Megerem, çaga terbiýesi biziň durmuşymyzda ýerine ýetirmeli bolýan wezipelerimiziň iň jogapkärlisi we çylşyrymlysy bolsa gerek. Köp derejede bu ýagdaý döwrüň özgermegi bilen baglanşyklydyr. Biziň çagalarymyz häli-şindi düşünmesi kyn bolan meseleler bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar, ata-enelere bolsa olary düşündirmek kyn düşýär. Çaga terbiýesi bilen meşgullanýan adamlaryň köpüsi, uly adamlar bilen bagly meseleleri, şol sanda söýgi we jynsy gatnaşyklar baradaky gürrüňi çagalar bilen alyp barmagyň zerurlygy ýok diýip hasaplaýarlar. Belki siz ol pikir bilen razylaşýansyňyz, ýöne siz entek oýlanýançaňyz, çagaňyzyň özüni gyzyklandyrýan soraglaryň jogabyny telewideniýe arkaly, kinofilmlerden, žurnallardan, internetden ýa-da mekdep dostlaryndan almagy mümkindir. Bu ýagdaýda bolsa ata-ene çagasyna dogry maglumat bermek mümkinçiligini ýitirýär, onuň başga ýerden alan maglumatlarynyň durmuşda ulanylmagy bolsa, siziň maşgala gymmatlyklaryňyz, ahlak prinsipleriňiz bilen gabat gelmezligi ähtimaldyr.

Men öz sözümi durmuşda ýüzbe-ýüz bolnan iki wakany beýan etmekden başlamakçy.

...Ýakynlykda nähoşlap, öz saglygymy barladyp, bejergi çärelerini kabul edeýin diýip şäherimizdäki adygan saglyk edaralarynyň birine ýüz tutdym. Lukmanyň kabul ediş otagyna ýolladylar. Lukman salamyma zordan jogap berip, oturmagy talap etdi. Şol wagt hem lukmanyň el telefony jyňňyrdady. Jaňyň gyssagly habar däldigini gepleşikden doly aňlamak bolýardy. Onda-da, lukmanyň iş ýerindedigi ýadyndan çykdy öýdýän, ep-esli gepleşdi. Ýaňy bir telefony goýup, maňa ýüzlenende bir zenan kärdeşi gelip, bazara gidendigini näme alandygyny, harydyň hili, bahasy barada habar berip gitdi. Ahyryn maňa gezek ýetdi. Men arzymy, näme sebäp bilen gelendigimi aýtdym. Lukman meniň şol wagtky saglygymyň nä ýagdaýdadygyny kesgitlemän, bir topar kagyzy dolduryp, barlag otaglaryna ýollady. Baran barlag otaglarym EKG, USB... we beýleki derňewleri geçirýän lukmanlaryň ýüzlerinden "gar" ýagýar, zorlyk bilen iş ýerlerinde oturdylan ýaly, geplänoklar. Käsi salamyňy alsa, käsi alanok. Edil dymyşlyk yglan edilen ýaly. Şol wagt barlagyň netijesi bilen gyzyklanyp soranymda: "Lukman aýdar" diýip, gödek jogap berýärler. Ýüzüňe urlan ýaly, soranyňa puşman edýärsiň...

Biz hemişe möwç alyp, öňe dyňzap barýan durmuş akymynyň ugry bilen hereket edip barýarys. Bir tarapdan şeýle bolmaly hem ýaly. Ýöne näme üçindir 10-15 ýyl ozal berk we agzybir maşgalada höküm süren söýgi hyjuwy ýatyşyp, är-aýal ýatakhanasyna sowuklyk we durgunlylyk aralaşýar. Söýgi duýgusy öçmedik hem bolsa, söýgi agşamlaryny öňki mähir we hyjuw bilen geçirmäge isleg hem bolanok, ýeterlik güýç hem galanok. Maşgaladaky seksual gatnaşyklar belli bir galypa salnyp, ol belli bir tertipde geçirilýär. Biz söýgi gatnaşyklaryny geçirmä, maşgalada göz öňüne tutulýan borçlulygy ýerine ýetirme ýaly garaýarys.

Lukmançylykda jynsy islegiň ýüze çykyş ugrunyň we ony kanagatlandyrmagyň şertleriniň bozulmalaryny jynsy azgynlyk, jynsy perwersiýa ( lat. "perversio" – öwrülme) diýip atlandyrýarlar. Jynsy perwersiýalar jynsy islegiň ýüze çykyş häsiýetiniň bozulmalaryna degişli edilip, adamynyň jynsy kanagatlanma adaty bolmadyk usulyň kömegi esasynda ýetýändigi bilen häsiýetlendirilýär.

