Ösüşiň hemme taraplaryny öz içine alýan, hil taýdan üýtgemeler bu döwrüň esasy aýratynlygy bolup durýandyr. Bedeniň anatomki we fiziologiki üýtgemeleriniň aňyrsynda psihologiki özgermeleriň çylşyrymly utgaşmasy ýatýandyr. Şu gezeklikçe, biz ýetginjeklik döwründe başlanýan fiziologiki üýtgeşmelerden söz açarys.

Pubertat (latyn. pubescere - gyl bilen örtülmek) – bu termini irki ýetginjeklik döwründe ýüze çykýan fiziologiki üýtgemeleri atlandyrmak üçin ulanýarlar. Şol özgermelerden ugur alsaň, bu döwür gyzlarda 11-14,5 ýaş, oglanlarda 13-16 ýaş aralygynda başlanýandyr. Günbatar medeniýetinde çagalykdan ululyga geçmek döwri 12-20 ýaş aralygy öz içine alýandyr.

Biziň döwrümiziň teleýaýlymlary diş pastasynyň köpdürli görnüşlerini giňden mahabatlandyrýarlar. Mahabatlandyrylýan diş pastasynyň hemmesini alasyň gelýär. Eýsem diş pastasyny nähili saýlamaly?

Dermanhanalaryň we dükanlaryň tekjelerinde diş pastasynyň islendik görnüşini: derman otlary, ary mumunyň, hatda agaç kömri goşulanyny hem tapmak mümkin.  

Diş pastasyny öndürijileriň biri köp sagatlyk goragy, başga biri dişleri göz ýumup-açasy salymda agartmagy, ýene biri agyz boşlugynyň ýaramaz ysyny aýyrmagy wada berýär. Eýsem hut size ýaraýan diş pastasyny nähili saýlamaly?

"Gül ýüzüni ol kylsa piş, aý-gün ondan uýalar,

Bag içine girse, meger, şuglasyndan gül solar"

Magtymguly

Islendik halkyň edebiýatynda zenan ýüzüniň görki, onuň nuranalygy giňden wasp edilýär. Dogrudan-da, zenan ýüzüniň görki muňa mynasypdyr. Emma, gynansak-da, wagtyň geçmegi bilen, ýaşyň ötüşip başlamagy bilen, zenan ýüzüniň derisi öz ýylmanaklygyny, terligini ýitirip başlaýar. Ýüzüň derisiniň terligini, çeýeligini mümkin boldugyndan uzak saklamak üçin, hünärmenler şu aşakdaky ýapgylary ulanmagy maslahat berýärler.

Adamyň daş keşbine serenjam bermekde giňden ulanylýan serişdeleriň biri-de şampunlardyr. Adamlaryň hemmesi jynsyna we ýaşyna garamazdan, saçlaryny şampuna ýuwýarlar. Eýsem biz şampunlary dogry saýlamagy başarýarmykak?

Bu arassaçylyk serişdesini saýlamakda nämelerden ugur almaly? Giňden mahabatlandyrylýan şampuny almalymy ýa-da bahasy gymmat bolanymy? Belki, owadan gutusyna, ýakymly ysyna, goýulygyna, göze ýaramly reňkine üns berip saýlamalydyr? Ýa-da şampunyň köpürjikleme derejesine üns bermelimikä? Aslynda welin bu görkezijileriň biri-de şampunyň ulanyjylyk häsiýetleriniň ýokary hilli bolmagyny kepillendirmeýän eken.

Dermanlyk otlardan taýýarlanylýan çaýa goşulýan gülleriň arasynda iň giňden ulanylýanlaryň biri-de çopantelpekdir. Çopantelpek çaýy örän belli bolany sepäpli, ony dükanlarda-da, dermanhanalarda-da satyn almak mümkin.

Çopantelpek köşeşdiriji serişde hökmünde ukusyzlykda, aşa duýgurlyk ýagdaýlarynda ulanylýar. Bu derman oty rahatlandyryjy häsiyete eye bolup, kiçi çagalar üçin, uzak wagtlap dartgynly emosional ýagdaýda bolanlar üçin hem peýdalydyr. Çopantelpek iň howpsuz derman ösümlikleriň biridir.

Ählimize belli bolşy ýaly, uky sagdynlygyň , şähdaçyklygyň we görmegeýligiň çeşmesidir.

