Ýoldaşy bilen 2 ýyl ýaşaşyp aýrylyşyp gelen aýal doganym bilen ilkinji gezek ýakynda şahsy gürrüň etdim. Ol ene-atamyzyň närazylygyna garamazdan gaçyp gidipdi. Ol maňa munuň sebäbini "Men ejem dagy söýgä düşünmeýärler diýip pikir etdim. Maňa Guwanç öýmüzde görmeýän söýgimi we mährimi beripdi" diýip, düşündirdi. Meniň üçin bolsa biziň ene-atamyz dünýädäki iň mähirli, iň düşünjeli ene-atalardy. Olar bizi hiç kimden kem etmän ulaltdylar. Bizi ylym-bilim almaga höweslendirdiler. Bize ellerinden gelen terbiýäni berdiler. Meň üçin olaryň bize bolan yhlasy we azaby olaryň söýgüsidi. Aýal doganym üçin bolsa söýgi ýürekdeşligi we yzygiderli ýakymly sözleri hem öz içine almalydy.

Islendik gatnaşyklarda bolşy ýaly, jynsy gatnaşyklarda hem özara ynamlylyk, biri-biriň duýgularyny we talaplaryny sylamak, diňlemek wajypdyr. Goragly jynsy gatnaşyklar – sagdyn gatnaşyklardyr. Biri-biriň goraglylygyny üpjün etmek üçin bolsa ýatakhanada şeýle gürrüňdeşligiň bolmagy ähtimaldyr.

Gelin bäbekhanadan gyz bäbejigini alyp öýe gelýär. Her kim her ýerden göwünlik berýär:

− Ýene gyz boldumy? Gynanma, ogul hem bolar.

− Ogulgerek, Ogulbagt, Ogulsabyr, Ogul+… atlaryndan birisini dakaý, yzyndan ogluň bolsun.

− Indiki bäbegiňi hasapladyp edäý.

Ýokardaky "gutlag sözleri" türkmen maşgalalarynyň köpüsinde bolşy ýaly, ikinji gyzym bolansoň maňa-da aýdyldy. Ene hökmünde, gyz çagalaryň ikinji derejeli görülmegi meni juda gynandyrýar. Türkmen jemgyýetinde bu ýagdaýy öwrenýän sosiologiki derňewler ýa-da statistiki sanlar bolmasa-da, herimiz öz maşgalamyzda we tanaýanlarymyzyň maşgalalarynda oglan çaganyň gyz çagadan göz-görtele ileri tutulýandygyny görýändiris. Erkek jynsyna çenden aşa buýsanylýar, olaryň gowy şertlerde ýetişmekleri we durmuşda islän arzuwlaryna ýetmekleri üçin mümkinçilik döredilýär, emma welin, gyz çagalarymyza gezek gelende, men olar bilim almakda, islän kärlerini we geljeklerini saýlamakda oglanlar bilen bir hatarda deň mümkinçiliklere eýe däl diýip pikir edýärin. Men özümiň we tanyşlarymyň tejribesini göz öňüne tutup, oglan çaganyň öňe sürülmeginiň 3 sany sebäbiniň üstüni açdym.

"Erkekler ejizlemeýärler. Olar misli galaýy ýaly berk." diýýärler. Jemgyýet erkek adamlara hemişe örän berk talaplary bildirýär – ol maddy taýdan garaşsyz we jemgyýetde saldamly orny eýelemeli, maşgalabaşy bolmaly we gowşaklygy, ejizligi bildirme oňa hiç haçan rugsat berilmeýär.

Aýallar bilen deňeşdirlende, olaryň emosional taýdan has durnuklylygyna we nerw ulgamynyň başgaça işleýändigine garamazdan, erkeklerde hem emosional keşbiň peselmegi, ruhyçökgünligiň ýüze çykmagy ýaly ýagdaýlar döräp bilýändir.

Jynsy ýokançlyklar – bu sözleri eşidenimizde inimiz tikeneklemeýänimiz az-azdyr. Olaryň gorkunç suratlary görkezilýär we ölüm howply alamatlary barada köp gürrüňler edilýär. Jynsy ýokançlyklaryň gorkunç taraplaryna şeýle köp üns berilýärkä, sen nämäniň hakykat, nämäniň ýalandygyny nädip bilmeli? Dogry maglumaty nireden tapmaly? Özüňi nädip barlatmaly? Biz bu gün bu kynçylykdan çykalga hökmünde toslama bilen hakykaty aýyl-saýyl etdik. Bu saňa nädip sagdyn we rahat ýaşamaga, indiki gezek jynsy ýokançlyklar barada eşideniňde bolsa howatyrlanmazlygyňa kömek eder.

