Lukmançylyk ulgamyna soňky ýyllarda döwrebap tehnologiýalara we geçirilýän ylmy-barlaglara esaslanýan täze anyklaýyş-bejeriş usullarynyň ornaşdyrylmagy bilen, ozal bejergisi kyn ýa-da mümkin bolmaýan köp sanly keseli ýeňmek başartdy. Emma şeýle-de bolsa, özüniň ýüze çykyş sebäpleri we adam bedenindäki täsirleriniň köpdürliligi bilen tapawutlanýan howply täze döremeleriň bir umumy bejergisi bar diýmek entek mümkin däl. Onkologiýa keselleriniň bejergisi ilkinji nobatda keseliň haýsy döwründe anyklanyp bejergä başlanandygyna bagly bolmak bilen bir hatarda, ulanylýan bejergi usulynyň, näsagyň ruhy ýagdaýynyň we näsag-lukman gatnaşyklarynyň häsiýetine hem baglydyr. Eýsem, bir şahsda howply täze döremäniň ýüze çykarylan pursadyndan başlap bejerginiň dowamynda näsag-lukman, näsag-hossarlary arasyndaky gatnaşyk nähili bolanda, näsagda ýüze çykyp biljek dürli meseleleri çözmek hem-de bejerginiň netijeliligini gazanmak üçin peýdaly bolarka?

Jemgyýetimizde seýrek eşidilýän "sag boluň", "minnetdar", "baş üstüne" ýaly umumy minnetdarlygy bildirip we ony dogry we medeniýetli kabul edip bilmezlik ýagdaýynyň giňden ýaýranlygy meni gaty gynandyrýar. Bu ýagdaý diňe medeniýetliligiň pese düşmeginiň gorkezijisi bolman, biziň jemgyýetimiziň minnetdarlyk bildirmek ukybyny ýýtirip barýandygyny we saglyk ýagdaýymyzyň pese düşýändigini hem aňladýar. Mümkin köpümiz: "Wah, meniň saglygym bilen başga adama minnetdarlyk bildirmegiň arasynda nähili arabaglanşyk bolup bilerkä? Dogry, düýn delilnama almak üçin uzyn gün nobata durmaly boldum. Adamlaryň nobatda biri-biri bilen gödek gepleşendikleri mende ýaramaz duýgy galdyrdy. Şu gün awtobusda bir ýaşuly adama ýer berenimde, ol minnetdarlyk bildirme aňyrda dursun, hat-da meniň ýüzüme hem seretmedi. Ýöne meniň saglygyma bu ýagdaýlaryň nähili dahyly barka?"...

Täze Ýyl baýramçylygyny baý naz-nygmatly saçaksyz göz öňüne getirmek asla mümkün hem däldir. Dekabr aýynyň 31-i gijesi, düzgün bolşy ýaly, her birimiziň saçagymyz dürli-dümen önümlerdir, naharlara baý bolup, olary göreňde gözüň dokunýar. Ýöne bu önümleriň biri-biri bilen utgaşmaýandygy we bu utgaşmazlygyň saglyk kynçylyklaryna getirip biljekdigi barada biz pikir hem etmeýäris. Hemme süýji nygmatlardan dadyp, nädip saglygymyza zyýan ýetirmän bolarka?

Lukmanlaryň bellemegine görä, baýramçylykdan soň iýmit siňdiriş bilen bagly kynçylyklardan ejir çekmez ýaly, birnäçe peýdaly düzgünleri berjaý etmek ýeterlikdir:

Aýal jyns agzalarynyň keselleriniň arasynda, jynshananyň nemli örtüginiň sowuklama keseli (waginit, kolpit) has ýygy duş gelýändir. Sowuklama daşky jyns agzalaryny hem şikeslendirse, onda ol wulwowaginit diýlip atlandyrylýar. Mehaniki şikeslenmeler, allergik täsirler, bakterial, kömelek we wirus ýokançlyklary (şol sanda jyns gatnaşygy arkaly ýokuşýanlar), ýaş üýtgeşmeleri waginitiň döremegine sebäp bolup bilýär. Käte waginit birnäçe sebäpleriň täsiri bilen hem döräp bilýändir.

Bu häsiýet wagtal-wagtal adamlaryň köpüsinde ýüze çykýar: kimdir biriniň mertebesini peseltmek, onuň kemçiligini ulaldyp görkezmek, göwnüne degmek ýa-da özgäniň eden işiniň ähmiýetini peseltmek. Şeýle adamlara, megerem siz öz ýaşaýan jaýyňyzda, dükanda nobata durkaňyz, jemgyýetçilik transportynda, iş ýeriňizde ýygy duşýan bolsaňyz gerek. Aragatnaşyklaryň seýle görnüşini maşgalada hem synlama bolýandyr.

