Türkmenistanda maşgala lukmançylygy ulgamy ilata 20 ýyldan köp wagt bäri hyzmat edýär. Özünde terapewt we çaga lukmanynyň wezipelerini jemleýän maşgala lukmany dürli ýaşdaky adamlara lukmançylyk kömegini bermäge taýyn bolmalydyr. Şonuň ýaly hem, ol inçe hünärmen lukmanlaryň (meselem, hirurg, okulist, akuşer-ginekolog) işiniň esaslary bilen hem tanyş bolmalydyr we zerurlyk dörände ilkinji lukmançylyk kömegini bermelidir.

Maşgala lukmany dürli inçe hünärmenleriň ornuny tutup bilmeýär, ýöne özwagtynda olaryň maslahatyna ugratmalydyr, gerek bolan halatynda keselhana ibermelidir.

Aýallaryň arasynda jynsy gatnaşykdan soň jynshananyň dürli suwuklyklar bilen ýuwulmagynyň, islenilmedik göwrelilikden alyp galjakdygy baradaky pikir ýaýran. Onuň üçin diňe bir ýönekeý arassa suw ulanylman, suwa aspirin gerdejigini, marganes turşusyny (margansowka), sabyn köpürjigini ýa-da ýörite spermisidleri (spermatozoidleri öldürýän himiki serişdeler) goşup hem jynshanany ýuwmaga çemeleşýärler.

Ol ýerde diňe G-nokady ýok, kän nokat bar!

Jynsy gatnaşyk baradaky hekaýalarda G-nokady waginanyň öňki diwarynda ýerleşýän we aýallary dälirediji güýje eýe bolan toslamadyr. Medeniýetde bu bir mäz diýlip tanalýar. Emma, waginada hiç hili gizlin mäz ýa struktura ýokdur.

G-nokadyna bu ady Dr. Ernst Graffeburgiň şanyna dakýarlar. Ol 1950-nji ýylda bu nokadyň üstüni açan hasaplanýar. Emma bu nädogrudyr. Dr. Graffeburg diňe öz ylmy işinde waginanyň öňündäki lezzet beriji zona barada ýazýar. Ol muny uretra (peşew ýoly) we peşew haltasynyň aşaky bölegi bilen ýakyn gatnaşykda, ýagny, kinnigiň bedeni we köki, diýip suratlandyrýar. Emma bu ýerde hiç hili gizlin mäz ýa struktura ýokdur.

Ýaşyna garamazdan, kontraseptiw serişdeleri jynsy gatnaşyklary başlanylan wagtdan ulanmak möhümdir. Lukmanlar gyzlara gormonal gerdejikleri aýbaşysy başlap, kadalaşandan soň (azyndan 3 aýbaşy geçmeli) kabul edip başlamagy maslahat berýärler. Ýöne gormon saklaýan gerdejikleriň jynsy gatnaşygy arkaly geçýän ýokançlyklardan, şol sanda AIW ýokanjyndan goramaýandygyny bilmelidir.

Jynsy gatnaşygy başlamagy ýüregiňe düwen bolsaň, islenilmedik göwrelilikden goranmak üçin ulanylýan (kontraseptiw) serişdeler barada bilmek saňa köp kynçylyklaryň öňüni almaga kömek berip biler. Durmuşda köplenç ýetginjek ýaşlar jynsy gatnaşyklaryň başlanmagy bilen islenilmedik göwreliligiň döremegi, saglyga zyýan ýetirjek abort (göwreliligi emeli aýyrmak) barada pikirlenmeýärler.

Häzirki wagtda kontraseptiw serişdeleriň dürli görnüşleri belli bolup, olaryň içinde ýetginjekler üçin zyýansyz görnüşleri hem maslahat berilýändir.

Aýallarda peşewi saklap bilmezlik ýagdaýy (inkontinensiýa) – peşewiň erke, gözegçilige tabyn bolmazdan bölünip çykmagydyr.

Peşewi saklap bilmezlik aýallaryň arasynda has ýygy duş gelýän ýaramaz ýagdaý bolup, bu ýagdaý diňe bir gigiýeniki kynçylyklara dälde, aýalyň emosional durkuna hen täsir edip bilýändir. Şeýle aýallarda lapykeçlik, adamlardan gaça durma, öýden çykmakdan gorkmak ýaly stressli ýagdaýlar syn edilip bilinýändir. Peşewi saklap bilmezlik peşewiň daşky jyns agzalaryny we derini gyjyndyryp, ýörite bu ýagdaý üçin niýetlenen gigiýeniki serişdeleriň ulanylmagyny talap edýändir. Bu bolsa aýal maşgala üçin goşmaça maddy çykdaýjy bolup durýar. Bu oňaýsyz ýagdaý aýaly seksual gatnaşyklardan hem gaça durmaga mejbur edip, maşgala gatnaşyklarynyň gowşamagyna sebäp bolup biler. Bu näsazlygyň bejergisine ynamsyzlyk we orta hem-de gartaşan aýallar üçin ony kadaly hasaplamak – lukmanlara wagtynda ýüz tutulmazlygyň sebäbi bolýar.