Toslama: Eger sende jynsy ýokançlyklaryň alamatlary ýok bolsa, onda sende jynsy ýokançlyklar ýokdur.

Meniň öňümde oturan gelin durmuşa çykandan soň birinji gezek aýal lukmanynyň maslahatyny almak üçin gelipdi. Ýüzüni aşak salyp, utanyp we çala ýylgyryp maňa arzyny aýtmaga ymtylýardy: "Meniň aýal ugrum agyrýar we hapa gelýär. Aýbaşydan soň ol ýerde agyrylar has hem güýjeýär". Men onuň "aýal ugrum" diýip atlandyrýan ýerini, şonuň ýalyda onuň agyrýan ýerlerini aýdyňlaşdyrmak üçin sorag berýärin we aýallaryň aglaba böleginiň aýal jyns agzalaryny dogry atlandyryp bilmeýändigine göz ýetirýärin. "Aýal ugrum, aşagym" diýen ýaly salgy beriji sözleri ulanyp umumylaşdyrýarlar, ýöne bu agzalary atlandyrýan sözleriň bardygyny bilmeýärler. Tersine, näme üçindir halk arasynda zenan jyns agzalaryny kemsidiji paýyş sözleri ulanmak has ýörgün bolup, ol sözler bolsa hemmelere mälimdir.

Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy (BSSG) özüniň ähli agza ýurtlaryny teniňi satmak işini jenaýat hasaplamagyň we şu iş bilen meşgullanýan aýal, erkek we transgender adamlara garşy kada-kanunlary adalatsyz ulanmagyň bes edilmegine çagyrýar. BSSG-niň bellemegine görä, tenini satyp gazanç edýän adamlara garşy fiziki, jynsy, psihologiki we emosional zorluklar we gorkuzmalar giňden ýaýran.

BSSG häkimiýetleri tenini satýan adamlar bilen adam hukuklarynyň, adam mertebesine hormat goýmagyň esasynda iş alyp barmaga çagyrýar hem-de "Diskriminasiýalary bes etmeklik tenini satýan adamlara garşy ulanylýan zorluklaryň öňüni alar we olaryň WIÇ infeksiýasyna we SPID keseline uçramak ähtimallygyny peselder" diýip, belleýär. Zorlugyň pidalary hyýanatçylyklara müşderileri, polisiýa işgärleri, lukmanlar we garyndaşlary tarapyndan sezewar edilýär.

Siz nähili oturmagy halaýarsyňyz? Biziň herimiziň öz oturyş ýagdaýymyz, aýratynlygymyz bolup, ol biziň bedenimiziň saglyk ýagdaýyna, endigimize, jemgyýetde tutýan ornumyza baglydyr.

Siz aýagyňyzy aýagyňyzyň üstünde goýup oturmagy halaýaňyzmy? Göräýmäge, amatly. Şeýle oturma has hem zenanlaryň arasynda ýörgünli we bu oturyş olary has näzik görkezýän ýaly. Ýöne lukmanlar bu ýagdaýda oturmagyň saglyga zyýan ýetirip biljekdigini aýdýarlar.

Geliň, delillere ýüzleneliň.

...Awtobusda adam köpdi. Olar awtobusyň dymyk salonynyň içinde biri birine söýenşip diýen ýaly durdylar. Ulag durmaly duralgasyna ýakyn geleninde salonyň ortasyndan ýol torbalaryny göterip, öňündäki adamlary itip gelýän orta ýaşan daýzanyň meni hem yzymda duran adamlara tarap itip, aýagymy basyp gidenini duýup galdym. Adamlar daýzanyň gödek hereketine gatyrgandylar, emme daýza olara barmysyň hem diýmedi. Men bolsa, eger daýza ýol berilmegini sorap: "Men geçäýin" diýip haýyş eden bolsa hem adamlaryň onuň haýyşyny bitirjekligi barada pikirlendim. Meniň aýagymyň agyrsynyň aýrylmagy üçin bolsa daýzanyň "Bagyşla!" diýen jümlesiniň ýeterlik boljakdygy barada oýlandym. Adamda näme göwün bar?...

Sen ýaş adam bolup, megerem maşgala agzalaňdan we dost-ýarlaňdan göwreliligiň döreýşi, onuň öňüniň alynşy barada her hili çapraz gelýän gürrüňleri eşiden bolsaň gerek.

Ýöne eşidýän maglumatyň dogrudygyny barlamak üçin ynamly çeşmelere ýüzlenmek zerurdyr. Biz şu ýerde boş gürrüň bilen hakykatyň arasyny açmak maksady bilen birnäçe giňden ýaýran göwrelilik ýagdaýy baradaky düşünjeleri inkär etdik.

Toslama 1: Ilkinji jynsy gatnaşykda göwreli bolup bilmeýärsiň.