Adamlar adatça parazitler barada gürrüň etmäge çekinýärler: başga adamlar bilen gürleşmeg-ä beýle-de dursun, hatda öz içiňden pikir etmek-de biraz hopukdyrýar. Şoňa görä-de, adamyň beýnisini halanmaýan maglumatdan azat etmek üçin, bu barada toslamalaryň ençemesi döreýär. Ýöne şonda-da bileniň ýagşydyr!

Giňden ýaýran toslamalara garap geçeliň.

1.   Bu meniň çagalaryma degişli däl, sebäbi olar hemişe nahardan öň ellerini sabynlap ýuwýarlar.

Çaga dünýä inende ol käbir kesellere göreşme ukyby bilen dogulýar. Bu bolsa eneden çörekçe arkaly täze doglan çaga geçýän antitelalaryň (kesel dörediji bedene düşende ganda emele gelýän goraýjy öýjükleriň) işidir. Ene süýdi bilen iýmitlenýän çaga hemişe goşmaça antitelalary enesinden alyp durýar. Ýöne onuň ýaly goraglylyk  wagtlaýyn häsiýete eýedir. Öňüni alyş sanjymlary ulanmak (immunizasiýa, waksinasiýa) – kesellere garşy bedeniň göreşmek ukybyny emeli ýol bilen döretmek we saklamakdyr. Onuň üçin kesel dörediji bakteriýalaryň we wiruslaryň howply bolmadyk bir bölegi ulanylýar.

Biziň özümiz, bu täsin, adaty durmuş ritmini bozýan, şol wagt biraz gorkunç bolup görünýän üýtgeşmeleriň başlanan wagtyny belki ýadymyza hem düşürip bilmeris. Ýöne günlerde bir gün öz gyzyňyz bilen, aýal maşgalada bolýan şol ýagdaý barada gürrüň etmeli bolýar. Şol wagt hem, göräýmäge ýönekeý bolup görünýän zat ýaly bolup görünse-de, biziň utanýanlygymyzy, çekinýänligimizi özümiz duýýarys, nämeden başlajagymyzy bilmeýäris.

Ýetginjeklik döwrüne gadam basýan gyzjagazlarda ýüze çykýan soraglara, dogry, öz wagtynda jogap berip, kömek eder ýaly, biz sorag-jogap görnüşinde düzülen makalamyzy siziň dykgatyňyza hödürleýäris.

Mende bolup geçýän üýtgeşme nämekä?

Demrew (Lichen) sözi adamzada Gippokratyň döwründen bäri bellidir. Deri keselleriniň köpüsi il arasynda «demrew» diýip atlandyrylýar. Şu keseller deride reňkli tegmilleriň döräp, deriniň soýulmagyna eltýär. «Demrew» sözi diýseň şertlidir. Mysal üçin, uçugy il arasynda gurşaýjy demrew, psoriazy bolsa teňňeli demrew diýip atlandyrýarlar. Emma bu deri keselleriň demrew bilen umumylygy gaty azdyr. 

Demrewiň dürli görnüşleri dürli sebäplere görä ýüze çykýar. Muňa kömelek infeksiýasy ýa-da wirus, ýöne köp halatlarda immunitetiň peselmegi sebäp bolýar. Şu makalada reňkli demrew (il arasynda kepek görnüşli demrew diýip atlandyrylýan) barada gürrüň berilýär.

Demrewiň döremegine näme sebäp bolýar

Soňky döwürde diş çüýremesi barada beýleki kesellerden hem köp gürrüň edilse-de, ol barada anyk maglumatlary bilýänler azdyr. Eýsem diş çüýremesi nähili döreýär we dişler näme üçin agyrýar?

«Kariýes» (diş çüýremesi) sözi hem beýleki lukmançylyk adalgalary ýaly latyn dilinden gelip, «weýran bolmak» diýmegi aňladýar. Dişiň gaty dokumasynyň weýran bolup, deşigiň emele gelmegini diş lukmanlary «kariýes ýa-da dişiň çüýremesi» diýip atlandyrýarlar. Diş göräýmege gaty we berk bolýar. Onda dişde deşikler nähili döreýärkä? Gynansak-da, dişiň öz gizlin duşmanlary: turşulyk we bakteriýalar bolýar.

