Häzirki döwürde, sen klimatyň üýtgemegi bilen öz gündelik ýaşaýyşyňdaky edýän hereketleriň arasyndaky baglanşyk barada pikir edip gördüňmi? Mümkin sen, "Aý, bir adamyň ulanýan zatlary, edýän hereketleriniň täsiri, meselem gaz, nebit gazyp çykarmak, awtoulaglary sürmek netijesinde çykýan hapalar bilen deňeşdireňde ujypsyz bolmaly" diýmegiň hem mümkin. Ýöne seniň irdenden gün ýaşýança ýaşaýyş uçin edýän hemme hereketleriň daşky gurşawda ýitmeýän yz galdyrýar. Ulanýan ulaglarymyz, iýýän iýmitlerimiz, satyn alýan geýimlerimiz, dürmuş ýörelgelerimiz – şularyň hemmesi klimatyň üýtgemegini haýallatmakda uly orun eýeleýärler.

Mançestr uniwersitetiniň hünärmenleri erkek adamlaryň "esasy erkeklik duýgusyna" (esasy instinktine) ýaramaz täsirini yetirýän hünärleriň sanawyny bellige aldylar. Lukmanlar synagyň gidişinde bedene zyýan ýetirýän endikleriň, iş şertleriniň, ynjalyksyzlygyň ýa-da stress yagdaýlarynyň agdyklyk etmesiniň gönüden-göni erkek adamlaryň meşgul bolýan hünarleri bilen baglydygyny ýüze çykardylar. Şeýle-de, bu ýagdaýdaky erkek adamlarda maşgalasy bilen aýrlylşmagynyň kop bolmagy hem esasy ünsi özüne çekdi.

Gözlegleriň esasynda alnan netijeler öwerlik däl. Görnüşinden belli bolşy ýaly, hünärleriň hemmesi diýen ýaly, her hili ýollar bilen erkekleriň saglygynyň berkligini synagdan geçirýär. Mançestrli alymlar käbir "pajarlap ösýän" hünärler barada aýratyn durup geçdiler.

Beden agramynyň aşa ýokarlanmagy netijesinde döreýän semizlik adamyň jynsy hyjuwyny peseldip, ýakyn gatnaşyklaryň ýygylygyny azaldyp bilýär.

Aýal maşgalalarda beden agramynyň aşa ýokarlanmagy has agyr ruhy kynçylyklara getirip biler. Sebäbi, olaryň pikiri boýunça, semiz adam owadanlygyny, tebigatyň beren gözel syratyny, ýüzüniň we bedeniň öňki durkuny ýitirýär. Şol aýallaryň özüne bolan ynamy gaçyar. Olaryň öňki mesaýy durmuşy – gizlin durmuşa öwrülip başlaýar, köpçülikden gaçyp öz ýaşaýşyny kynlaşdyrýarlar. Erkli aýallar özüne ýigrenç döredýän kilogrammlar bilen göreşip başlaýarlar.

Ýat – adamyň ýaşap geçen islendik pursatlaryny, ýagdaýlaryny, maglumatlary özünde saklaýan we geljekki günlerine ýetirýän ýokary derejeli mehanizmdir.

Ýat öz häsiýeti boýunça uzak wagtlyk we gysga wagtlyk bolup bilýär.

Ilkinji nobatda gysga wagtlyk ýat işläp başlaýar. Siz öz joraňyzyň ýa-da dostuňyzyň dilinden çykan sözi şol wagt ýeňil gaýtalap bilersiňiz, ýöne birnäçe sagatdan soňra sözme-söz ýatlap bilmersiňiz. Sebäbi ol maglumat gysga wagtlyk ýatda saklanandyr. Gysga wagtlyk ýat wagtlaýynça belli bir maglumaty saklap, soňra ornuny uzak wagtlyk ýat bilen çalyşýandyr.

Salam hormatly lukman! Ýetginjek oglanlaryň sesiniň ýognamagy naçe yaşda başlap, naçe yaşda gutarýar? Sesiň inçe bolmagynyn sebäbi näme we oňa garşy çäreler barmy?

Saýtyň okyjysy.

Hormatly lukman! Meniň 15 ýaşly oglumyň sesiniň üýtgeýändigini duýýaryn: ol käwagt ýogyn, käwagt inçe bolýar, käwagtlar bolsa gyrylýar. Ýetginjeklikde şeýle bolýandygy barada men bir ýerde okapdym. Bu dogrudan hem şeýlemi we onuň sebäbi nämeden?

Saýtyň okyjysy.

Biziň saglygymyza näme howp salýar?

XX asyryň üçünji ýarymy uly ylmy açyşlaryň, tehniki özgerişikleriň we ösüşleriň döwri bolup, lukmançylyk ylymynda hem uly öňegidişlikleri gazanmaga ýardam berse-de, adam saglygyna degişli kynçylyklaryň doly we gutarnykly çözülmegini şu güne çenli gazanyp bolanok.

Dogry, ýokanç keselleriň ençemesini ýeňip geçme ýa-da olara garşy öňüni alyş sanjymlary döretme, keselleriň emele geliş mehanizminiň doly öwrenilmegi we anyklaýyş-tehniki serişdeleriň kämilleşmegi, lukmançylyk ylmynyň ösüşinde ylmyň dürli pudaklarynyň (biologiýa, himiýa, fizika) gazananlaryny ornaşdyrmak hem-de ulanmak adam saglygyny goramakda uly bir ädimiň ädilmegine getirdi.