Soňky ýyllarda türkmenistanly zenanynyň öz bedenine, öz seksual isleglerine bolan gyzyklanmalarynyň, düşünme synanşyklarynyň döremegi meni, aýal lukmanyny begendirýär. Köplenç bolşy ýaly, seksual gatnaşyklarynyň esasy manysyny çaga dogmada we adamsyna lezzet we keýp bermede jemleýän zenanlarymyzyň bu gün öz seksual islegleri barada oýlanmalary, bu gatnaşyklarda özgermeleriň bolup geçýändiginden habar berýär.

Aýallar bilen söhbetdeşlikde "Näme üçin men adamym bilen gatnaşykda hiç zat duýamok?", "Aýal ugrumdan nemiň gelmegi meniň dökendigimi aňladýarmy?" ýaly soraglary eşitmek bolýar. Men aýallaryň aglaba böleginiň öz duýgulary barada aýdanynda "orgazm" sözüni ulanmaýandygyny we bu düşünjäni her aýalyň özüçe suratlandyrýandygyny belläsim gelýär.

Näme üçin biziň jemgyýetimizde adam seksuallygy we jynsy gatnaşyklary barada ene dilimizde okamana kitap az? Adam seksuallygyna degişli maglumatlary nireden almaly, okamaly?

Dogrudan hem, döwürdeş ýaşlar, ýetginjekler jynsy gatnaşyklar we seksual saglygy barada okamana, tanyşmaga ene dilimizde kitaplaryň, gollanmalaryň ýokdugyny, tapdyrmaýandygyny belläp geçýärler.

Biziň jemgyýetimizde adat, milliligimiz, dini garaýyşlar jynsy gatnaşyklara we seksuallyga degişli soraglary ýapyk, ýaşlaryň terbiýesine zarba urujy, geplemesi gadagan soraglara degişli edýärler. "Adamlara, esasan hem ýaşlara bu soraglar barada gürrüň etsek, olar öwrenerler we azgynçylyk köpeler" diýen esasy düşünje ýöreýär.

Sen ýetginjek oglan bol, gyz bol, günleriň bir güni pikirlenmelerden soň halaýan adamyň bilen jynsy gatnaşygy başlamagy ýüregiňe düwen bolsaň, iru-giç sen bu barada ene-ataň bilen gepleşmeli bolarsyň.

"Men olardan çekinýän we gorkýaryn. Ejem (kakam) meni hiç haçan bagyşlamaz" diýmegiň mümkindir. Eneň we ataň seni dünýä indirip, ulaldan we terbiýelän adamlardyr hem-de şolardan başga seni hiç kim şeýle ýakyn tanaýan we çyn ýürekden söýýän däldir. "Ýok, meni halaýan gyzym (ýigidim) söýýär" diýmegiňiz mümkin. Ýöne ol başga söýgidir.

Men öz lukmanym bilen meni gyzyklandyrýan jynsy gatnaşyklara degişli soraglarym barada gepleşsem, ol meniň ene-atama aýdarmy?

Seni köpden bäri tanaýan lukmanyň (tapawudy ýok-ol maşgala lukmany bolsun ýa-da ginekolog, urolog) seni gyzyklandyrýan soraglaryňa hemişe jogap berip biler. Sen lukmana beden we seksual saglygyňa degişli islendik soragyňy berip bilersiň. Meselem, jyns agzalarynda döreýän agyrylar, aýbaşy bozulmalary, barlag geçirmek soraglary, gyzlyk perdesi barada, göwreliligiň öňüni alyş usullary we jynsy gatnaşyklar barada we başgalar.

Seniň ýaşyňa, milletiňe, dini uýmalaryňa garamazdan, lukman saňa degişli maglumatlary başga adamlara-ene-ataňa, garyndaşyňa, tanşyňa, goňşyňa habar bermeli däldir. "Lukmançylyk syry" diýen düşünjä her bir lukman öz hünärmenlik işinde dogry çemeleşýändir. Eger bardy-geldi, seniň özüň jynsy gatnaşyklary başlamagy, göwreliligiň öňüni alyş serişdeleriň görnüşini kabul etmegi ýüregiňe düwen bolsaň-da, lukman saňa dogry maslahatlar bermäge borçludyr we ene-ataňa aýtmakdan saklanmalydyr.