Bu häsiýet wagtal-wagtal adamlaryň köpüsinde ýüze çykýar: kimdir biriniň mertebesini peseltmek, onuň kemçiligini ulaldyp görkezmek, göwnüne degmek ýa-da özgäniň eden işiniň ähmiýetini peseltmek. Şeýle adamlara, megerem siz öz ýaşaýan jaýyňyzda, dükanda nobata durkaňyz, jemgyýetçilik transportynda, iş ýeriňizde ýygy duşýan bolsaňyz gerek. Aragatnaşyklaryň seýle görnüşini maşgalada hem synlama bolýandyr.

Käbir adamlar üçin özgäniň gymmatyny gaçyryp, ony tankytlama häsiýetini saklamak, aragatnaşyk saklamagyň ýeke-täk nusgasyna öwrülýär. Üstesine-de, olar özüni alyp barşynyň nädogrudygyny hem aňmaýarlar, meseläniň başga çözgüdiniň bardygyny göz öňüne-de getirip bilmeýärler.

Bedeniň kesellere garşy göreşmäge kömek edýän (Immun ulgamy) ulgamynyň işini ýokarlandyrmak, aýratyn hem çagalar üçin, keseliň ýiti, ýygy ýüze çykýan we dowamly keselleriň beterleşýän döwründe örän zerurdyr. Eger bedeniň kesellerden goranmak ukyby ýokary bolsa, güýz-gyş paslynda wiruslaryň döredýän keselleri beden üçin gorkuly bolmaýar. Wirus keselleri gowşak immunitetli adamlar, ylaýta-da gowşak immunitetli çagalar, gartaşan adamlar üçin howpludyr. Şol sebäpli hem, öz bedeniňiziň goraglylyk ulgamyny berkidýän çärelerden habarly bolup, olary hemişe berjaý etme, sizi üznüksiz keselçilik ýagdaýynda galmadan halas edip biler.

Keselleriň ýüze çykyş alamatlaryny anyk bilip, gymmatly wagty ýitirmän, hökmany ýagdaýda bedeni tapdan düşürýän ýiti respirator wirusly kesellerini bejerme möhümdir.

Ýaňy ýakynda gyssanyp bir maşyna münmeli boldum. Öňki oturgyçda oturmaly bolanym üçin, kemeri alyp dakmana synanşyk edemde sürüji maňa: "Jigim, kemeriň dakylýan ýeri döwük. Ýöne öňüňe ataýsana. Ýoldaky gözegçiler zat diýmese borla" diýip, maňa ýüzlendi. Men ýylgyryp onuň bilen razylaşsam hem, özümi wagtlaýyn howp astyna salýandygyma düşünýärdim...

Aragatnaşyklaryň we habarlaşmagyň täze tehnologik usullary adamlaryň has oňat okamagyna, işlemegine, täze maglumatlary almagyna, wagtlaryny gyzykly geçirmeklerine mümkinçilik berýär. Emma internetiň we öýjükli aragatnaşyk serişdeleriniň adam saglygyna ýetirýän ýaramaz täsiriniň bardygyny bilmek zerurdyr. Şu döwürde internet bilen iş salyşmaýan ýa-da öýjükli telefon ulanmaýan adamlary barmak basyp sanaýmaly diýsek ýalňyşmarys. Hemişe diýen ýaly eýesiniň ýanyndaky telefonyň we internetiň täze psihiki keselleriniň döremegine sebäp bolýandygyny lukmanlar şu wagta çenli äşgär etmändiler. Aşakda iň ýaýran we indi inkär edilmeýän kynçylyklar baradaky maglumat beýan edilendir.

Men öz sözümi durmuşda ýüzbe-ýüz bolnan iki wakany beýan etmekden başlamakçy.

...Ýakynlykda nähoşlap, öz saglygymy barladyp, bejergi çärelerini kabul edeýin diýip şäherimizdäki adygan saglyk edaralarynyň birine ýüz tutdym. Lukmanyň kabul ediş otagyna ýolladylar. Lukman salamyma zordan jogap berip, oturmagy talap etdi. Şol wagt hem lukmanyň el telefony jyňňyrdady. Jaňyň gyssagly habar däldigini gepleşikden doly aňlamak bolýardy. Onda-da, lukmanyň iş ýerindedigi ýadyndan çykdy öýdýän, ep-esli gepleşdi. Ýaňy bir telefony goýup, maňa ýüzlenende bir zenan kärdeşi gelip, bazara gidendigini näme alandygyny, harydyň hili, bahasy barada habar berip gitdi. Ahyryn maňa gezek ýetdi. Men arzymy, näme sebäp bilen gelendigimi aýtdym. Lukman meniň şol wagtky saglygymyň nä ýagdaýdadygyny kesgitlemän, bir topar kagyzy dolduryp, barlag otaglaryna ýollady. Baran barlag otaglarym EKG, USB... we beýleki derňewleri geçirýän lukmanlaryň ýüzlerinden "gar" ýagýar, zorlyk bilen iş ýerlerinde oturdylan ýaly, geplänoklar. Käsi salamyňy alsa, käsi alanok. Edil dymyşlyk yglan edilen ýaly. Şol wagt barlagyň netijesi bilen gyzyklanyp soranymda: "Lukman aýdar" diýip, gödek jogap berýärler. Ýüzüňe urlan ýaly, soranyňa puşman edýärsiň...

