HAJATHANA BARADA GYZYKLY MAGLUMATLAR

► Adam bir ýylyň dowamynda ortaça 2500 gezek hajathana barýar. Bu bir gije-gündizde 6-8 gezek bolup, wagt möçberinde adam ömrüniň 3 ýylyna barabardyr.

► Hajathananyň esasy ulanylýan enjamy bolan unitazyň ulanyş möhleti 50 ýyla deňdir.

► Dünýäde iň gymmat we kaşaň unitaz arassa gyzyldan ýasaldy. Ol Gonkgongyň zergärler federasiýasyna degişli bolup, dünýäniň dürli künjeginden syýahatçylaryň ünsüni çekmek üçin döredildi.

► Astronawtlar uçuş wagty hajathana talaplaryny nähili ýerine ýetirýärlerkä? Düzgün bolşy ýaly, adamyň bölünip çykmalary açyk kosmos güňişligine zyňylýandyr.

"Guraýan, ýarym gurak we gurak ýerlerde, adam işjeňligi ýa-da howanyň çalyşmagy sebäpli bolup geçýän ýer zaýalanmasyna çölleşme diýilýär".¹

Birleşen Milletler Guramasynyň
Çölleşmä Garşy Konwensiýasy.

Adam işjeňliginiň ene topraga ýetirýän zyýany kän. Has takygy, ykdysady we senagat işjeňligi sebäpli ýer togalagy öň hiç haçan bolmadyk ýer zaýalanmasyna sezewar edilýär. Ýygnalan görkezijilere görä, ýylda 24 million tonna hasyl berip bilýän toprak ulanyşdan çykýp, gurak ýerleriň 10-20 %-i ýer zaýalanmasyna sezewar bolýandyr.

"Arassaçylyk – saglygyň girewidir" diýlip aýdylýan söz, durmuşymyzyň uly we wajyp ýörelgeleriniň biri bolup durýandyr. Adamzat döräli bäri öz saglygyna durmuşynda uly ähmiýetli orunlaryň birini beripdir. Arassaçylyk adamyň saglygy we gelşigi, medeniýetiniň aýrylmaz bölegidir.

Arassa ýüzli, eşikli uly adamyny, ýaş oglan-gyzlary, çagajyklary göreniňde kalbyň nähili göterilýär, gözüň dokunýar. Uzak wagtlardan bäri, arassaçylyk medeniýeti medeniýetiň bir bölegi nukdaýnazaryndan ykrar edilendir. Görnükli rus lukmany Semaşka "Sanitariýa medeniýeti bolmazdan, başga medeniýet bolup bilmez" diýip, arassaçylyk medeniýetiniň wajyplygyny örän ýerlikli aýdypdyr. Bu medeniýeti çaganyň gursagyna ýaşlykdan guýmaga başlamaly. Ol medeniýet bilen çaga ulalyp, ömrüniň ahyryna çenli ony durmuşynyň hemrasyna öwürmeli.

Adamzat durmuşynda, jemgyýetde, özara gatnaşyklarda, maşgalada yzygiderli ýa-da wagtal-wagtal döreýän düşünişmezlikleri, gaty görüşmeleri, öýke-kineleri biziň her birimiz başdan geçiren bolsak gerek. Tötänlikden kimdir biriniň göwnüne degip, soňra ondan nähili ýol bilen, haýsy usul bilen ötünç soramaklygyň görnüşlerini aňymyzda agtaran halatlarymyz hem az bolan däldir. Şeýle ýagdaýlarda gatnaşyklarymyzy saklamak maksady bilen, şeýle hem gatnaşyklary dargydyjy öýke-kinäni aradan aýyrmaklyk üçin ötünç soramaklyk hökmanydyr. Türkmen halkymyzda ötünç soramaklyk ýa-da bolmasa ýaşulylarymyzyň arada dörän öýke-kinäni aýyrmaklyk maksady bilen, töwella barmaklygy ýaly ýagdaýlar asyrlaryň jümmüşinden häzirki günlere, türkmençiligimiziň bir bölegi bolup gelip ýetendir.

Başlanýan okuw ýylynyň öňsyrasynda biz iň gowy arzuwlar bilen çagalarymyzy mekdebe taýynlaýarys. Şadyýan we şeýle ýatdan çykmajak tomusky dynç alyş rugsadyndan soň, mekdep düzgünine uýgunlaşma her bir çagadan belli bir wagt çägini we gün tertibiniň üýtgedilmegini talap edýändir. Eger çaga mekdebe ilkinji gezek gitmeýän bolsa, dynç alyşdan soň öňden tanyş täze gün tertibine basym uýgunlaşyp biler.

Mekdebe birinji gezek gadam basýan körpejeleriň täze mekdep we ýaşaýyş düzgünine uýgunlaşmagy adatça 3-4 hepdeden 2-3 aý dowamlylykdaky möhleti talap edip biler. Bu döwürde ene-atalardan çaga has hem ünsli bolma we mugallymlar bilen aragatnaşyk saklama talap edilýändir.

Öý bikeleriniň köpüsi, amatlylygy sebäpli taýyn naharlary we önümleri öň ulanylan plastik gaplarda (suwdan ýa-da doňdurmadan boşan gaplar) saklaýarlar.

Bu gaplar ulanmaga oňaýly bolsa-da, howpsuz däldir. Ulanylan gaplary zyňmaga dözmeseňiz hem, olary aşhana hajatlary üçin ulanmaň. Şübhelenýän bolsaňyz – gaplarda görkezilen ýörite şertli belgileri okaň.

