidýärler.
Tutular ýapylýar we Myrat öz telefonyny açyp, "lezzetler dünýäsine" gidýär. Ol şu gün telefonyna köp pul saldy we bu gije-de beýleki gijeler ýaly "örän gyzykly" geçmeli. "Bir-iki sagatdan soň bes edip, ýerime geçip ýataryn" diýip pikir eden Myrat daňa çenli pornografiki suratdyr-wideolary görüp oturýar. Ol hat-da wagtyň nädip geçenini we nädip daňyň atanyny bilmän galýar. Gözleri ukudan doly Myrat ýaňy bir irkilende, süýji ukysynyň gaýmagyny gapyny urup, "Myrat, tur okuwa gitmeli" diýen ejesiniň sesi bozýar. Puldan boşan telefon, ýadawlyk, eden işine puşman Myrady däliräre getirýär. Ondan daşary uly aladasy bolsa ejesinden ýene-de pul soramak.
Newropatolog lukmanyň maslahatyna nobatda duran wagtym bir ýaş oglan bilen gürrüňdeş boldum.
1999-njy ýylyň 17-nji dekabrynda BMG-nyň Baş Assambleýasy her ýylyň 12-nji awgustyny Halkara Ýaşlar Güni diýip bellenilmegine karar berdi. Her ýyl BMG bu baýramy belli bir ýaşlaryň durmuşyna degişli meseläni saýlap, oňa halkara jemgyýetiň ünsüni çekmek arkaly belläp geçýär. Meselem, geçen ýyl Ýaşlaryň Jemgyýetde Işjeňligini Ýokarlandyrmak şygary bilen ýaşlary köpçülikleýin işlere gatnaşmaga çagyrdy. Bu ýylyň mowzugy bolsa: 2030-a Tarap Ýol: Garyplygy ýok etmek we Durnukly Önümçilik & Sarp Ediş Gatnaşygyny Gazanmak.
Ýaşy bir çene ýeten enem, oturyp turanda ýa-da köpräjik aýak üstünde duran wagtlary aýaklary agyryp, uzakly wagt oturyp dynç almaly bolýar. Dynç alyş agyrlaryny aýyrmasa, obamyzdaky tebip daýza görünmäge gidýär. Men bu beşeriş ýolunyň enemiň agyrlaryna derman bolmajagy, eýsem onuň keselhana gidip lukmana görünmelidigi hakynda pikirlendim. Näme üçin biziň adamlarymyz öz-özünden gowlaşaryna garaşýarlar ýa-da lukmançylyk bilen ýakyn baglanşygy bolmadyk, lukmançylyk okuwyny almadyk adamlara, meselem tebiplere gidýändikleri barada oýlanyşdym.
