Ýat – adamyň ýaşap geçen islendik pursatlaryny, ýagdaýlaryny, maglumatlary özünde saklaýan we geljekki günlerine ýetirýän ýokary derejeli mehanizmdir.

Ýat öz häsiýeti boýunça uzak wagtlyk we gysga wagtlyk bolup bilýär.

Ilkinji nobatda gysga wagtlyk ýat işläp başlaýar. Siz öz joraňyzyň ýa-da dostuňyzyň dilinden çykan sözi şol wagt ýeňil gaýtalap bilersiňiz, ýöne birnäçe sagatdan soňra sözme-söz ýatlap bilmersiňiz. Sebäbi ol maglumat gysga wagtlyk ýatda saklanandyr. Gysga wagtlyk ýat wagtlaýynça belli bir maglumaty saklap, soňra ornuny uzak wagtlyk ýat bilen çalyşýandyr.

Biziň saglygymyza näme howp salýar?

XX asyryň üçünji ýarymy uly ylmy açyşlaryň, tehniki özgerişikleriň we ösüşleriň döwri bolup, lukmançylyk ylymynda hem uly öňegidişlikleri gazanmaga ýardam berse-de, adam saglygyna degişli kynçylyklaryň doly we gutarnykly çözülmegini şu güne çenli gazanyp bolanok.

Dogry, ýokanç keselleriň ençemesini ýeňip geçme ýa-da olara garşy öňüni alyş sanjymlary döretme, keselleriň emele geliş mehanizminiň doly öwrenilmegi we anyklaýyş-tehniki serişdeleriň kämilleşmegi, lukmançylyk ylmynyň ösüşinde ylmyň dürli pudaklarynyň (biologiýa, himiýa, fizika) gazananlaryny ornaşdyrmak hem-de ulanmak adam saglygyny goramakda uly bir ädimiň ädilmegine getirdi.

Adamyň ömrüniň dowamlylygy 45-50 ýyldan 75-85 ýyla çenli uzaldy. Ýöne adam bu ýaşan ömrüni sagdyn geçirip bilýärmi? Ylmy-tehniki ösüşiň gazananlary bilen gurşalan Adam hemişe öz sagdynlygyna güwä geçip bilermi?

Edaraňyzda öňki hödürleýän harytlaryňyza täze görnüşli haryt goşuldy. Bu haryt barada müşderlere haýsy usul bilen aýan edip bolarka? Olary haryt bilen nädip gyzyklandyryp bolarka? Uniwersitetde türkmen talyplary bilen Garaşsyzlyk baýramy mynasybetli çäre geçirmekçi bolýarsyňyz. Çärede nähili çykyşlary, oýunlary ýa-da hezzetleme üçin naharlary taýýarlamaly? Elbetde, bu soraglara, meselelere birnäçe çözgüt tapyp bolýar. Şeýle hem, meselä çözgüt tapmagyň bir-näçe usullary hem bar. Siz nähili usul bilen çözgüt tapýarsyňyz?

Ösüşe çalt we bökdençsiz ýetmek isleýän adam ýa-da islendik göwrümdäki hem-de çylşyrymlylykdaky edara üçin esasy talap – öňde goýulan meseleleriň iň çalt we bähbitli çözgüdini tapmagy başarmakdyr. Bu saýlanan çözgüt bolsa ähli bolup biljek çözgütleriň arasynda az ýitgilisi we has bähbitlisi bolmalydyr. Şuny ýerine ýetirmek üçin meseleleri çözmegiň birnäçe usullary bardyr.

Uklap yatan adamynyň kellesinde bolup geçýän fiziki hadysalary 1952-nji ýyla çenli hiç kim bilmändir. Alymlaryň aglabasy uklap ýatan beýni hereketsiz, rahat we işjeň däl diýip çaklapdyrlar. Ine şol döwürle, Çikagoly talyp Ýudžin Azerinskiý okuwyny tamamlamaly ýylynda, özüniň 8 ýaşly uklap ýatan oglunyň kelle beýnisinde nähili hereketleriň bolup geçýändigini bilmek isleýär. Ony öwrenmek üçin uklap ýatan kelle beýnisiniň elektroensefalogrammasyny bellige alýar. Ol şonda kelle beýnisiniň nerw öýjükleri tarapyndan işlenilip çykarylýan gowşak elektrik togunyň bardygyna göz ýetiripdir. Elektroensefalograf enjamy özündäki çözlenýan kagyz lentasynda bu gowşak elektrik togunyň yrgyldylaryny bellige alypdyr.

Awtoulaglar biziň durmuşymyzy aňsatlaşdyrýarlar. Olar öý hojalygy we işewürlik üçin tapylgysyz kömek bolup durýarlar. Ýöne, siz, awtoulaglaryň siziň saglygyňyza we daşky gurşawa edýän täsiri barada pikir etdiňizmi?

Köne awtoulaglar häzirki zamanyň tehniki we ekologiki talaplaryna laýyk gelenoklar. Olar, ýerli we bütindünýä derejesinde daşky gurşawa düzedip bolmajak zyýan ýetirýärler.

Awtoulaglar bir näçe ýollar arkaly adam saglygyna täsir edýärler.

SAGLYGYŇYZY GORAŇ!

