Siziň öz mekdebe geýen mekdep egin-eşigiňiz ýadyňyza düşýärmi? Belki, siziň ýadyňyza düşýändir, ýöne siz ony gowy görýärdiňizmi? Megerem, köplenç ýagdaýda siziň berjek jogabyňyz ýetginjekleriň berýän "ýok" diýen jogaby bilen deň bolar. Ýaşlar düzgünleri, berk tutulmagy we gözegçiligi halamaýarlar (seret makala "Ene-atalara maslahat: Çagany nädip ýaramaz toparlardan goramaly?"). Ýörite saýlanan mekdep eşigi – bu gözegçiligiň we terbiýelemegiň bir görnüşidir, şonuň üçin ýetginjekleriň köpüsi ony ýakmaga-da taýýar.

Siziň ýadyňyzdamy, öň rus we türkmen bölümlerinde okaýan okuwçylaryň ýörite mekdep eşigi meňzeşmidi? Rus bölüminde okaýan gyzlar üçin ýokarsy ak gysga köýnekdi (bluzka), türkmen bölüminde okaýan gyzlar bolsa uzyn ýaşyl köýnek, üstünden ak öňlük geýýärdiler. Oglanlar bolsa penjek geýýärdiler. Käbir mekdepler öz aýratyn egin-eşiklerini ulanýardylar. Mysal üçin, goýy gyzyl reňkdäki egin-eşik, ýaşyl reňkdäki matadan tikilen ýubkalar, kürtekçe we ak gysga köýnek ýa-da dörtburç suratly matadan tikilen ýubkalar we penjekler. Okuwçylaryň egin-eşigini görüp, çaganyň haýsy mekdepde okaýanyny we näçinji synpdadygyny aýdyp bolýardy.

Häzirki döwürde biziň jemgyýetimizde baglanşylýan garyndaşara nkalaryň sany azalyberenok. Dogry, Ýewropa ýurtlarynda we Demirgazyk Amerikada beýle nikalaryň sany 1%-den ýokary däl, ýöne Aziýa ýurtlarynda olaryň sanynyň ýokary bolmagy syn edilýär.

Türkmenistanda garyndaşara nikalaryň derejesi barada anyk maglumat ýok, ýöne biziň jemgyýetimizde hem baglanşylýan şeýle nikalaryň sany öňki ýyllar bilen deňeşdirlende biraz peseldi. Bu peselmäni bolsa ilki bilen ýaşlaryň gözýetiminiň giňelmegi, migrasiýanyň ýokarlanmagy bilen düşündirip bolar. Oňa garamazdan, ýaşuly nesliň pikirine görä, garyndaşara nikalar öz berkligi we agzybirligi bilen tapawutlanyp, guda bolan maşgalalaryň maddy we ruhy gymmatlyklaryny saklamaga ýardam berýär. Onuň şeýledigini tassyklaýan ýa-da ret edýän maglumatlar ýok, ýöne bu nikalaryň täze, doguljak nesil üçin howplydygy barada lukmanlaryň düşündirişleri aýratyn ünsi talap edýär.

Her bir ekzamen, gutardyş ýa-da okuw jaýlaryna giriş synagy bolsun – alnan bilimleriň berkliginiň synagy bolup, tabşyrýanyň ýaşyna we eýeleýän derejesine garamazdan adam üçin stress ýagdaýy döredýär. Soragnamany çekmezden öň birinji ýylyň talyby hem, 40 ýaşly ylymdar hem tolgunýar. Köplenç aljyraňňylyk öz güýjüňe ynamsyzlyk bilen bagly bolýar, özüňe ynamly bolmak hem öz gezeginde taýýarlygyň derejesine bagly bolýar.

Tomusky dynç alşyň iň uly lezzeti we gyzygy açyk suw howdanlarynda suwa düşmek hasaplanýar. Şonuň üçin hem, öz dynç alyş rugsadyny deňziň, derýanyň, kölüň kenarynda geçirmegi ýüregine düwen adamlar örän peýdaly dynç alşyň görnüşini saýlap alýarlar. Çünki suwda ýüzme diňe bir lezzetli bolman, eýsem saglyk üçin juda peýdaly bolup durýandyr. Şonuň bilen bilelikde hem, açyk suw howdanlarynyň belli bir düzgünler berjaý edilmedik ýagdaýynda jana howp salyjy ýerlere öwrülmegi ähtimaldyr.

Megerem, "pollusiýa" sözüniň näme aňladýandygyny hemme erkek adamlar bilmeýän hem bolsa, bu ýagdaýy jynsy kämilleşme döwründen soň olaryň köpüsi başyndan geçiren bolmagy mümkin. Türkmençilikde, esasan hem ýetginjekleri oňaýsyzlyga salýan bu ýagdaýy "şeýtan oýnama" diýip hem atlandyrýarlar.