Adamyň ömrüniň dowamlylygy 45-50 ýyldan 75-85 ýyla çenli uzaldy. Ýöne adam bu ýaşan ömrüni sagdyn geçirip bilýärmi? Ylmy-tehniki ösüşiň gazananlary bilen gurşalan Adam hemişe öz sagdynlygyna güwä geçip bilermi?

Edaraňyzda öňki hödürleýän harytlaryňyza täze görnüşli haryt goşuldy. Bu haryt barada müşderlere haýsy usul bilen aýan edip bolarka? Olary haryt bilen nädip gyzyklandyryp bolarka? Uniwersitetde türkmen talyplary bilen Garaşsyzlyk baýramy mynasybetli çäre geçirmekçi bolýarsyňyz. Çärede nähili çykyşlary, oýunlary ýa-da hezzetleme üçin naharlary taýýarlamaly? Elbetde, bu soraglara, meselelere birnäçe çözgüt tapyp bolýar. Şeýle hem, meselä çözgüt tapmagyň bir-näçe usullary hem bar. Siz nähili usul bilen çözgüt tapýarsyňyz?

Ösüşe çalt we bökdençsiz ýetmek isleýän adam ýa-da islendik göwrümdäki hem-de çylşyrymlylykdaky edara üçin esasy talap – öňde goýulan meseleleriň iň çalt we bähbitli çözgüdini tapmagy başarmakdyr. Bu saýlanan çözgüt bolsa ähli bolup biljek çözgütleriň arasynda az ýitgilisi we has bähbitlisi bolmalydyr. Şuny ýerine ýetirmek üçin meseleleri çözmegiň birnäçe usullary bardyr.

Perişde Ýaradana ýüzlenip: "Ol diýseň ýumşak, eý Ýaradan, bu jandar näme?" diýip soraýar. Ýaradan: "Hawa, ol ýumşak we näzik. Üstesine ol berk we çydamly. Onuň näçe zatlary çydap başarýanyny sen göz öňüne hem getirip bilýän dalsiň!" diýip jogap berýär. "Ol pikirlenip bilýärmi?" – diýip perişde ýene sorag edýär. Ýaradan: "Ol diňe pikirlenmän, öz nukdaý nazaryny beýan edip, söhbetdeşlik gurup bilýär" – diýip jogap berýär. Şol wagt, perişde zenanyň ýaňagyna elini degirip geň galýar: "Eý Ýaradan, ol suw geçirýär. Görýän welin ol aýdyşyň ýaly berk däl". "Ýok, ýok ol suw geçirenok. Bu onuň göz ýaşlary. Ol göz ýaşlarynyň üsti bilen, özüniň begenjini, gaýgy-hasratyny, agyrsyny, ýekeligini we buýsanjyny beýan edip bilýär" – diýip jogap berýär. Bularyň ählisini eşiden perişde, "Eý Ýaradan, sen dogurdanam üýtgeşik jandar ýaradypsyň. Bu zenan hakykatdanam üýtgeşik! Deňi-taýy ýok we bolmadyk" – diýip begençli jogap berýär.

Bu hadysa biziň durmuşymyzda diňe bir gezek bolýar. Lezzetlilik, howsala, gyzyklanma, küýseme duýgularyň sarsgynly birleşmesini döredýän ýeke-täk gezegi, durmuşda diňe bir gezek gaýtalap bolýar. Şol birinji gezegiň geçişi hem adamynyň soňky seksual durmuşyna, garşydaş jynsa bolan garaýşyna, maşgala gymmatlyklaryny bahalandyrmasyna öz aýgytly täsirini ýetirip bilýändir.

Hawa, siz dogry aňladyňyz. Men jynsy gatnaşyklaryň başlanyşy barada aýdýaryn. Döwürdeş ýaşlar fiziki taýdan ir ýetişýärler. Maglumat alma meselesinde hem olarda hiç hili kynçylyk döremeýär – ýörite ýazylan kitaplar, Internet ulgamy, telewideniýe (jynsy gatnaşyklary mazamlamaýan kinofilmlere duşmak juda kyn), galyberse-de, hemişe dogry we doly bolmadyk dostdyr-joralaryň maslahaty. Ýöne maglumaty kabul edip, ony durmuşda ýerlikli we zyýansyz ulanma çenli aralykda ep-esli menziller ýatyp biler...

Siz beýik ökjeli köwüşleri geýmegi halaýarsyňyzmy? Onda biz siziň dykgatyňyza ýetirýäris: beýik ökjeleriň saglygyňyza we göwräňizi sagdyn, dik tutmagyňyza zyýan ýetirmegi mümkin.

Biziň zenanlarymyz örän gaýduwsyz! Olar beýik ökjeli aýakgaplary geýip, hatda gazaply gyşda surçek ýollarda ýöremäge-de ukyply. Ýöne ýylyň haýsy paslydygyna garamazdan, beýik ökjeli ayakgaplar zenan saglygy üçin belli bir derejede howply bolup biler. Näme üçin şpilkalary seýrek, diňe toydur-baýramlara geýip, galan wagtlary ondan ýüz öwürmek ýerlikli bolarka?