8-nji mart Halkara aýal-gyzlar baýramçylygy türkmen ýigitleri üçin esasan iki zady aňladýar: zenanlara gül bermeli hem-de ellerini şol gün öý işine degirtmeli däl. Köpümiz bu baýramçylygyň taryhyny, gelin-gyzlarymyzy owadan güller, sowgatlar we mylaýym sözler bilen gutlamagyň joşgunynda ýatdan çykarýarysmykak diýip pikir edýärin. Halkara zenanlar güniniň esasy maksady – aýal-gyzlaryň sosial, syýasy, medeni we ykdysady ýeňişlerini bellemekden ybaratdyr. 1900-njy ýyllaryň başyndan bellenilip gelýän bu senäni dünýäde gelin-gyzlaryň durmuşyny gowulandyrýan täze ýeňişler, açyşlar we ösüşler bilen garşylaýarlar. Türkmenistanda hem jynslaryň deňligini gowulandyrmak üçin bu ýyl BMG-sy bilen bilelikde işler geçirildi. Edilmeli işler gäty kän. Emma köpimiz zenanlary dine 8-nji martda gutlamak bilen çäklenýäris.

(söhbetdeşligiň dowamy)

Biz öň saýtymyzyň sahypalarynda parasatly, adamkärçilikli, her birimiz üçin bir gezek berilýän durmuşda manyly ýaşap, özüniň toplan baý durmuş tejribesini gerek ýerinde öz ýakynlary bilen paýlaşyp, gelni bilen eneli-gyz ýaly gatnaşykda bolup, oňa çyn ýürekden gyzym, agtyklaryna balam diýip, öz maşgala agzalarynyň agzybirligini saklap ýaşaýan göreldeli gaýyneneler, ýagny "super" gaýyneneler barada gürrüň edipdik.

Ýöne gynansakda, öň belläp geçişimiz ýaly, durmuşda ýüreginde ogluny gelninden gabanyp, gelni bilen basdaşlyk edip ýaşaýan ýa-da bolmasa gelniniň ýüzüne gülüp, onuň hereketinden özüçe kemçilik tapjak bolup çalyşýan, keseden gelniniň gepini edip, ony kemsidýän, bildirmän ogluna gelnini ýamanlap, onuň ýüregini "çişirip", olaryň arasyna "çöp" atjak bolýan, atýan... gaýynenelere hem duş gelinýär.

Hepdäniň duşenbe güni. Sagadyň jaňy ukydan oýanmalydygyny ýatladýar. Işe gitmeli...

Her bir işçi adam bu setiriň agramyny eýýäm duýan bolsa gerek. Edil siz ýaly işgärleriň biri Merdan hem işe taýýarlanyp durka, geljek iş gününi göz öňünden geçirip, täze iş güni başlamaka ruhdan düşýär. Dünýewi standartlar boýunça biznes we menejmenty okan ýaş ussat öz işleýän kärhanasynda öz öwrenen tälimlerini asla ulanyp bilmeýär. Wezipesi boýunça diňe çig mal ammaryna ýolbaşçylyk etmeli Merdan, özünden ýaşy uly hasapçynyň buýruklarynam ýerine ýetirmeli, käwagt gerekli resmi kagyzlary ýaýradyp, gerek bolsa ofisdaky printeri hem bejertmäge gitmäge mejbur bolýar. Emma onuň diňe ýeke özi beýle däl, 200-den gowrak işgärli kärhanada 5-6 sany ofis işgäri bar. Olaryň hersiniň bellenen wezipesine garamazdan, "adam ite buýrar, item guýrugyna" diýilşi ýaly, beýleki işgärleriň işlerini hem ýerine ýetirýärler. Şunlukda, arada galan işleriň kimiň jogapkärçiligindedigi belli bolman, köplenç işgärleriň sebäpsiz käýelmegine getirýär.

Söhbetdeşimiz Göwher, 28 ýaşly.

"Meniň ilkinji romantiki gatnaşyklarym 18 ýaşymda başlandy. Bu meniň ilkinji söýgümdi – ajaýypdy, päkdi we näzikdi. Biz seýilgählerde kän gezerdik, kafe giderdik. Ol meni elmydama garşy alardy. Duşuşykdan soňra bolsa öýmüze çenli ugradyp, men ýokary, öz jaýymyzyň gatyna çykýançam garaşardy. Biz birek-birege sowgatlar berişerdik we biri-birimiziň ene-atalarymyz bilen hem tanyşypdyk. Hemmeler biziň birleşjegimize şeýle bir ynanýardylar. Esasy zat hem – men gyz hökmünde, oňa ilki jaň etmeli ýa-da duşuşygyň wagtyny soramaly, garaz, hiç bir zatda ilki bolup hereket etmeli bolmandym. Iň soňunda biziň ýollarymyz aýra düşdi we biz toý tutmadyk. Emma gatnaşygymyz hiç hili dawa-jenjelsiz we goh-galmagalsyz tamamlandy".

Häzirki günlerimizde hemme zat üýtgedi.