Olara jynsy gatnaşyklar üçin adaty bolmadyk özüňi alyp barma häsiýetiniň ýüze çykmagy ýaly bozulmalar degişlidir. Bu topara jynsy gatnaşyk geçirýän ýoldaşyňa ezýet berme arkaly (sadizm) ýa-da tersine, ol tarapdan ezýet, agyry duýup seksual kanagatlanmany alma degişli edilip bilner. Psihologlaryň bellemegine görä, mazohizmiň emele gelmeginiň düýp sebäbi, adama temmi berme ýa-da zulum edilmegi netijesinde onda alaçsyzlyk duýgusynyň döräp, ömürlik emosional yz galdyrmasy bolup biler.

Geçen hepdede siz näçe sany plastikdan ýasalan çüýşeleri we paketlary öz eliňiz bilen zibilhana taşlap gaýtdyňyz? Düýün dükana baranyňyzda, satyjy alan harytlaryňyzy näçe sany plastikdan ýasalan paketlara salyp berdi? Matadan tikilen, bazarlama uçin niýetlenen torbalary soňky gezek haçan ulandyňyz? Jaýyňyzyň töwereginde çaşyp ýatan, boş plastik çüýşeleri we paketlary sanadyňyzmy? Siz plastik önümleriň "soňky ýoly" barda pikirlenip gördüňizmi?

Siz maşgalada edilýän zulumlyk barada nämeleri bilýärsiňiz? Belki-de, siz ýa-da beýleki maşgala agzalaryňyz zulumlygyň şeýle görnüşine sezewar bolansyňyz? Eýsem, maşgaladaky zulumlyk näme?

Maşgaladaky zulumlyk maşgalanyň içinde bolup geçip, ol birnäçe görnüşde ýüze çykyp bilýär. Köp adamlar zulum etmäni, diňe adamyň bedenine şikes ýetirme bilen häsiýetlendirilýän zorluk diýip hasaplaýar. Zulumlygyň dürli görnüşleri diňe urulýan we ejir çekýän adama däl, onuň hemme maşgala agzalaryna we ýaşaýan jemgyýetine öz oňaýsyz täsirini ýetirýär.

Adamlar öz durmuşynda bagtly ýaşamagy arzuw edýärler. Her kim bu düşünjäni özüçe teswirläp, bagt guşuny "tutmagyň" öz ugurlaryny saýlap alýar. Ýöne "Siz üçin bagt näme?" diýlen soraga birnäçeler jogap beräýmese, köpler bu anyk soragy eşidip ikirjeňlenýärler. Kim bagtlylygy galyň gapjykda, beýlekiler ýalpyldap duran "Leksus" maşynynyň salonyndan gözlese, uçünjiler ony agzybir maşgalanyň içinden gözleýär. Käbirleri belent dagyň gerşine çykyp özüni bagtly saýsa, beýlekileri öz halaýan işi bilen meşgullanyp kanagatlylyk tapýarlar.

Işden ýa-da uzak ýoldan öýe gaýdyp gelmek aýratyn uly şatlyk getirýär. Biziň her birimiz üçin öýmüzden rahat ýer ýok. Arkaýynlaşyp dynç almagyň aýratyn lezzeti bolýar... Emma käte öz rahat "höwürtgämize" gelen badymyza kellagyry, asgyrma, üsgülewük, ysgynsyzlyk ýaly ýakymsyz alamatlar ýüze çykýar. Adam özüni oňaýsyz duýup başlaýar. Bu ýagdaýlaryň jaý salnanda we bezeg işleri geçirilende ulanylan gurluşyk we bezeg serişdeleri sebäpli döreýän bolmagy hem mümkindir.

Ýetginjeklik döwründe bedende dürli üýtgeşmeler bolup geçýär. Ýag we der mäzleri has işjeňleşýär. Gyzlaryň her aý aýbaşysy gelip başlaýar. Bu döwürde şahsy arassaçylyga aýratyn uly üns berip, aşakdaky ýönekeý maslahatlary berjaý etmek möhümdir:

► Her gün daşky jyns agzalaryňyzy mylaýym suw bilen ýuwuň.

Tomus pasly ulular we çagalar üçin örän gyzykly, garaşylýan döwürdir. Tomus aýlarynda okuwçylaryň iň uzak dynç alyş rugsady ýetip gelse, ulularyň sabyrsyzlyk bilen garaşan zähmet rugsatlary başlanýar.

3-4 hepde gowy dynç alan adam işe täze güýç, höwes bilen girişýär. Ýöne dynç alyş wagty hem saglyk barada alada etmegi unutmaly däldir.

Ajaýyp ýerlere, ýurtlara syýahat etmek, deňziň mylaýym, jana şypa beriji suwuna düşmek-dynç alşyň aýrylmaz bölegidir. Syýahatlar Sizde diňe şatlyk we ýatdan çykmajak duýgulary galdyrar ýaly, birnäçe esasy maslahatlara eýerme peýdaly bolar: