...Awtobusda adam köpdi. Olar awtobusyň dymyk salonynyň içinde biri birine söýenşip diýen ýaly durdylar. Ulag durmaly duralgasyna ýakyn geleninde salonyň ortasyndan ýol torbalaryny göterip, öňündäki adamlary itip gelýän orta ýaşan daýzanyň meni hem yzymda duran adamlara tarap itip, aýagymy basyp gidenini duýup galdym. Adamlar daýzanyň gödek hereketine gatyrgandylar, emme daýza olara barmysyň hem diýmedi. Men bolsa, eger daýza ýol berilmegini sorap: "Men geçäýin" diýip haýyş eden bolsa hem adamlaryň onuň haýyşyny bitirjekligi barada pikirlendim. Meniň aýagymyň agyrsynyň aýrylmagy üçin bolsa daýzanyň "Bagyşla!" diýen jümlesiniň ýeterlik boljakdygy barada oýlandym. Adamda näme göwün bar?...

Sen ýaş adam bolup, megerem maşgala agzalaňdan we dost-ýarlaňdan göwreliligiň döreýşi, onuň öňüniň alynşy barada her hili çapraz gelýän gürrüňleri eşiden bolsaň gerek.

Ýöne eşidýän maglumatyň dogrudygyny barlamak üçin ynamly çeşmelere ýüzlenmek zerurdyr. Biz şu ýerde boş gürrüň bilen hakykatyň arasyny açmak maksady bilen birnäçe giňden ýaýran göwrelilik ýagdaýy baradaky düşünjeleri inkär etdik.

Toslama 1: Ilkinji jynsy gatnaşykda göwreli bolup bilmeýärsiň.

Durmuş şeýle bir ýeňil. Öýüň ysyny halamyzokmy? Ony oturan ýerimizde derrew öz göwün söýen ysymyza üýtgetmäge ukybymyz bar. Emeli ys berijiler bir ýeñillik! Otaglarymyzy, hajahathanalarymyzy bu hoşboý yslar bilen bezäp, durmuşymyzy "gül" ýaly edýäris. Ys berijiler hakyky tebigy yslar bolmasa-da, olara laýyk alternatiwa bolup durýar. Ýurdumyza bu haryt esasy üç ýurtdan gelýär: Hytaý, Russiýa we Türkiýe.

Öýlerimiziň arassa we gowy ysly bolmagy örän möhüm zat, emma "Ys berijileriň adam saglygyna zyýany barmyka?" diýip, pikirlendiňizmi? Geliň, soňky döwrüň ygtybarly ylmy çeşmeleriniň bu baradaky gürrüňlerine göz aýlalyň. Bu makala ABŞ-nyň tebigat alymy tarapyndan Waşington uniwersitetiniň we ABŞ-nyň Tebigat Ylymlary Milli Institutynyň ylmy barlaglaryna esaslanyp ýazyldy.

International Planned Parenthood (IPPF) guramasy dürli ýaşdaky adamlara olaryň seksual we önelgelik saglygyna degişli maglumatlary, hyzmatlary elýeter edýan gurama. Bu guramanyň esasy maksady adamlara ylmy taýdan dogry maglumatlara esaslanyp özleri, maşgala agzalary üçin dogry çözgüdi saýlap bilmeklerine ýardam bermekdir.

IPPF "Abort barada bilim nähili berilmeli?" atly mugallymlar, ýaş adamlar bilen iş alyp barýan terbiýeçiler üçin niýetlenen gollanmany işläp düzdi Bu gollanmada ýaş adamlaryň abort barada öwrenmeli bilimi, maglumatlary barada gürrüň alnyp barylýar. Gollanmada maglumatlary dürli ýaşda bolan ýaşlar üçin adaptirläp hödürlemegiň netijeli usullary görkezilýär. Maglumatlaryň we gürrüňdeşlikleriň diňleýjileriň medeniýetine, aň-düşünjesine gorä uýtgedilip, ýerlikli berilmegi ündelýär.

Ýaňy-ýakynda ene bolan Maýa gürrüň berýär: – "Birinji dogumdan soň aýal maşgalaň öňünde gaty kän kynçylyklar döreýär. Olaryň biri hem bäbegi iýmitlendirmek, ýagny, emdirmek. Çagam emip başlandan soň göwsümiň emzikleri jaýyrlyp, ýara bolup başlady. Her gezek emdirjek bolsam çydap bolmaýan agyrylar biýnjalyk edip başlady. Öýdäkilere "özüni oňarmaýan" ýaly görünmejek bolup, utanyp ilkibaşda aýtmajak boldum. Emma agyrylar galmandy. Göwsümde gaty emele gelmeler we çişler döräp başlady. Gijelerine beden gyzgynym 38-den geçýärdi. Üstesine-de, bäbegimiň içi geçip başlady. Indi men gorkup başladym. Öýdäkiler bilen maslahat edip, lukmana ýüz tutmaly boldum. Lukman meni süýt mäzleriniň ultrases barlagyna ýollady. Barlaglaryň netijesi boýunça mende mastitiň abssedirlenen görnüşi anyklanyldy. Sada dilde aýdaňda, süýt mäzlerinde iriňli ojak emele gelipdir. "Siz irräk ýüz tutan bolsaňyz bular ýaly ýagdaý ýüze çykmazdy. Ol ojagy operatiw ýol bilen aýyrmaly bolarys" – diýip lukman aýtdy. Men öz-özümi şu ýagdaýa eltenime gaty gowy düşünýädim. Utanjymdan hassa bolanyma ökündim".

