Men syrkaw, 6 ýyldan bäri ysgynsyzlyk keselinden ejir çekýän. Ysgynsyzlyk 6 ýylyň içinde ýuwaşdan tutuş bedenime ýaýrap, elimiň aýagymyň güýç kuwadyny gaçyrýar. Bu ýerde köp hassahanalarda bejergide boldym, her 6 aýdan näçe çykdaýjy etdim, hiç peýdasy bolmady.

Biziň jemgyýetimizde çagalara edilýän jynsy zorluk hadysalary barada açyk gürrüň edilmeýär. Degişli statistiki maglumatlar hem elýeterli däl. Köplenç halatlarda, jynsy zorluga kiçi ýaşly we kämillik ýaşyna ýetmedik çagalar duçar bolýarlar. Çünki olar durmuşy tejribesi az, ynanjaň, diýen ediji, ýagdaýa baha berip netije çykarmaga ukypsyz bolýarlar. Şol bir wagtda hem, olar duýgur we goragsyz bolup, zorlugy başdan geçirmek ruhy ýagdaýlaryna zarba urup biler.

Ýatgynyň boýunjygynyň rak keseliniň öňüni almagyň amatly we subut edilen ýollary bar hem bolsa, olary heniz dünýäniň her bir ýurdy durmuşa geçirip bilmeýär. UNFPA tarapyndan 2022-nji ýylyň dekabrynda taýýarlanylan "Gündogar Ýewropada we Merkezi Aziýada ýatgynyň boýunjygynyň ragynyň öňüni alşyň, bejerişiň we palliatiw kömegiň geriminiň analizi" hasabatda GÝMA sebitindäki ýurtlarda we territoriýalarda ragyň bu görnüşine degişli maglumatlar we maslahatlar berilýär. Hasabat Türkmenistana degişli hem möhüm synlary we maslahatlary hödürleýär.

Adamy güýç, aldaw ýa-da haýbat bilen islendik bir zähmete ýa-da jynsy gatnaşyga itermeklige adam söwdasy diýilýär. Dünýäde her ýyl millionlarça adam munuň pidasy bolýarlar. BMG-nyň Neşe serişdeleri we jenaýat boýunça edarasynyň 2023-nji ýylyň ýanwarynda çykaran "Adam söwdasy dogrusynda global hasabaty" bu meselä degişli sebitleýin ýagdaýlar we tendensiýalar barada habar berýär.

Türkmen maşgalasynda gyzy terbiýelemegiň düzgünleri we aýratynlyklary öz gözbaşyny ata-babalarymyzyň terbiýeçilik nesihatlaryndan alyp gaýdýar.

Her türkmen maşgalasynda gyz çaga başga biriniň törüne geçmeli geljekki gelin, soň ene, maşgala ojagyny goraýjy öý bikesi hökmünde seredilýär. Gyza berilýän terbiýe hem şoňa kybapdaş bolýar: öý-hojalygy arassa saklamak we dogry ýola goýmak, nahar bişirmegi we tikin-çatyn etmegi öwrenmek, baran ýeriň bilen bolup, "onuň ody bilen girip, küli bilen çykmak", adamyň we onuň maşgalasynyň pikirlerini oňlamak... Göräýmäge işeňňir we hemme maşgalanyň göwnünden turýan gelin bagtly bolmaly. Adamsy ony elinde götermeli we eklemeli, maddy taýdan hiç zada zar etmeli däl. Adamsynyň maşgalasy bolsa oňa hormat goýup, deňhukukly maşgala agzasy hökmünde garamaly.

SSSR diýip atlandyrylan imperiýa dargandan soň, düzümine girýän hemme ýurtlar bilen bir hatarda biziň Türkmenistan döwletimiz hem özbaşdak döwlet boldy. Ýurdumyzyň başga ulgamlarynda degerli täzelikleriň girizilşi ýaly saglygy goraýyş ulgamynada täzelikler girizildi:

ABŞ-nyň 13 ştatynda göwreliligiň irki döwürlerinde hem abort etdirmek gadagandyr. Emma göwrelilik dokumanyň aslynda nähili görnüşde bolýandygyna seýrek duş gelinýär.

Aborta garşy göreşýänleriň onlarça ýyllap dowam etdiren kampaniýalary netijesinde, bu günki gün ABŞ-nyň 14 ştatynda abort düýbünden gadagan ýa-da berk çäklendirilen ýagdaýdadyr. Käbir ştatlarda aborta indi lukmançylyk prosedurasy däl-de, ahlak meselesi hökmünde garalýar. Pensilwaniýa ştatynyň bir wagtky senatory, häzirki wagtda gubernatorlyga dalaşgär – Doug Mastriano – abort gadagançylygyny bozýan sahsyýetleri adam öldürmekde aýyplamaga çagyrýan köpsanly respublikan syýasatçylarynyň biridir.

Şu ýylyň awgustynda, BMG Türkmenistanly aýallaryň öýdäki zorlugy barada barlag-synyny çap etdi. Döwletimiz mundan öň aýallarymyzyň sezewar bolýan zorlugy babatda hiç wagt resmi taýdan hasabat bermeýänligi, il arasynda şeýle temalar seýrek agzalýanlygy we umuman ýurtda hakykata ýakyn hasabatlaryň gytlygy sebäpli, indi BMG-nyň berýän (ýüzleý bolsa-da) şeýle hasabatlaryny "maňlaýymyza sylyp" okaýarys.

Aýallara zorluk lukmanyň gözi bilen

Türkmen jemgyýetinde köp ýyllardan bäri jynsy deňsizlik, aýallara edilýän zorluk barada aýtma ýerliksiz hasaplanýardy. Çünki "ýat maşgalanyň ýaşaýşyna gatyşmak", "är-aýalyň arasyna düşmek" biziň milli düşünjelerimize deň gelmeýän hereket hasaplanýar.

"Aýaly başdan, çagany ýaşdan" diýen ýaýran milli "gönükdirme" bolsa, maşgalabaşy erkek adamlara aýallaryny "terbiýeläp", dürli zorluga duçar etmäge mümkinçilik berýär.

Human Rights Watch (HRW) guramasynyň hasabatyna görä, dünýäde azyndan sekiz ýurtda hukuk goraýjy resmiler saglyk işgärleri bilen bilelikde işleşip, gomoseksuallyga degişli sebäpler bilen tutulan erkeklerde we transgender aýallarda gomoseksual gatnaşyklaryň bolup geçendigini "tassyklamak" üçin anal barlaglaryny geçirýärler. Bu ýurtlaryň içine razyçylykly meňzeş-jynsly gatnaşyklary jenaýat hasaplaýan Türkmenistan hem girýär. (Surat terjimesi: 2011-2015 ýyllar aralygynda gomoseksual gatnaşyklaryň bolup geçendigini "tassyklamak" maksady bilen anal barlaglaryny geçiren ýurtlar.)