Zenanlaryň durmuşynda öz geçiş aýratynlygy, alamatlary we getirýän üýtgemeleri bilen aýbaşydan galma döwri uly özgermeleriň başyny başlaýar. Aýbaşydan galma döwri – genetiki nukdaýnazardan meýilleşdirilen, bedeniň adaty ýagdaýy bolup, 45-55 ýaş aralygynda aýallarda aýbaşynyň kesilmegi bilen häsiýetlendirilýär.

Ýaşaýan ýerine, howa şertlerine, milletine we başga faktorlara bagly bolmazdan, hemişe hem bu döwrüň başlanma möhleti üýtgewsiz bolupdyr. Onuň başlanjak wagtyna diňe nerw dartgynlylygyň güýçlenmegi (meselem, uruşlar), sosial- ykdysady şertleriň ýaramazlaşmagy (fiziki we ruhy ýadawlylyk, ýeterlik iýmitlenmezlik) täsir edip bilýändir.

Ukuda hor çekýän adamlar adatça öz horruldylaryny duýmaýarlar. Dürli sesleriň utgaşmasy bilen ýüze çykýan horruldy başgalara azar ýamanyny berip, olar gijeki asuda ukydan mahrum bolýarlar.

Gijeki "aýdymlar" kadaly ukyny bozup, gijäniň içinde birnäçe gezek oýanmaga mejbur edýär. Ýanyndaky adamlara päsgel bermezlik maksady bilen adamlar horruldydan dynmaga ymtylýarlar, ýogsam olaryň özlerini ol kän bir biynjalyk etmeýär. Ýöne köplenç horruldy saglykda düýpli üýtgemeleriň bardygyndan habar berip bilýändir.

Howanyň üýtgemegi her adama dürli-dürli täsir edip bilýändir. Kim güneşli güni halasa, başgalary ýagyşly howany gowy görýärler. Howanyň we klimatyň üýtgemeginiň adam saglygyna ýetirýän täsiri barada maglumatlar gadymy wagtlardan bäri bellidir.

Gadymy hytaý golýazmalarynda: "Bogunlardaky agyry ýagyş ýagyp, güýçli ýel turanda beterleşýär..." diýip, keseliň döremeginiň howa üýtgemelerine baglydygyny belläpdirler.

Alym Paraselsiň bellemegine görä bolsa, "kim ýeliň, günüň, ýyldyrym çakmanyň bedene täsirini öwrenen bolsa, ol keselleriň gelip çykyşyny hem bilýändir".

Biz ukymyzy we dynjymyzy alan, sähdiaçyk adamlar bolsak hem, gözümiziň aşagynda "haltajyklaryň" döremegi bizi näsag we ýadaw görkezip biler. Bu ýagdaý göräýmäge gaty bir düýpli kynçylyklary hem aňlatmaýar, sebäbi biziň hiç ýerimiz agyrmaýar hem-de gijemeýär ahyryn. Ýöne bu ýagdaý köp kosmetiki oňaýsyzlyklary döredip, käwagtlar bolsa saglyk babatda ýüze çykan kynçylyklardan habar berip biler.

Gözüň aşagynda döreýän "haltajyklaryň" emele geliş mehanizmine düşünmek üçin, biraz gözüň anatomiýasyny ýada salmak ýerlikli bolar.

Göz almasy göz hanasyndan ýag gatlagy bilen araçäklenen bolup, ol özboluşly gorag gatlagydyr we göz töwereginiň (periorbital) öýjükli gatlagy diýip atlandyrylýandyr. Gabagyň derisinden ony birleşdiriji perde bolan göz germewi çäklendirip, ýag gatlagyny göz hanasynyň içinde saklamaga kömek edýändir.

Maşgala gatnaşyklarynyň başlangyjyny goýyan ilkinji gije baradaky maglumatlaryň pynhan gatnaşyklaryň gözbaşy bolup durýanlygy hemmämize mälimdir. Bu pynhanlyk iki sany ýaş juwanyň (indi bolsa är-aýalyň) arasynda bolup, uzak ýyllar dowam etjek är-aýal gatnaşyklarynyň başlangyjyny başlaýar, olaryň jynsy gatnaşyklarynyň birinji "kerpijini" goýýar.

El degmedik gyzyň gyzlygynyň (gyzlyk perdesi) alynmagyna "deflorasiýa" diýilýär. Bu söz latynçadan terjime edilende, "de" - aýyrma, "floris" - gül, ýaşlyk, gyzlyk manyny aňladýandyr.

Biziň köpümiziň bilşimiz ýaly, klimaks döwri adamyň ýaşynyň ulaldygyça, gormonal we umumy alyş-çalyş ýagdaýlarynyň, ilki bilen hem jyns mäzleriniň işiniň peselmegi bilen häsiýetlendirilýän döwürdir. Soňky ýyllarda jynsy gatnaşyklary işjeň alyp barmak ukybynyň erkek adamlarda 10-12 ýyla, aýallarda bolsa 7-8 ýyla çenli uzalandygy sebäpli, erkekleriň seksual durmuşy öz dowamlylygy bilen tapawutlanýandyr. Ýöne belli bir ýaş aralygynda, erkek adamlaryň durmuşynda ýüze çykýan bu üýtgemeler döwri uly ünsi talap edýändir.