Biziň dişlerimiz dentinden düzülendir. Ol öz düzümi boýunça adaty süňke meňzeş bolýar. Dentin diş sarymtyl-ak reňkli syrça bilen örtülendir. Dentinde öýjükler, esasan-da nerw süýmleri ýokdur. Şonuň üçin-de, dişleri arassalamak ýa-da çeýnemek agyrysyz bolýar. Mineral duzlary, esasan hem kalsiy duzlary: fosfat bilen karbonatlar dişiň gatylygyny we berkligini üpjün edýär. Bu duzlar dentine siňýärler. Olar esasan hem diş syrçasynyň düzüminde köp bolýarlar. Organiki däl maddalaryň emele getirýän bu berk gatlagy dişiň çoýun ýaly berk bolmagyny üpjün edýär. Dişler agyzda däl-de, bedeniň haýsydyr başga bir ýerinde (mysal üçin, deride) össedi, onda olar hiç haçan çüýremezdi. Eger iýmit çeýnelende agyz boşlugynda biohimiki täsirler bolmasady, onda adamlaryň dişi hiç haçan çüýremezdi.

Soňky wagtlarda derman kabul edilenden soň allergiki täsire uçrap, lukmançylyk edaralaryna ýüz tutýan adamlaryň sany barha köpelýär. Adamlaryň köpüsi lukmanlara ýüz tutman, özlerini özleri bejermäge synanyşýar. Olar köplenç haýsydyr bir derman serişdesiniň reklamasyny görüp, dermanhana ylgaýarlar-da, şol dermany satyn alýarlar. Olar bu dermanyň özlerine ýarap-ýaramaýandygy bilen düýbünden gyzyklanmaýarlar.

Biz derman serişdelerini dogry kabul etmek babatdaky käbir maglumatlary siziň dykgatyňyza hödürlemekçi.

Birinji we iň esasy kada: dermany satyn almazdan öň hökman lukman bilen maslahatlaşyň. Haýsydyr bir derman serişdelerini hünärmen lukman bilen maslahatlaşman, özbaşdak ulanmak örän howpludyr. Bu allergiki täsirleriň bolmagyna, käwagtlar bolsa, zäherlenmä uçradyp biler.

Soňky ýyllarda ýer ýüzünde süýt mäziniň howply täze döremeleri (SMHTD) bilen keselleýänleriň sany artdy. Ösen ýurtlarda rak keselli aýallaryň her  100-siniň 18-zinde süýt mäziniň howply çişleri ýüze çykaryldy. Bütündünýa Saglygy Goraýyş  Guramasynyň 2006-njy ýyldaky maglumatlaryna görä, Fransiýa süýt mäziniň ragy bilen kesellänleriň sany boýunça dünýäde 1-nji orny eýeleýär. Ýurtda hasaba alnan çiş keselleriniň 32%-ni süýt mäziniň howply täze döremeleriniň emele getirýänligi anyklanyldy. ABŞ-da her 8-nji aýalda SMHTD-i  ýüze çykaryldy.   

Alymlaryň çaklamagyna görä, şu asyrda süýt mäziniň howply çişine ýolugan aýallaryň sany 1 milliondan geçer.            

Eýsem bu kesel barada biz nämeleri bilmeli  we ondan nähili goranmaly?

Perzent islendik maşgalada esasy durmyşy gymmatlyk, ajaýyp, süýji arzuwlaryň gözbaşy bolup durýar. Dünýä injek çaganyň sagdyn bolmagy üçin, meýilleşdiriljek göwrelilige geljekki eneler gowy taýynlanmalydyr.

Çaga dogurmagy niýet edinen bolsaňyz haýsy barlaglardan geçmeli?