Käbir adamlar üçin özgäniň gymmatyny gaçyryp, ony tankytlama häsiýetini saklamak, aragatnaşyk saklamagyň ýeke-täk nusgasyna öwrülýär. Üstesine-de, olar özüni alyp barşynyň nädogrudygyny hem aňmaýarlar, meseläniň başga çözgüdiniň bardygyny göz öňüne-de getirip bilmeýärler.

Telewizoryň ekranyndan size gülüp bakýan, şadyýan we bagtyýar kinoýyldyzlaryň gözüňi gamaşdyryjy akja dişlerini görenimizde, bizde hem şeýle dişlere eýe bolma arzuwy döreýär. Häzir sagdyn, arassa we akja dişler ýokary medeniýetliligiň, başarjaňlygyň, sagdynlygyň hem-de üstünliklere eýe bolan adamyny sypatlandyrýan alamat höküminde kabul edilýändir. Şeýle dişlere eýe bolmak üçin adamlar köp usullary ulanýarlar. Stomatolog lukmanlary hem bu meselede belli bir netijäni gazanmak üçin, häzirki zaman täze usullaryň ençemesini hödürleýärler. Eýsem, ol usullaryň haýsysy has peýdalyka?

Bedeniň kesellere garşy göreşmäge kömek edýän (Immun ulgamy) ulgamynyň işini ýokarlandyrmak, aýratyn hem çagalar üçin, keseliň ýiti, ýygy ýüze çykýan we dowamly keselleriň beterleşýän döwründe örän zerurdyr. Eger bedeniň kesellerden goranmak ukyby ýokary bolsa, güýz-gyş paslynda wiruslaryň döredýän keselleri beden üçin gorkuly bolmaýar. Wirus keselleri gowşak immunitetli adamlar, ylaýta-da gowşak immunitetli çagalar, gartaşan adamlar üçin howpludyr. Şol sebäpli hem, öz bedeniňiziň goraglylyk ulgamyny berkidýän çärelerden habarly bolup, olary hemişe berjaý etme, sizi üznüksiz keselçilik ýagdaýynda galmadan halas edip biler.

Keselleriň ýüze çykyş alamatlaryny anyk bilip, gymmatly wagty ýitirmän, hökmany ýagdaýda bedeni tapdan düşürýän ýiti respirator wirusly kesellerini bejerme möhümdir.

9-14 ýaş aralygyndaky ýetginjeklerde "geçiş" ýa-da "özgermeler" döwri başlanýar.

Bu döwür jynsy taýdan kämilleşme diýlip atlandyrylýp, şol wagt ýetginjegiň bedeninde birnäçe fiziologik we psihologik üýtgeşmeler bolup geçýär:

► sesiň üýtgemegi;

► deri we ýag mäzleri has işjeňleşýär. Şol sebäpli hem, ýetginjegiň ýüzünde örgün we düwürtikler döreýär;

► goltukda we daşky jyns agzalarynda gyl örtügi çykyp başlaýar. Oglanlaryň ýüzünde we döşünde tüý örtügi ösýär. Tüýüň köp ýa-da az çykmagy nesil yzarlaýjylyk we endokrin faktorlara bagly bolýar.

Ýaňy ýakynda gyssanyp bir maşyna münmeli boldum. Öňki oturgyçda oturmaly bolanym üçin, kemeri alyp dakmana synanşyk edemde sürüji maňa: "Jigim, kemeriň dakylýan ýeri döwük. Ýöne öňüňe ataýsana. Ýoldaky gözegçiler zat diýmese borla" diýip, maňa ýüzlendi. Men ýylgyryp onuň bilen razylaşsam hem, özümi wagtlaýyn howp astyna salýandygyma düşünýärdim...

Aragatnaşyklaryň we habarlaşmagyň täze tehnologik usullary adamlaryň has oňat okamagyna, işlemegine, täze maglumatlary almagyna, wagtlaryny gyzykly geçirmeklerine mümkinçilik berýär. Emma internetiň we öýjükli aragatnaşyk serişdeleriniň adam saglygyna ýetirýän ýaramaz täsiriniň bardygyny bilmek zerurdyr. Şu döwürde internet bilen iş salyşmaýan ýa-da öýjükli telefon ulanmaýan adamlary barmak basyp sanaýmaly diýsek ýalňyşmarys. Hemişe diýen ýaly eýesiniň ýanyndaky telefonyň we internetiň täze psihiki keselleriniň döremegine sebäp bolýandygyny lukmanlar şu wagta çenli äşgär etmändiler. Aşakda iň ýaýran we indi inkär edilmeýän kynçylyklar baradaky maglumat beýan edilendir.