Uky adam beýnisiniň sagdyn işi üçin hem wajypdyr. Ol rahat bolmalydyr. Munuň üçin biynjalyk ukynyň peýdasy ýokdur. Adamyň beýnisi dartgynly bolýar, dynç alyp bilmeýär. Biz bolsa özümizi ýadaw, asla ýatmadyk ýaly duýýarys.

Adamlaryň köpüsi ukusyzlykdan zeýrenýärler, uky dermanlaryny ulanýarlar. Derman serişdeleri az-kem haýyr edýärler. Emma olara öwrenişilse, olaryň täsiri peselýär, uky biynjalyk bolýar.

Ösen ýurtlarda çilim çekýän zenanlaryň sany ýylsaýyn azalýar, ösýän ýurtlarda bolsa şeýle zenanlaryň sany ýylsaýyn artýandyr.

Başgalaryň elindäki oýnawaç

Temmäki öndürýän kompaniýalar ozallar zenanlara öz müşderileri hökmünde garamaýardylar. Sebäbi ХХ asyra çenli zenanlaryň arasynda puluny temmäkä sarp edip bilýänleri sanlyjady. Maşgala girdejesi erkekleriň elindedi. Galyberse-de, ozallar çilim çekýän zenana azgyn, biedep aýal hökmünde garaýardylar. Ýöne ХХ asyrda zenanlar deňhukuklygy gazanmak bilen, işläp başladylar. Bu bolsa olaryň öz hususy pullarynyň bolmagyna mümkinçilik döretdi. Indi zenanlar puly öz islän zadyna harçlamaga ygytyýarlydylar. ХХ asyrda bolup geçen Birinji we Ikinji Jahan uruşlary erkekleriň sanyny diýseň azaltdy. Netijede, temmäki öndürýän kompaniýalar öz müşderilerileriniň köp bölegini ýitirdiler.

Biziň döwrümiziň jemgyýetinde zenanlaryň orny mese-mälim özgerendir. Zenanlar köp asyrlaryň dowamynda öz hukuklary ugrunda göreşip, deňhukuklygy aldylar. Indi zenanlar diňe öý hojalykçy däl, eýsem işewür zenanyň işlerini hem başarýandyr. Emma ol işewür zenana öwrülmek bilen, ýanýoldaşy, çagalary, öýi baradaky alada-hysyrdalary heniz-de onuň gerdenindedir. Şeýle agyr ýük eýsem zenan saglygyna täsir etmezmi? Elbetde eder!

Ýöne zenanyň döwrebap gadam urup, bu ýüküň astynda maýrylman, ýegşerilmän, gara gözüniň röwşenligini  ýitirmez ýaly näme etmeli?

Ýatgynyň boýunjygynyň howply täze döremeleri (ÝBHTD), jyns agzalarynyň täze döremeleriniň içinde iň kän duş gelýän görnüşidir. Onuň ýüze çykmagyna abortdan, dogrumdan soň ýatgynyň boýunjygynyň şikeslenmegi, raga getirýän keselleriň (ýatgy boýunjygynyň eroziýasy, leýkoplakiýa, polip, eritroplakiýa) wagtynga bejerilmezligi, abortdan soňky endokrin bozulmalar, jyns agzalaryň ýokançlyklary sebäp bolup biler.

Ýönekeý uçugyň wirusynyň we adamyň papilloma wirusynyň 10 we 16 görnüşleriniň ýatgy boýunjygynyň rak keseline getirip bilýänligi barada ylmy maglumatlar bardyr.

Soňky ýyllarda, dünýä boýunça kadaly geçirilýän öňüni alyş barlaglaryň we ýatgy boýunjygyndan alynýan çyrşagyň Papanikolau (pap-çyrşak) usuly bilen barlanmagy netijesinde, ýatgy boýunjygynyň HTD-i ir möhletde ýüze çykaryp, netijeli bejergi geçirmek gazanyldy.

Maňa uzak ýollar kyn bolsa bolsun,

Ýöne gülki bilen dogsun gün-aýym.

Goý, ýüzlerden gülki yzy ýitmesin!

Gükli ýygmak kesbim bolsun ylaýym.

Gurbannazar Ezizow

Biz ‎‎ýaňy-ýakynda 1-nji aprel degişmeler gününi belläp geçdik. 1-nji aprel resmi taýdan bellenilmese-de, ýer ýüzündäki adamlaryň bary bu güni biri-biri bilen degişýärler. Ýöne siz gülküniň adam saglygy üçin ýaramlydygyny bilýäňizmi?