Awtoulaglar biziň durmuşymyzy aňsatlaşdyrýarlar. Olar öý hojalygy we işewürlik üçin tapylgysyz kömek bolup durýarlar. Ýöne, siz, awtoulaglaryň siziň saglygyňyza we daşky gurşawa edýän täsiri barada pikir etdiňizmi?

Köne awtoulaglar häzirki zamanyň tehniki we ekologiki talaplaryna laýyk gelenoklar. Olar, ýerli we bütindünýä derejesinde daşky gurşawa düzedip bolmajak zyýan ýetirýärler.

Awtoulaglar bir näçe ýollar arkaly adam saglygyna täsir edýärler.

SAGLYGYŇYZY GORAŇ!

ÝA-DA ONUŇ ÜÇIN ÝYL BOÝY GEÇIRMELI ÇÄRELERIŇ SANAWY

Adam üçin dünýäde iň gymmatly, iň tapylgasyz hazyna näme? Dogry belleýärsiňiz. Elbetde, saglyk. Sagdyn adam dürs pikirlenmäge, öz meýilleşdiren işlerini amala aşyrmaga, gurmaga, döretmäge, şatlanmaga, başga adamlara kömek etmäge ukyply bolýar. Ýöne saglygy hem goramalydygyny we onuň hem "halyndan" wagtal-wagtal habar almalydygyny, adam ýaşynyň ulalmagy bilen onuň hem ýagdaýynyň üýtgäp bilýändigini ýatdan çykarmaly däldir.

Onuň üçin näme etmeli? Tejribeli we ünsli lukmanyň gözegçiliginde wagtly-wagtynda we ýaşyňyza, saglyk ýagdaýyňyza baglylykda öňüni alyş-anyklaýyş çärelerini geçirmeli. "Wagtym ýok. Onsoň hem, men lukmana nobata durmagy we gan tabşyrmagy halamok" diýip bahana tapmagyňyz mümkin. Ynanaýyň, berk jan-saglyk islendik pidalara mynasyp baýlykdyr.

Hemmeler tarapyndan söýgüli Täze Ýyl baýramçylygy hem ýetip geldi we oňa ulular bilen birlikde çagalarda sabyrsyzlyk bilen garaşýarlar. Garaşylýan baýramçylygyň dogrudan hem şowhunly geçmegi üçin, ony garşy almaga öňünden taýynlyk görülse jübtüne düşer. Bu meselede geliň, astrologlaryň berýän maslahatyny diňläp göreliň. Asmanda monjuk kimin ýylpyldaýan ýyldyzlardan gelip ýeten buýraja Goýunjygyň (Hytaý ýylsanawynda – gök agaç Geçi) – Täze 2015-nji Ýylyň simwolynyň, bize bolan hormatyny, rakyplylygyny, hemaýatyny gazanmagyň inçe syrlaryny bimäge çalşalyň. Baýramçylygyň bosagasynda, biz üçin öz öýmüzi bezemegiň, tagamlary taýynlamagyň we nirede hem-de kim bilen şatlygymyzy paýlaşmagyň düzgünlerini bilme diýseň peýdaly maglumat bolup durýandyr.

Dartmouth-Hitchcock Norris Cotton Cancer Center (NCCC), rak keseli babatda iş alyp barýan, ABŞ-nyň esasy merkezleriniň biri bolan uly ylmy barlarglar, bilim we bejeriş merkezidir. NCCC jemgyýetçilik uçin niýetlenen täze maglumatlar kampaniýasynda, kitapçalarynda we plakatlarynda köpçüligi süýt mäziniň howply döremeleri, rak keseli barada habarly etmek maksady bilen limonyň şekilini ulandy.

Maglumatlar kampaniýasynyň esasy maksady – bilim derejesine garamazdan,jemgyýetiň ähli sosial gatlaklaryndan bolan aýal-gyzlary süýt mäzleriniň saglygyna gözegçilik etmekleriniň wajypdygyny ynandyrmakdyr.

HAJATHANA BARADA GYZYKLY MAGLUMATLAR

► Adam bir ýylyň dowamynda ortaça 2500 gezek hajathana barýar. Bu bir gije-gündizde 6-8 gezek bolup, wagt möçberinde adam ömrüniň 3 ýylyna barabardyr.

► Hajathananyň esasy ulanylýan enjamy bolan unitazyň ulanyş möhleti 50 ýyla deňdir.

► Dünýäde iň gymmat we kaşaň unitaz arassa gyzyldan ýasaldy. Ol Gonkgongyň zergärler federasiýasyna degişli bolup, dünýäniň dürli künjeginden syýahatçylaryň ünsüni çekmek üçin döredildi.

► Astronawtlar uçuş wagty hajathana talaplaryny nähili ýerine ýetirýärlerkä? Düzgün bolşy ýaly, adamyň bölünip çykmalary açyk kosmos güňişligine zyňylýandyr.

"Guraýan, ýarym gurak we gurak ýerlerde, adam işjeňligi ýa-da howanyň çalyşmagy sebäpli bolup geçýän ýer zaýalanmasyna çölleşme diýilýär".¹

Birleşen Milletler Guramasynyň
Çölleşmä Garşy Konwensiýasy.