ÝA-DA ONUŇ ÜÇIN ÝYL BOÝY GEÇIRMELI ÇÄRELERIŇ SANAWY

Adam üçin dünýäde iň gymmatly, iň tapylgasyz hazyna näme? Dogry belleýärsiňiz. Elbetde, saglyk. Sagdyn adam dürs pikirlenmäge, öz meýilleşdiren işlerini amala aşyrmaga, gurmaga, döretmäge, şatlanmaga, başga adamlara kömek etmäge ukyply bolýar. Ýöne saglygy hem goramalydygyny we onuň hem "halyndan" wagtal-wagtal habar almalydygyny, adam ýaşynyň ulalmagy bilen onuň hem ýagdaýynyň üýtgäp bilýändigini ýatdan çykarmaly däldir.

Onuň üçin näme etmeli? Tejribeli we ünsli lukmanyň gözegçiliginde wagtly-wagtynda we ýaşyňyza, saglyk ýagdaýyňyza baglylykda öňüni alyş-anyklaýyş çärelerini geçirmeli. "Wagtym ýok. Onsoň hem, men lukmana nobata durmagy we gan tabşyrmagy halamok" diýip bahana tapmagyňyz mümkin. Ynanaýyň, berk jan-saglyk islendik pidalara mynasyp baýlykdyr.

Hemmeler tarapyndan söýgüli Täze Ýyl baýramçylygy hem ýetip geldi we oňa ulular bilen birlikde çagalarda sabyrsyzlyk bilen garaşýarlar. Garaşylýan baýramçylygyň dogrudan hem şowhunly geçmegi üçin, ony garşy almaga öňünden taýynlyk görülse jübtüne düşer. Bu meselede geliň, astrologlaryň berýän maslahatyny diňläp göreliň. Asmanda monjuk kimin ýylpyldaýan ýyldyzlardan gelip ýeten buýraja Goýunjygyň (Hytaý ýylsanawynda – gök agaç Geçi) – Täze 2015-nji Ýylyň simwolynyň, bize bolan hormatyny, rakyplylygyny, hemaýatyny gazanmagyň inçe syrlaryny bimäge çalşalyň. Baýramçylygyň bosagasynda, biz üçin öz öýmüzi bezemegiň, tagamlary taýynlamagyň we nirede hem-de kim bilen şatlygymyzy paýlaşmagyň düzgünlerini bilme diýseň peýdaly maglumat bolup durýandyr.

HAJATHANA BARADA GYZYKLY MAGLUMATLAR

► Adam bir ýylyň dowamynda ortaça 2500 gezek hajathana barýar. Bu bir gije-gündizde 6-8 gezek bolup, wagt möçberinde adam ömrüniň 3 ýylyna barabardyr.

► Hajathananyň esasy ulanylýan enjamy bolan unitazyň ulanyş möhleti 50 ýyla deňdir.

► Dünýäde iň gymmat we kaşaň unitaz arassa gyzyldan ýasaldy. Ol Gonkgongyň zergärler federasiýasyna degişli bolup, dünýäniň dürli künjeginden syýahatçylaryň ünsüni çekmek üçin döredildi.

► Astronawtlar uçuş wagty hajathana talaplaryny nähili ýerine ýetirýärlerkä? Düzgün bolşy ýaly, adamyň bölünip çykmalary açyk kosmos güňişligine zyňylýandyr.

"Guraýan, ýarym gurak we gurak ýerlerde, adam işjeňligi ýa-da howanyň çalyşmagy sebäpli bolup geçýän ýer zaýalanmasyna çölleşme diýilýär".¹

Birleşen Milletler Guramasynyň
Çölleşmä Garşy Konwensiýasy.

Adam işjeňliginiň ene topraga ýetirýän zyýany kän. Has takygy, ykdysady we senagat işjeňligi sebäpli ýer togalagy öň hiç haçan bolmadyk ýer zaýalanmasyna sezewar edilýär. Ýygnalan görkezijilere görä, ýylda 24 million tonna hasyl berip bilýän toprak ulanyşdan çykýp, gurak ýerleriň 10-20 %-i ýer zaýalanmasyna sezewar bolýandyr.

"Arassaçylyk – saglygyň girewidir" diýlip aýdylýan söz, durmuşymyzyň uly we wajyp ýörelgeleriniň biri bolup durýandyr. Adamzat döräli bäri öz saglygyna durmuşynda uly ähmiýetli orunlaryň birini beripdir. Arassaçylyk adamyň saglygy we gelşigi, medeniýetiniň aýrylmaz bölegidir.

Arassa ýüzli, eşikli uly adamyny, ýaş oglan-gyzlary, çagajyklary göreniňde kalbyň nähili göterilýär, gözüň dokunýar. Uzak wagtlardan bäri, arassaçylyk medeniýeti medeniýetiň bir bölegi nukdaýnazaryndan ykrar edilendir. Görnükli rus lukmany Semaşka "Sanitariýa medeniýeti bolmazdan, başga medeniýet bolup bilmez" diýip, arassaçylyk medeniýetiniň wajyplygyny örän ýerlikli aýdypdyr. Bu medeniýeti çaganyň gursagyna ýaşlykdan guýmaga başlamaly. Ol medeniýet bilen çaga ulalyp, ömrüniň ahyryna çenli ony durmuşynyň hemrasyna öwürmeli.