Goňşymyzyň gyzy 5 ýyl halaşyp durmuşa çykdy. Daşyndan göräýmäge durmuşy gül ýaly. Köp gyzlaryňam onuň bagtyna gözleri gidýär. Emma ol indi ejelerine islän wagty gelip bilenok. Diňe adaty Nokia telefon ulanýar. Her bir etjek zadyny ýoldaşyndan ýa gaýynlaryndan sorap etmeli. Men onuň ejelerine gelende "Çykmankamam maňa diýenini etdirýärdi, indi hasam beter gysyp saklaýar. Gabanmak, goramak gowudyram welin, her bir zadyň çägi bolmaly dälmi?" diýip, zeýreneni eşitdim.

Jemgyýetimizde söýgi we maşgala gatnaşyklarynda bir tarapyň (esasanam oglan tarapyň) agalyk etmegi seýrek gabat gelmeýär. Iň gynandyryjy ýerem muny adamlaň bolmaly zat hökmünde kabul etmesi. Köpler muny bolmaly zat hökmünde kabul etselerem köpleriň durmuşy ýa söýgi gatnaşyklary haýsam bolsa bir tarapyň çäkden çykmagy sebäpli bozulýar.

Adam bedeni ewolýusiýanyň täsirinde ullakan üýtgeşmelere, daşyndan berilýän agramlara mejbur bolup gelýär. Käbir alymlaryň bellemegine görä, "Adam bedeni az iýip, köp hereket etmäge ukyplydyr". Ýöne häzirki zaman adamlarynyň aglabasy edara işlerinde işläp az hereketlilik durmuşyny alyp barýarlar. Kompýuterleriň peýda bolmagy bilen bu meseleler has hem çuňlaşdy. Çagalar, ýetginjekler köp wagtlaryny monitoryň öňünde oturmak bilen geçirip başladylar. Daşarda, arassa howada bir wagtky oýnalýan çaga oýunlaryna, indi kompýuterleriň üsti bilen arkaýyn hyýaly aralaşyp bolýar. Bu bolsa saglyga ters täsirini ýetirýär. Kompýuteriň başynda uzak wagtlap oturyp işlenende, okalanda, oýnalanda bu ýagdaýyň beden agzalary üçin uly agram we urgy bolup bilýandigi öňden bellidir.

"Gyzym, bes et indi dyrnaklaryňy gemirmäni. Iciň gurçukdan dolar" diýen sözleri men çagalyk döwrümde enem-atamdan ýygy-ýygydan eşidýärdim. Zyýanly hem gelşiksizdigine düşünsem-de, maňa bu endigi taşlamak kyndy. Men ýaşym gitdigiçe, dyrnaklarymy gemirmekden gutulmak maksady bilen, köpler bilen sorag-jogap alyşmaga başladym. Dürli çeşmelerden maglumatlary okadym. Şeýlelik bilen hem, dyrnak gemirme endiginiň sebäpleriniň we ony bes etmäge kömek edip biljek usullaryň üstünden bardym.

Her ýylyň 3-nji dekabrynda Maýyplaryň Halkara güni bellenilip geçilýär. Ýöne öz durmuşy, kynçylyklary, islegleri, howsalasy, agyrsy bilen biziň aramyzda ýaşaýan bu adamlar aýratyn düşünmä, kömege, garaýşa mynasyp bolup, olar barada dine şu gün ýatlama adamçylyk jähtinden uly ýalňyşlyk bolardy.

Maýyp – fiziki, akyl ýetirme, duýuş we ruhy taýdan bozulmalary sebäpli jemgyýetde ýaşaýşa ukyplylygy çäklenen adamdyr. Bu bolsa maýyplygyň dürli derejeleri bilen häsiýetlendirilýändir. Günbatarda häzir "maýyp" sözi ulanylmaýar. Şeýle adamlary "mümkinçiligi çäklendirilen adamlar" diýip atlandyrýarlar.

Göräýmäge sabyn, diş çotgasy, diş pastasy we beýleki arassaçylyk serişdeleri biziň durmuşymyzda ulanmaga niýetlenen adaty we hökmany zatlar hasaplanyp, elleri ýuwma, günde suwa düşme endik höküminde kabul edilýär. Ýöne bu hemişe şeýle bolýarmyka?

Nielsen kompaniýasynyň işgärleri adaty bolmadyk seljermeleri geçirdiler. Olary dünýäde haýsy halklaryň arassaçyldygy baradaky maglumatlar gyzyklandyrdy. "Delfi" neşirýaty birinji ýeri latwiýalylaryň eýeländigini ýazýar. Onuň tersine, Ýaponiýanyň we Taýwanyň soralan ýaşaýjylarynyň 9%-niň asla hem şahsy gigiýeniki serişdeleri satyn almaýandygy ýüze çykaryldy. Onuň ýaly serişdelere sabyn, diş pastasy we dezodorantlar degişli edildi. Latwiýada onuň ýaly serişdeleri soralanlaryň 100%-i satyn alypdyr.

Siz arassaçylyk barada hemme zady bilýärsiňiz diýip pikir edýärsiňizmi? Onda biz sizi geň galdyrarys.