Adam işjeňliginiň ene topraga ýetirýän zyýany kän. Has takygy, ykdysady we senagat işjeňligi sebäpli ýer togalagy öň hiç haçan bolmadyk ýer zaýalanmasyna sezewar edilýär. Ýygnalan görkezijilere görä, ýylda 24 million tonna hasyl berip bilýän toprak ulanyşdan çykýp, gurak ýerleriň 10-20 %-i ýer zaýalanmasyna sezewar bolýandyr.

Biologiki sazlaşmalar – bu adamynyň ýaşaýyş hyjuwynyň ýokarlanmagyny ýa-da peselmegini aňladýan düşünjedir. Biologiki "sagatlarymyzyň" işjeňligine baglylykda, adamlar işjeňligi giç wagty ýa-da tersine, ir çagy ýokarlanýan toparlara bölünýärler. Ondan başga-da, seksual biologiki sazlaşmalar hem tapawutlandyrylýandyr. Hut şol sazlaşmalaryň deň gelmegi hem maşgalanyň berkligini üpjün edip biljek "açar" bolup durýandyr. Ýöne ilkibaşdan erkekleriň we aýallaryň seksual sazlaşygynyň dürli bolmagy, bu kynçylygyň esasy tarapy bolup durýar.

NÄME ÜÇIN ŞEÝLE BOLÝAR?

Isleg bildirip, adamsyna ýakynlaşan wagty onuň eýýäm horlap düýş görüp ýatanyny syn edýän aýallar az däldir. Aýalynyň haýdap irden turup, çagalary mekdebe ugratmaly wagty bolsa, mähirli sypalamalary bilen ony "lezzetli gatnaşyga" çagyrýan erkekler hem az bolmasa gerek. Bu aýratynlyklar oňaýsyzlyk döretse-de, biologiki jähtden kanunalaýykdyr: aýal seksuallygynyň ýokarlanmagy 22 sagada, erkekleriňki bolsa – ir çagynyň 7-9 sagadyna gabat gelýändir. Irden sagat 7-de erkeklik jyns gormonlarynyň işjeňligi kadadan 20% ýokary bolsa, eýýäm sagat 9-da gormonlaryň işjeňligi 50%-e ýokarlanýandyr. Biologiki "sagatlar" aralyk beýnide "işe girizilip", gormonlaryň täsirine bagly, juda çylşyrymly fiziologiki hadysa bolup durýandyr.

"Arassaçylyk – saglygyň girewidir" diýlip aýdylýan söz, durmuşymyzyň uly we wajyp ýörelgeleriniň biri bolup durýandyr. Adamzat döräli bäri öz saglygyna durmuşynda uly ähmiýetli orunlaryň birini beripdir. Arassaçylyk adamyň saglygy we gelşigi, medeniýetiniň aýrylmaz bölegidir.

Arassa ýüzli, eşikli uly adamyny, ýaş oglan-gyzlary, çagajyklary göreniňde kalbyň nähili göterilýär, gözüň dokunýar. Uzak wagtlardan bäri, arassaçylyk medeniýeti medeniýetiň bir bölegi nukdaýnazaryndan ykrar edilendir. Görnükli rus lukmany Semaşka "Sanitariýa medeniýeti bolmazdan, başga medeniýet bolup bilmez" diýip, arassaçylyk medeniýetiniň wajyplygyny örän ýerlikli aýdypdyr. Bu medeniýeti çaganyň gursagyna ýaşlykdan guýmaga başlamaly. Ol medeniýet bilen çaga ulalyp, ömrüniň ahyryna çenli ony durmuşynyň hemrasyna öwürmeli.

Adamzat durmuşynda, jemgyýetde, özara gatnaşyklarda, maşgalada yzygiderli ýa-da wagtal-wagtal döreýän düşünişmezlikleri, gaty görüşmeleri, öýke-kineleri biziň her birimiz başdan geçiren bolsak gerek. Tötänlikden kimdir biriniň göwnüne degip, soňra ondan nähili ýol bilen, haýsy usul bilen ötünç soramaklygyň görnüşlerini aňymyzda agtaran halatlarymyz hem az bolan däldir. Şeýle ýagdaýlarda gatnaşyklarymyzy saklamak maksady bilen, şeýle hem gatnaşyklary dargydyjy öýke-kinäni aradan aýyrmaklyk üçin ötünç soramaklyk hökmanydyr. Türkmen halkymyzda ötünç soramaklyk ýa-da bolmasa ýaşulylarymyzyň arada dörän öýke-kinäni aýyrmaklyk maksady bilen, töwella barmaklygy ýaly ýagdaýlar asyrlaryň jümmüşinden häzirki günlere, türkmençiligimiziň bir bölegi bolup gelip ýetendir.

Adamyň ruhy saglygy köp babatda onuň başga adamlar bilen gatnaşygynyň hiline bagly bolup durýar. Gartaşan adamlar bilen gatnaşygy saklamagyň we söhbetdeş bolmagyň hem öz aýratynlyklary bolýar. Ýyllar arka atyldygyça, gartaşan adamlaryň saglygy düýpli fiziologiki üýtgeşmelere sezewar bolup, olar bilen saklanýan aragatnaşygy hem kynlaşdyryp bilýändir.

Bütündünýä Saglygy Goraýyş Guramasynyň we gerontologlaryň birleşiginiň kabul eden bölünmesine görä, gartaşan adamlara – 60-74 ýaşlylar, garrylara – 75-90 ýaşly adamlar, uzak ýaşaýjylara bolsa – 90 ýaşdan ulular degişli edilýändir.