11-nji FEWRAL – YLYM BILEN MEŞGULLANÝAN AÝAL-GYZLARYŇ HALKARA GÜNI

2015-nji ýylyň dekabr aýynda Birleşen Milletler Guramasy (BMG) tarapyndan aýal-gyzlaryň ylymda we tehnologiýada ýeten derejesini belläp geçmegi, olaryň bu pudaklarda doly derejede deň mümkinçilikleriniň bolmagy we hukuklarynyň goldalmagy barada rezolýusiýa kabul edildi. UNESCO guramasy aýal-gyzlaryň ylymda, tehnologiýada, matematikada we inženerçilikde gatnaşmagyny gollaýan we ýardam berýän başga-da guramalar bilen bilelikde, her ýylyň 11-nji fewralynda ylym bilen meşgullanýan aýal-gyzlaryň Halkara günini dünýä derejesinde bellenilmegini karar etdi.

Temmäki adamlaryň durmuşyna aňsatlyk bilen ornaşýan we şol bir wagtda öz ulanyjylaryny ýuwaşlyk bilen öldürýan serişdedir. Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň (BSGG) hasabatyna görä, temmäki-сilim her ýyl 5 million adamyň ölümine sebäp bolýar. American Cancer Society guramasynyň görkezmelerine görä, çilimiň tüssesinde 7000-den gowrak zäherli himiki maddalar saklanýandyr. Şularyň 250-den gowragy adamyň saglygyna zyýanly, azyndan 69 sanysy bolsa rak keseliniň döremeginiň töwekgelçiligini artdyrýan maddalardyr. 600 müň adam çilim çekmeýän bolsalar hem, onuň zaherleýji tüssesiniň täsirinden ýogalýar.

BIZE ŞU AZ?...

Türkiýedäki lukmançylyk fakultetleriniň birinde daşary ýurt raýaty bolup okaýan talyp hökmünde, bu ýurtdaky ýokary lukmançylyk okuwyna degişli esasy maglumatlary türkmen okyjylaryna ýetirmek isledim.

Türkiýäniň uniwersitetleri dürli ugurlar boýunça birnäçe fakultetleri özünde jemleýär, şol sanda dürli ugurly lukmanlary, farmakologlary, diş lukmanlaryny, şepagat uýalaryny taýýarlaýan bölümler hem bir uniwersitetiň içindäki aýry-aýry fakultetlerdir. Okuw möhleti lukmançylyk fakulteti üçin 6 ýyl, diş lukmançylygy we farmakologiýa fakultetleri üçin 5 ýyl, şepagat uýalaryny, dietolog lukmanlary taýýarlaýan saglyk bilimleri fakulteti üçin 4 ýyldyr.

Adamzat awtoulagy döretdi. Adamzat ony ýyl-ýyldan kämilleşdirdi: hereketlendirijisiniň güýjüni köpeltdi, ýangyjy az ýakar ýaly etdi, togtadyjylarynyň täsirini güýçlendirdi, onuň içine howpsuzlyk kemerlerini we ýassyklaryny gurnady, hat-da olary sürüjisiz özbaşdak hereket eder ýaly hem etdi. Garaz, ulaglar ýeterlikli derejede howpsuz boldular, emma ulag nähili bolan-da hem ony adamyň özi dolandyrýar.

Ýol hereketiniň düzgünleriniň bozulmagy barada gürrün açylanda, köp halatlarda howpsuzlyk kadalaryny berjaý etmeýän sürüjiler göz öňümize gelýär. Ýaşlaryň arasynda sürüjilik şahadatnamasyny "satyn alyp", ýolda beýleki sürüjiler bilen deňlikde ulag sürýändiklerini megerem eşiden ýa-da gören bolsaňyz gerek. Olaryň ulag sürüş "stiline" üns bermezlik kyn bolýar, sebäbi ýol howpsuzlyk kadalaryny äsgermezçilik bilen gödek bozup, ulagy nädogry sürenlerinde, bu ýol-ulag heläkçiligine getirip bilýär. Siz: "Men sürüji däl, bu sözleriň maňa dahylly ýeri ýok" diýip, pikir etmegiňiz hem mümkin. Emma, belli bolşy ýaly, ýol-ulag hadysalaryna ulagdan, ulagyň içinde oturan adamlardan başga-da pyýadalar hem gatnaşýarlar. Ýaşlara sürüjilik şahadatnamasyny "satyn almaga" mümkinçilik döredýän adamlar özlerini we öz ýakynlaryny howp astynda goýýandyklaryna, olaryň jan-saglygyny gaýtadan dikeltmekde, kähalatlarda bolsa janyny halas etmekde alan pullarynyň kömeginiň degmejekdigine düşünmeýälermikä?

Gadyrly Saglyk.org saýtynyň okyjylary! Men Emir Aliýew, ýaş lukman hökmünde bu makalada türkmen ýaşlarynyň "Howpsuz jynsy gatnaşyklary" baradaky düşünjeleri barada öz pikir-garaýyşlarymy beýan edesim gelýär. Gürrüňdeşligi esasan türkmen ýetginjekleriniň, durmuşa çykmadyk gyzlaryň, ýaşlaryň arasynda abortlaryň köpelmegi we nähili çäreleriň abortlaryň sanynyň peselmegine täsir edip biljekdigi barada alyp barmaga isleýärin. Dünýä ýüzünde ýaşlaryň arasynda geçirilýän abortlar baradaky makalalar gaty seýrek ýagdaýda begendiriji täzeliklerden başlanýar. Ýurdumyzdaky statistiki maglumatlar elýeterli bolmasa-da, tejribeli lukmanlaryň, mugallymlaryň bellemegine görä, şü günki gün abort zerarly ejir çekýän 14-18 ýaşly gyzlaryň sany barha artýar.