Uzak ýyllaryň dowamynda "erkek klimaksy" diýen düşünjäniň ýerlikliligi baradaky çekeleşmeler alnyp barylýar. Aýallarda klimaks döwri ýumurtgalyklaryň işiniň peselmegi we önelgelilik ukybynyň ýitmegi bilen baglanşyklydyr. Erkeklerde bolsa önelgelilik ukybynyň garrylyk döwründe hem saklanýandygyny köp maglumatlar tassyklaýar.

Suw iň bir adaty, şol bir wagtyň özünde hem iň syrly düşünje. Suw ähli janly – jandaryň ýaşaýşynyň esasydyr.  Adamyň ýaşaýşyny suwsuz göz öňüne getirmek kyn. Suw we onuň adam bedeni üçin peýdasy örän uludyr.

Hiç bir içgi suwuň ornuny tutup bilmez.

Munuň sebäbi nämede?

Gaýnadylmadyk suwuň pH derejesiniň görkezijisi 7,45 deňdir. Ol ganyň gowşak aşgarlaýjy täsirine golaýdyr.

Deňeşdirmek üçin gök çaýy alyp göreliň. Onuň pH görkezijisi 6-5 barabardyr. Kolanyňky bolsa 2-3-e golaý. Diýmek, biz suwuň deregine diňe gök çaý ýa-da kola içsek, ganymyzyň düzümindäki gan öýjükleriniň himiki düzümi üýtgeýär. Elbetde çaýyň peýdasy hem az däl, emma ony suwa derek içmek maslahat berilmeýär. Adamyň ýaşaýşy üçin günde suw içmek zerurdyr.

Häzirki döwürde daşky gurşawyň, esasan hem howanyň hapalanmagy adam bedenine zäherleýji maddalaryň täsiriniň azaldylmagyny talap edýär. Ýaşaýyş jaýlaryň, otagyň howasynyň arassa bolmagyna üns bermeli. Öýleri ýygnaşdyryp, dürli serişdeler bilen arassalaşdyryp bolanyňyzdan soň, gapylary we penjireleri açyşdyryň, otagy ýelejirediň. Ýuwujy we arassalaýjy serişdeleriň yzyny süpürseňizem, olaryň bir gaty galýar we bugaryp, howa düşýär. Hlor, ammiak, formaldegid, fenol bogunlarda we myşsalarda ýygnanyp, saglyga zyýan ýetirýärler.

Düzümi himiki maddaly ýuwujy serişdeler kirleri, gap-gaçlary, aşhanadaky plitany we öýdäki beýleki zatlary ýuwmak we arassalamak üçin ýörite ulanylýar.

Ýuwujy, arassalaýjy we kir ýuwujy serişdeler gündeki durmuşymyzyň aýrylmaz bölegine öwrüldiler. Gynansak-da, olar adama kömek edişi ýaly, zyýanyny hem ýetirýärler, rak, ýokary gan basyş, allergiýa, nerw bozulmalary ýaly keselleri döredýärler.

Hünärmenler beýik ökjeli köwüşleriň ýa-da krossowkalaryň nädogry saýlanylan ýa-da  hemişe diňe şolaryň geýlen ýagdaýynyň garrylykda maýyplyga uçradyp bilýändigini belleýärler.

Amatsyz köwüşler garrylyk döwründe çynlakaý kynçylyklaryň ýüze çykmagyna sebäp bolýarlar. Bu diňe beýik ökjeli köwüşlere däl, eýsem ökjesiz köwüşlere-de degişlidir.

Hünärmenler köwüşleriň nädogry saýlanylyp, aýaklar üçin närahat bolan ýagdaýlarynyň artritiň ýüze çykmagyna sebäp bolýandygyny belleýärler. Lukmanlar  on ýyldan artrit  keseliniň yayramagyndan howatyrlanýarlar.

Maşgala  gatnaşyklarynda är-aýal jyns gatnaşyklarynyň esasy orny tutýandygy hemmämize mälimdir. Jynsy gatnaşyklaryň dürli bozulmalary düşünişmezliklere, agzalalyga, öýke-kinäniň ýüze çykmagyna getirip biler.

Gynansak hem, biziň günlerimizde seksual bozulmalarynyň arasynda jynsy gowşaklyk giňden ýaýran ýagdaýlaryň biridir.

Jynsy gowşaklyk (impotensiýa) dürli sebäplere görä ýüze çykyp, jynsy gatnaşyklary wagtynda erkegiň ujydynyň gönelip, şol ýagdaýda saklanmaga ukybynyň bolmazlygyny aňladýar. Kada laýyk ýagdaýynda erkegiň ujydynyň gönelip bilme häsiýetine "ereksiýa" diýilýär.

1992-nji ýylda geçen urolog lukmanlarynyň halkara konferensiýasynda, kynçylygyň anyk sebäbini görkezmek maksady bilen oňa "erektil bozulmalary" diýen täze lukmançylyk kesgitlemesi berildi. Bu ýagdaý 35-40 ýaş aralygyndaky adamlaryň 40% -de duş gelýändir. Onuň ýüze çykmagy ýaş ulaldygyça köpelip, 40-70 ýaş aralykda 52%-i, 70 ýaşdan soň bolsa 67%-ýagdaýlary öz içine alýandyr.