Iýmit bilen galtaşýan plastik sanitar-gigiýenik barlaglardan geçirilýär we sertifikatlaşdyrylýar. Plastik gap-gaçlaryny öndüriji öz önümlerini belgilemäge (markirlemäge) borçludyr. Iýmit üçin ulanylýan plastikde "bulgur we çarşak" (1) şekilli belgi bolmaly. Bu belgiden başga-da, plastik gaplaryň sowuk ýa-da gyzgyn iýmit üçin, mikrotolkunly peçler ýa-da doňdurmak üçin ulanylmaga niýetlenendigi hem görkezilýär. Mysal üçin, "garjagazyň" (2) şekili plastik gabynyň doňdurmak üçin ulanylyp boljakdygyny, "tolkunly peç" (3) şekili bolsa plastik gabynyň mikrotolkunly peçde ulanylyp boljakdygyny aňladýar. "Tarelka we akyp duran duşyň" (4) şekili plastik gaby gap-gaç ýuwýan maşynda ýuwup bolýandygyny görkezýär.

Türkmen halkymyzyň edebi dil sandygy söz baýlygyny özünde saklap, asyrlaryň dowamyndan bu günki günlere ýetipdir. Elbet-de şahandaz ata-babalarymyzdan gelýän, nakyllar, parasatly sözler, aýtgylar olaryň ylymdan habarly bolandyklaryny aýdyňlaşdyrýandyr. Türkmen dilimizde "bagyr awusy", "bagra basmak", "bagryň badaşmak", "bagryňy ýakmak", "gara bagyr", "bagrymdan önen bala" ýaly durnukly söz düzümleriniň ulanylşyna gepleşigimizde ýygy-ýygydan duş gelýäris. Şeýle hem bolsa, bu sözleriň göçme manyda getirilýändigini hemmämiz bilýändiris. Çaganyň enesiniň içinde, bagyr astynda 9 aýlap göterilip ýagty jahana gelýändigi hem anyk zat. Hut şu jähtden "bagrymdan önen bala" ýaly frazeologizmler hem döräpdir.

Gaýynene diýlende her bir türkmen maşgalasynyň öýüniň gelşigi, törüniň bezegi, akylly, parasatly, süýji-lezzetli tagamlary bişirmegiň ussady, eli çeper, öý hojalygyny hemme tarapdan alyp barmagy başarýan, birnäçe çagany dogrup, ony ösdürip, il halar edip, terbiýeläp ýetişdirip, ogluny öýerip, gyzyny çykaryp, agtykly, uly maşgalanyň eýesi, durmuş kämilligini bolan zenan gözüň öňüne gelýär. Türkmen halkynyň köp gaýyneneleri, beýleki halklaryň gaýyneneleri bilen deňeşdirlende örän artykmaç, nusga alarlyk diýip hasap edýärin. Olar her bir oglunyň, gyzynyň durmuşyň haýsy "basgançakdadygyna" garaman bagtly, asuda, agzibir durmuşy ugrunda janlaryny aýaman el, gerek bolsa maddy kömeklerini bermäge çalyşýarlar. Ogullarynyň gelnini edil gyzy ýaly kabul edip, gerek ýerinde hojalyk işlerini ýerine ýetirmekde, çaga ösdürmekde, oňa terbiýe bermekde öz baý durmuş tejribesini paýlaşyp, gerek ýerinde bolsa hojalyk işlerini ýerine ýetirmäge kömekleşip, uly maşgalany agzybirlikde saklamany başarýarlar. Şular ýaly gaýyneneleriň gelinleri olaryň gadyryny bilip, edil eneli-gyz ýaly mähirli-mylakatly aragatnaşygy saklap we biri-birine duýgudaşlyk edip agzibirlikde ýaşaýarlar. Olar ýaly maşgalanyň daşyndan guwanýarsyň we höwes edýärsiň. Ýöne ýerden "gaýynly gelin-gapakly gazan" diýlip, gaýynenäniň öýüň gulply-açarydygyny görkezýän pähimler dörän däldir.

"Men sähel zada gaharlanýaryn", "Gaharymy çagalarymdan çykaryp, soňra gynanýaryn we ökünýärin", "Gahar-gazabyma bäs gelip bilmeýärin. Nädip köşeşmeli?", "Meniň duýdansyz gazaplanmam öýdäkileri biynjalyk edýär", "Men ulag sürenimde-de gaharlanýaryn", "Eziz görýän adamyma azgyrylýaryn, ony gynandyrýaryn. Näme etmeli?". Psihologlar şeýle arzlary günde-günaşa diňlemeli bolýarlar. Durmuşda şeýle sözleri her birimiz diýen ýaly aýdyp, bu ýagdaýdan çykalga gözlemäge çalyşýarys.

Söýgüniň nämedigini aýdyp bilýän adam, hiç
haçan söýen däldir.

A. Bret.

Biz öz durmuşymyzda millionlarça adamlara düş gelsek hem, näme üçin diňe bir adamyny söýýäris? Maýsa bilen Gurban üç ýyl bir ýerde işläp, näme üçin häzir biri-birine başgaça seredip başladylar? Ýaşlarynyň, dünýägaraýyşlarynyň dürlüligine garamazdan, näme üçin Myrat Aýnanyň ugrunda perwanaka? Bu zatlar durmuşyň düşündirip bolmajak kanunlary bilen bolup geçýärmikä ýa-da tötänlikmikä? Elbetde, ýok. Her tanyşlyklar bize öňünden görlüp bilinmejek tötänlikleriň netijesi bolup görünse-de, olar biziň kesgitläp bilmejek, ýöne öz taýymyzy saýlamakda belli bir çözgüde ýetmäge kömek edýän talaplar netijesinde bolup geçýändir. Psihologlar talaplary birnäçe toparlara bölýärler.