Esasy faktlar:

↪ Dünýä boýunça rak çagalaryň we ýetginjekleriň ölümçiliginiň esasy sebäpleriniň biri bolup, her ýyl doglandan 19 ýaşa çenli 400.000 çagalarda we ýetginjeklerde anyklanylýar.

↪ Çaga onkologiki keseller howply çişleriň dürli görnüşlerini öz içine alýar. Olaryň arasynda esasan leýkozlar (akganlylyk), beýniniň howply täze döremeleri, limfomalar we gaty döremelere degişli bolan neýroblastomalar we nefroblastomalar ýygy duş gelýändir.

↪ Eger ýokary girdeýjili ýurtlarda rakdan çagalaryň 80% sagalýan bolsa, pes we orta girdeýjili döwletlerde sagalma diňe ortaça 15%-45% ýagdaýlarda bolup geçýändir.

Eger jynsy gatnaşyk (prezerwatiwsyz) goragly geçirilmese, bir jynsy gatnaşykda jynsy gatnaşyklar arkaly geçýän keselleriň birnäçesi ýokuşup bilýändir. Diňe prezerwatiw ýokanç kesellerden we islenilmedik göwrelilikden goraýandyr. Bu keseller bakteriýalar, wiruslar, kömelejikler, ýönekeýler we mugthorlar arkaly döreýär.

Bakteriýa ýokançlyklary:

Merezýel (sifilis) – jyns gatnaşyklary arkaly geçýän howply, dowamly kesel bolup, jyns agzalaryndan başga-da, içki agzalary we beýnini zeperläp, dürli gaýraüzülmelere getirip bilýändir.

Kontraseptiw serişdeleri sen ýaşaýan ýeriň dermanhanalaryndan alyp bilersiň. Ondan başga hem, Saglyk Öýlerinde lukmanlar tarapyndan saglyk ýagdaýy boýunça kontraseptiw serişdelere mätäç ýetginjekler kesgitlenip, olara ýaramly serişdeler mugt berilýändir.

Kontraseptiw serişdeler üçin dermanhana ýüz tutmazdan öň, özüňe ýaramly görnüşini saýlamak üçin lukmanyň maslahatyny almagy ýatdan çykarma!

Eger seniň ýoldaşyň seniň garşylygyňa, "Ýok!" diýýänligiňe garamazdan jynsy gatnaşyk geçiren bolsa, onda ol zorlanma bolýar. Sen: "Ol meniň ýoldaşym ahyryn. Men ony köpden bäri tanaýan. Ol maňa ýakyn adam" diýip geň galmagyň mümkin. Adamyny tanaýandygyňa ýa-da tanamaýandygyňa garamazdan, seniň islegleriňe garşy geçirilýän hereketlere zorlanma (saňa zor salmak) ýaly seredip bolar. Zorlaýjy adam "nätanyş adam bolup garaňky ýerde bukulup üstüňe topulýany" hakykata laýyk gelýän düşünje däldir. Hakykatda we barlaglara görä zorlaýyjy adam aýalyň, gyzyň tanaýan adamsy bolýar.

Suw howdanynda, aýalyň ýanynda erkek adamda eýakulýasiýa bolup döl dökülende aýal göwreli bolup bilmeýär. Muny lukmanlar birnäçe sebäpler bilen düşündirýärler:

Gaýragoýulmasyz kontraseptiw serişdeler öz düzüminde aýallyk gormonlaryň uly mukdaryny saklaýandyrlar. Adyndan belli bolşy ýaly, olar gaýragoýulmasyz, gyssagly ýagdaýlar ýüze çykanda ulanylýandyr: goragsyz jynsy gatnaşyklar geçirlende, zorlanma bolanda, gatnaşyk wagty prezerwatiwler ýyrtylanda. Olary goragsyz jynsy gatnaşyklar geçirlenden soň, birinji 72 sagadyň dowamynda kabul etmek maslahat berilýändir. Bu serişdeleriň (Postinor, Eskapel) birinji gerdejigi kabul edilenden soň, ikinji gerdejigini 12 sagadyň (hökman) dowamynda kabul etmelidir.

Düzüminde gormon saklaýan gerdejikler iki sany aýallyk gormonlarynyň (estrogen we progestinler) emeli sintezirlenen görnüşlerini saklaýandyr we öz düzümleri, mukdarlary, häsiýetleri we ulanyş düzgünleri boýunça tapawutlanýandyrlar. Gormonal serişdeler häzirki wagtda iň ýaýran kotraseptiw usullaryň biri bolup, dogurmadyk aýallaryň arasynda hem ol netijeli ulanylýandyr.

Içilýän gormon gerdejikleri ýumurtgalyklaryň işjeňligini peseldip, aýallyk öýjüginiň emele gelmeginiň öňüni alýarlar, ýatgynyň boýunjygyndaky nemi goýaldyp, spermatozoidleriň ýatygynyň içine geçmegini kynlaşdyrýarlar.

Endometrioz keseli öz ýygylygy boýunça aýal jyns agzalarynyň keselleriniň arasynda we fibromiomadan soň üçünji orny eýeleýär. Ony käwagtlar endometrit (ýatgynyň içki gatlagynyň sowuklamagy) keseli bilen hem nädogry çalyşýarlar.

Ýatgynyň içki gatlagy aýbaşy halkasynyň gününe we jyns gormonlaryna baglylykda ösüp we bişişip, aýbaşy bilen sypyrlyp gaýdyp, üýtgemä ýykgyndyr. Endometrioz keseli ýatgynyň içki gatlagynyň (endometriýanyň) ýatgydan daşary ýaýramagy bilen häsiýetlenýändir. Bu kesel ýatgynyň myşsa gatlagyny, beýleki jyns agzalary, kiçi çanaklyk agzalaryny örtýän garnyň ýylmanak perdesini, hatda başga agzalary hem (öýken, böwrek, içegeler, peşew halta) zeperlendirip bilýändir. Ýatgynyň endometriýasy başga dokumalara we agzalara ýaýrap (metastaz berip) we olaryň içine ösüp, olary şikeslendirmäge ukyplydyr. Kesel dowamly bolup, gaýtalanyp durýar.

Häzirki wagtda dermanhanalarda we söwda dükanlarynda prezerwatiwleriň dürli görnüşleri satylýandyr. Olar öz öndürijisi, hili, ululygy, reňki boýunça tapawutlanyp bilerler. Hatda düýgurlylygy ýokarlandyrmak maksady bilen olaryň ýüzi halkalysy, digir-digirlisi, ýörite yslysy hem öndürilýär.

Prezerwatiwleriň kiçi, orta we uly ölçegdäki görnüşleri tapawutlandyrylýandyr. Uly prezerwatiwleriň gatnaşyk wagty sypyrylyp gaçmagy, kiçileriň bolsa ýyrtylmagy mümkindir. Ölçegleri seljermek üçin prezerwatiwler satyn alnanda onuň gabynyň arka tarapyna seredip, ýazylan maglumat bilen tanyşmalydyr.