Biz her gün diýen ýaly arassalaýarys, ýuwýarys... Ýöne biz düşek daşylarydyr pižamany ýa-da gapjykdyr, el telefonynyň nähili ýygylykda ýuwlup-süpürilmelidigini nähili kesgitlemeli? Adatça biz tämizleýiş işlerini endik edişimize görä wagtymyz bolanda ýa-da ene-atalarymyzyň başda öwredişleri ýaly ýerine ýetirýäris. Ýöne bu çäreler hemişe dogry ýerine ýetirilmeýär. Bu babatda ekspertler şeýle maslahatlary berýärler.

ESASY FAKTLAR

► Daşky gurşawda howanyň hapalanmasy adam saglygyna täsir edip biljek iň uly howpdyr. Howanyň hapalanma derejesini peseltmek arkaly döwletler ysmazlyk, ýürek keselleri, öýken ragy, dem alyş ýollarynyň ýiti we dowamly keselleri, şol sanda demgysma ýaly dürli keselleriň döreme töwekgelçiligini azaldyp bilýärler.

► Howanyň hapalyk derejesi näçe pes bolsa, ilatyň hem ýürek-damar we dem alyş ýollarynyň kesellerden ejir çekýän bölegi şonça az bolýar.

"Adamyň ruhyny bejermezden,
bedenini bejerip bolmaz"

Sokrat

Lukmançylygyň bütin taryhynyň dowamynda lukman-näsag gatnaşyklarynyň esasyny ynamdarlyk tutýandyr. Biri-biriňi habarly etmek, hiç bir maglumaty gizlemezlik, diňe hakykaty aýtmak ýaly häsiýetler bejerginiň şowly we netijeli bolmagyny üpjün edip biler.

Lukman bilen näsagyň arasyndaky ynamly gatnaşyklary ýola goýmak üçin goldaw bermek häsiýeti wajyp orun eýeleýändir. Eger näsag lukmanyň talap etmän ýa-da zor salman oňa kömegi bilen goldaw berýänini duýsa, ol lukman bilen gatnaşygyny has hem ýakynlaşdyrar. Eger lukman nasag bilen gepleşikde oňa düşünmäge synanyşsa, näsag öz arzlarynyň eşdilip, lukman tarapyndan olara seljerme berilýändigi babatda ynamly bolar. Onuň üçin näsagy baş atyp, oňa seredip, ünsli diňleme, "Men Sizi diňleýärin", "Men Size düşünýärin" ýaly jümleler bilen öz ünsli gatnaşygyňy bildirme wajypdyr. Sylamak – adamynyň ýaşyna, kärine garamazdan adamyny şahs höküminde kabul etmekdir. Oňa uýma esasan hem näsagyň durmuşy, kesel taryhy öwrenilende wajypdyr. Duýgudaşlyk etmek – näsag bilen ýakyndan aragatnaşyk etmegiň açary bolup durýandyr. Özüňi näsagyň ýerine goýup, ýagdaýa onuň gözi bilen seretme, onuň keseli baradaky pikirlerini bilme, onuň howsalalaryny duýma oňa diňe bir bejergi bilen däl-de, eýsem ruhy taýdan goldaw bermäge hem kömek berip biler.

5-nji synpa ýaňy geçipdim. Täze bellenen türkmen dili we edebiýaty mugallymymdan ilkinji bäşligi aljak bolup öý iş berlen uzyn goşgyny ýat tutup bardym. Uly hyjuw we tolgunma bilen öňe çykyp, potolokdan gözümi aýyrman, goşgyny labyzly aýdyp berdim. Özümden göwnüm hoşdy. Sapagyň soňunda ýyrşaryp, mugallyma baha goýdurmaga gündeligimi berdim. Olam çala ýylgyrdy-da: "Gynansamam mende saňa baha ýok. Potologa aýdyp berdiň. Goý mynasyp bahanam şol goýsun" diýip, otagdan çykyp gitdi. Şodur-şodur potolok bilen aramy üzdüm.

Indi görüp otursam, asyl şol mugallymym meni glossofobiýa uçramakdan goran ekeni.

Tomus günleriniň gelmegi bilen biziň her birimizde suwa ýakyn bolmak, suwa düşüp öz bedeniňi sowatmak we suwuň şypa beriji häsiýetinden peýdalanmak islegi döreýär. Ynha sonda, biz ýörite gurnalan suw howuzlaryna barmaga ymtylýarys. Ýöne olardan peýdalanan wagtyňyz hem saglyk üçin zyýanly ýagdaýlaryň döräp biljekdiginden habarly bolmalydyr.

Ýörite gurnalan suw howuzlarynda biziň saglygymyza zyýan ýetirip biljek ilkinji howplaryň biri hem kömelekli ýokançlyklardyr. Olar esasan keratomikoz ýa-da dermatomikoz ýokançlyklary bolup, deriniň üstüni ýa-da onuň aşaky gatlaklaryny hem şikeslendirip bilýändirler. Köplenç dabanyň kömelekli ýokançlygy duş gelse hem, onuň dyrnaklary we saçlary şikeslendirýän halatlary hem az bolanok.