Pollýusiýa – bu ýetginjeklerde we erkek adamlarda, jynsy gatnaşyga we masturbasiýa bagly bolmazdan tohumlyk suwuklygynyň ygtyýarsyz bölünip çykmagydyr. Erkek adamlarda pollýusiýa köplenç gijelerine ýüze çykyp, erotiki häsiýetli düýşleriň görülmegi bilen utgaşýandyr.

Dünýädäki erkek adamlaryň 80%-ne öz dürmuşlarynda ata bomak miýesser eder diýlip täze hasabatda nygtalýar. Erkek oglanlaryň aglaba bölegi çaga idegi barada habardar bolup, olaryň bu barada öz düşünjeleri bolýarlar. Gynansakda çaga terbiýesinde, çaga ideg etmekde atalaryň tutýan möhüm orny entek jemgýýetiň doly üns merkezinde bolmadyk meseledir.

Şu ýylyň 15-nji iýunynda "Dünýadäki atalaryň ýagdaýlary" atly hasabat birinji gezek taýýarlanyp köpçülige hödürlendi. Hasabat atalaryň çagalarynyň durmuşyndaky tutýan möhüm ornuna bagyşlanýar. Atalaryň çagalarynyň durmuşyna ýetirýän täsiri “ýitmez we ömürlük” diýlip häsiýetlendirilýär. Hasabatda atalaryň çaga idetmekde, terbiýelemekde, göreldeli ata bolmakda, eneleriň we çagalaryň saglygyna ýetirýän täsirleri we maşgaladaky zorlugyň öňüni almaga degişli çäreler, sanlar, maglumatlar, barlaglar, meýilnamalar, dürli döwletleriň bu babatda alyp barýan syýasatlary beýan edilýär.

Biziň her birimiz tomus paslynyň ýetip gelmegine sabyrsyzlyk bilen garaşýarys. Çagalar tomusky dynç alyş rugsadynda, size hem öňde zähmet rugsadyny alyp, dynç alma şatlygy garaşýar. Biziň köpümiz tomsy syýahatlara gitme bilen geçirmegi meýilleşdirsek, köpümiz güneşli tomsy öýümizde geçirmegi hyýallaşdyrýarys. Ýöne biziň yssy klimatymyzda, nädip saglyga zyýan ýetirmezden güneşli günlerden lezzet alyp, tomsuň jöwzasyndan goranmak mümkinkä?

Yssy we dymyk howada hemmeler üçin peýdaly bolup biljek birnäçe ýönekeý düzgünleri berjaý etmek peýdalydyr. Gartaşan, artykmaç beden agramly adamlara we ýürek-damar ulgamynyň kesellerinden ejir çekýän adamlara bolsa olary berjaý etme has hem möhüm bolup durýandyr.

Häzirki döwürde, sen klimatyň üýtgemegi bilen öz gündelik ýaşaýyşyňdaky edýän hereketleriň arasyndaky baglanşyk barada pikir edip gördüňmi? Mümkin sen, "Aý, bir adamyň ulanýan zatlary, edýän hereketleriniň täsiri, meselem gaz, nebit gazyp çykarmak, awtoulaglary sürmek netijesinde çykýan hapalar bilen deňeşdireňde ujypsyz bolmaly" diýmegiň hem mümkin. Ýöne seniň irdenden gün ýaşýança ýaşaýyş uçin edýän hemme hereketleriň daşky gurşawda ýitmeýän yz galdyrýar. Ulanýan ulaglarymyz, iýýän iýmitlerimiz, satyn alýan geýimlerimiz, dürmuş ýörelgelerimiz – şularyň hemmesi klimatyň üýtgemegini haýallatmakda uly orun eýeleýärler.

Mançestr uniwersitetiniň hünärmenleri erkek adamlaryň "esasy erkeklik duýgusyna" (esasy instinktine) ýaramaz täsirini yetirýän hünärleriň sanawyny bellige aldylar. Lukmanlar synagyň gidişinde bedene zyýan ýetirýän endikleriň, iş şertleriniň, ynjalyksyzlygyň ýa-da stress yagdaýlarynyň agdyklyk etmesiniň gönüden-göni erkek adamlaryň meşgul bolýan hünarleri bilen baglydygyny ýüze çykardylar. Şeýle-de, bu ýagdaýdaky erkek adamlarda maşgalasy bilen aýrlylşmagynyň kop bolmagy hem esasy ünsi özüne çekdi.

Gözlegleriň esasynda alnan netijeler öwerlik däl. Görnüşinden belli bolşy ýaly, hünärleriň hemmesi diýen ýaly, her hili ýollar bilen erkekleriň saglygynyň berkligini synagdan geçirýär. Mançestrli alymlar käbir "pajarlap ösýän" hünärler barada aýratyn durup geçdiler.