2005-nji ýylda men 9-njy klasdadym. Biz klasyň oglan-gyzlary bolup anatomiýaň jyns organlaryna niýetlenen sapagyna garaşýardyk. Emma oňa gezek gelende mugallym ol temaň üstünden böküp, yzyndaka geçdi – utandy. Şeýle sebӓplerden mende bu güne çenli jynsy bilimsizlik bar.

Birnӓçe ýyl geçeninden soň meniň jora mugallymym kellesini ýaýkap, uly klasdaky erkek okuwçylarynyň aýdyp berenlerini meň bilen paýlaşdy. Kiçi şӓherçeleriň 14-16 ýaşly türkmen oglanlary jynsy gatnaşykda tejribeli bolmak üçin we türkmen gyzlaryna "toýa çenli garaşmaly" diýip ӧwredilýӓndigi üçin, tenini satýan aýallara gidýӓn ekenler. Olaryň birnӓçesine bolsa jynsy aragatnaşyk arkaly geçýӓn keseller ýokuşypdyr. Sebӓbi prezerwatiwden ýa-da ony nähili ulanmalydygyndan habarsyz ekenler.

Goňşymyzyň gyzy 5 ýyl halaşyp durmuşa çykdy. Daşyndan göräýmäge durmuşy gül ýaly. Köp gyzlaryňam onuň bagtyna gözleri gidýär. Emma ol indi ejelerine islän wagty gelip bilenok. Diňe adaty Nokia telefon ulanýar. Her bir etjek zadyny ýoldaşyndan ýa gaýynlaryndan sorap etmeli. Men onuň ejelerine gelende "Çykmankamam maňa diýenini etdirýärdi, indi hasam beter gysyp saklaýar. Gabanmak, goramak gowudyram welin, her bir zadyň çägi bolmaly dälmi?" diýip, zeýreneni eşitdim.

Jemgyýetimizde söýgi we maşgala gatnaşyklarynda bir tarapyň (esasanam oglan tarapyň) agalyk etmegi seýrek gabat gelmeýär. Iň gynandyryjy ýerem muny adamlaň bolmaly zat hökmünde kabul etmesi. Köpler muny bolmaly zat hökmünde kabul etselerem köpleriň durmuşy ýa söýgi gatnaşyklary haýsam bolsa bir tarapyň çäkden çykmagy sebäpli bozulýar.

Toslama: Prezerwatiw çylşyrymly zat

Maşgala gurmagy meýilleşdirýän käbir ýaşlar prezerwatiw sypyp, zenanyň jynshanasynda we ýatgysynda ýitirim bolup bilýär we ony aýyrmak üçin operasiýa etmek gerek bolýar diýip ynanýarlar.

Fakt: Barlaglar jynsy gatnaşygyň dowamynda prezerwatiwiň ýyrtylmasynyň ýa-da sypmasynyň örän seýrek duş gelýändigini belleýärler (diňe 2%). Bu bolsa diňe prezerwatiw nädogry ulanylanda ýüze çykýar. Prezerwatiw çykarlanda sypmagynyň öňüni almak üçin prezerwatiwiň ýokarsyndan ujydy berk saklamaly. Eger saý-sebäp bilen sypaýsa-da, prezerwatiw zenanyň jynshanasyndan aňryk gitmeýär. Ony bolsa operasiýasyz aňsatlyk bilen aýryp bolýar. Erkek prezerwatiwiň ýyrtylanyny ýa-da sypanyny aňan badyna ýoldaşyna habar bermeli. Şonda zenan eger islese, göwreliligiň gaýragoýulmasyz öňüni alyş gerdejiklerini (postinor, eskapel) kabul etmek arkaly çaga galmagynyň öňüni alyp biler.

Erkek seksuallygy haçan döreýär? Onuň emele gelmegine we kämilleşmegine aýal maşgala nähili täsirini ýetirýärkä? Elbetde, biz, aýallar garşydaş jynsdan hemişe mähirli bolmagy, ünsi, wepalylygy talap edýäris. Ýöne olar bilen gatnaşykda olaryň seksual aýratynlyklaryny nazara almazdan mäkäm maşgala birleşigini döredip bolmazmyka diýip pikir edýärin. Bu babatda anyk maglumatlary almak üçin seksopatolog lukmanlarynyň pikirini bilmek peýdalydyr.

"Eje sen meni dükandan hem almansyň öýdýän. Hiç hili dükan dagam ýok, çagalar ýatgyda ulalýar ekeni. Men şu gün mekdepde eşitdim" diýip, meniň 10 ýaşly oglum uly bir açyşy habar berýän ýaly, maňa çynlakaý äheňde habar berdi. Hawa, bu maglumat oňa uly açyşy aňladýardy, men bolsam öz döreden aldawymy nädip aklajagymy bilmän, adamymyň ýüzüne seretdim. Eger birnäçe wagt öň berlen soraga men hakykata ýakyn jogap tapan bolsam, bu wagt beýle oňaýsyzlyk duýmazdym we oglumyň ynamyndan gaçmazdym..."