Geçen hepdede siz näçe sany plastikdan ýasalan çüýşeleri we paketlary öz eliňiz bilen zibilhana taşlap gaýtdyňyz? Düýün dükana baranyňyzda, satyjy alan harytlaryňyzy näçe sany plastikdan ýasalan paketlara salyp berdi? Matadan tikilen, bazarlama uçin niýetlenen torbalary soňky gezek haçan ulandyňyz? Jaýyňyzyň töwereginde çaşyp ýatan, boş plastik çüýşeleri we paketlary sanadyňyzmy? Siz plastik önümleriň "soňky ýoly" barda pikirlenip gördüňizmi?

Siz maşgalada edilýän zulumlyk barada nämeleri bilýärsiňiz? Belki-de, siz ýa-da beýleki maşgala agzalaryňyz zulumlygyň şeýle görnüşine sezewar bolansyňyz? Eýsem, maşgaladaky zulumlyk näme?

Maşgaladaky zulumlyk maşgalanyň içinde bolup geçip, ol birnäçe görnüşde ýüze çykyp bilýär. Köp adamlar zulum etmäni, diňe adamyň bedenine şikes ýetirme bilen häsiýetlendirilýän zorluk diýip hasaplaýar. Zulumlygyň dürli görnüşleri diňe urulýan we ejir çekýän adama däl, onuň hemme maşgala agzalaryna we ýaşaýan jemgyýetine öz oňaýsyz täsirini ýetirýär.

Adamlar öz durmuşynda bagtly ýaşamagy arzuw edýärler. Her kim bu düşünjäni özüçe teswirläp, bagt guşuny "tutmagyň" öz ugurlaryny saýlap alýar. Ýöne "Siz üçin bagt näme?" diýlen soraga birnäçeler jogap beräýmese, köpler bu anyk soragy eşidip ikirjeňlenýärler. Kim bagtlylygy galyň gapjykda, beýlekiler ýalpyldap duran "Leksus" maşynynyň salonyndan gözlese, uçünjiler ony agzybir maşgalanyň içinden gözleýär. Käbirleri belent dagyň gerşine çykyp özüni bagtly saýsa, beýlekileri öz halaýan işi bilen meşgullanyp kanagatlylyk tapýarlar.

Işden ýa-da uzak ýoldan öýe gaýdyp gelmek aýratyn uly şatlyk getirýär. Biziň her birimiz üçin öýmüzden rahat ýer ýok. Arkaýynlaşyp dynç almagyň aýratyn lezzeti bolýar... Emma käte öz rahat "höwürtgämize" gelen badymyza kellagyry, asgyrma, üsgülewük, ysgynsyzlyk ýaly ýakymsyz alamatlar ýüze çykýar. Adam özüni oňaýsyz duýup başlaýar. Bu ýagdaýlaryň jaý salnanda we bezeg işleri geçirilende ulanylan gurluşyk we bezeg serişdeleri sebäpli döreýän bolmagy hem mümkindir.

Tomus pasly ulular we çagalar üçin örän gyzykly, garaşylýan döwürdir. Tomus aýlarynda okuwçylaryň iň uzak dynç alyş rugsady ýetip gelse, ulularyň sabyrsyzlyk bilen garaşan zähmet rugsatlary başlanýar.

3-4 hepde gowy dynç alan adam işe täze güýç, höwes bilen girişýär. Ýöne dynç alyş wagty hem saglyk barada alada etmegi unutmaly däldir.

Ajaýyp ýerlere, ýurtlara syýahat etmek, deňziň mylaýym, jana şypa beriji suwuna düşmek-dynç alşyň aýrylmaz bölegidir. Syýahatlar Sizde diňe şatlyk we ýatdan çykmajak duýgulary galdyrar ýaly, birnäçe esasy maslahatlara eýerme peýdaly bolar: