"Pylan lukman gowy leçeniýalar ýazyp berýär, hökman şoňa görün"; "Bütin maşgalamyzy diňe pylan doktora ynanýarys"; "Onuň gapysy hemişe adamdan doly, ol örän ökde"; "Pylan doktor meni gowy bejerdi, senem bejerer" ýaly maslahatlardyr teswirler jemgyýetimizde hiç kime nätanyş däl bolsa gerek. Biz köplenç lukman gözlänimizde diňe başgalaryň salgylanmalaryna bil baglaýarys. Emma, bir lukmanyň diňe bir öz işine ökde däl, eýsem saňa iň laýyk lukmandygyny anyklamak üçin başgalaryň pikirleri ýeterlikmikä? Elbetde, ýeterlik däl. Lukmanyň öz käriniň ussadydygyny görkezýän başga-da 6 alamat bar.

Dünýä ýüzünde şäherler okuw, iş we dürli mümkinçilikler bilen barha köp sanly ýaşlary özüne çekýärler. Geçen ýyl Natur žurnalynda çap edilen ylmy derňew işi şäherleriň ýetginjekleriň (10-19 ýaş) we ýaşlaryň (15-24 ýaş) psihiki saglygyna ýaramly aýratynlyklaryny anyklady. Derňew dürli ugurlaryň hünärmen toparlary tarapyndan halkara derejede geçirilip, onuň netijeleri 400-den gowrak ýetginjeklerden we ýaşlardan ýygnalan soragnamanyň jogaplaryna esaslanýar. Soragnama gatnaşyjylara görä, ýetginjekleriň we ýaşlaryň psihiki saglygy üçin şäherleriň esasy 6 aýratynlygy bolmaly:

Soňky ýyllarda emeli intellekt (EI) ulgamlary özlerini adam psihoterapewtleri, şepagat uýalary we başga dürli saglyk professionallary hökmünde görkezip başladylar – we häzire çenli bu ulgamlary ýöredýän kompaniýalar çynlakaý jogapkärçilige çekilmediler.

Köp adam eýýäm psihiki goldaw almak üçin EI çatbotlaryna ýüz tutýarlar. Şol bir wagtda hem, ulanyjylaryň köpüsi, esasan-da sanly sowatlylygy pes adamlar we çagalar çatbotlary hakyky adamdan tapawutlandyrmakda kynçylyk çekip bilerler.

Plastikleriň düzüminde azyndan 16000 himikatlar bolup, olaryň 80%-den köpüsiniň zäherlilik derejesi hiç haçan ölçenilmedi.

20-nji asyryň ortalaryndan häzire çenli dünýäde 8-10 milliard tonna plastik öndürildi we olaryň 75% golaýy heniz hem daşky gurşawymyzda gezip ýör.

Mikroplastikler adamlaryň öýjüklerine hem düşüp bilýärler.

Sosial mediýa we bazarlar birkemsiz derini wada berýän önümlerden doly. Bu önümleriň mahabatlary indi diňe bir ululary däl, eýsem ýetginjekleri hem nyşana alýar. Bularyň köpüsi derä zyýan ýetirmeýän hem bolsa, käbiriniň peýdasyndan zyýany agdyklyk edip bilýär – üstesine-de, olara ençeme çykdajy çykarylýar. Hatda bu önümler zyýansyz bolaýanda-da, olary satyn almak bilen biz daşky görnüş we gözellik baradaky zyýanly kadalary öňe sürýärismi?

Bu meselä lukmançylyk nukdaýnazaryndan hem garap göreliň. Gysga jogaby: Köplenç ýetginjeklere ýöriteleşdirilen ýa-da gymmat bahaly deri önümleri gerek bolmaýar.

Aýalda jynsy islegiň (lukmançylykda "libido" diýilýär) peselmegi ýygy duş gelip, hemişe saglyk ýagdaýlaryň üýtgemegine bagly bolmaýar. Umumy beden we aýal jyns agzalarynyň keselleri bilen bir hatarda, ruhy-emosional durkuň üýtgemegi (ruhy ýagdaýyň bozulmagy, dowamly stres, ýadawlyk we baş.) hem bu islegi peseldip, maşgala gatnaşyklaryna täsir edip bilýändir.

Ýakymsyz emosiýalar her bir adamda ýüze çykýar, meselem gahar, gabanjaňlyk, öýke, gorky, howsala. Emma durmuşdan göwnühoş ýaşamagyň we başgalar bilen dostlukly aragatnaşykda bolmagyň açary dartgynly ýagdaýlarda emosiýalaryňa erk edip bilmekdir. Munuň bir ýoly hem özüňe erk etmek ukybydyr.

"Günde 8 stakan suw içmeli". "Kofe suwsadýar". "Köp suw içmek horlanmaga kömek edýär".

Suw we beden suwlulygy barasynda şular ýaly maslahatlary megerem sen hem eşdip görensiň. Wayne State uniwersitetiniň maşk we sport ylymlary professory Tamara Hew-Butler, Jorjiýanyň tehnologiýa institutynyň maşk fiziologiýasy laboratoriýasynyň müdiri Mindy Millard-Stafford hem-de Kaliforniýanyň tehnologiýa institutynda biologiýa professory Yuki Oka beden suwlulygyny ylmy taýdan düşündirip, suw içmek barada giňden ýaýran 5 toslamany paş edýärler.

Sen haçanda bolsa bir wagt ýakynlaşmak we gürleşmek şeýle aňsat bolýan adama duşupmydyň? Diňe ýönekeý gürrüňdeşligiň üsti bilen, saňa özüňi has akylly we has gyzykly adam ýaly duýdurýan kişä?

Görnükli žurnalist Çarlz Duhig "Superkommunikatorlar: Aragatnaşygyň syrly dilini nädip tapmaly" atly kitabynda ezber gürrüňdeşleriň (kommunikator) esasy häsiýetlerinden söz açýar. Onuň aýtmagyna görä, adamlar bilen netijeli aragatnaşyk etmek üçin belli häsiýetler bilen dogulmak hökman däl (meselem, alçaklyk ýa-da mylakatlylyk). Islendik adam gürrüňdeşlige ökdelemäni öwrenip bilýär – ol esasy 4 ukyby ele almakdan ybarat:

Käbir adamlar bullingi (bilgeşleýin adama emosional ýa-da fiziki taýdan azar bermek) adaty hadysa hasaplap, çaganyň gatamasy üçin zerurlyk hökmünde görýärler. Bu ýalňyş düşünjedir!

Bulling çaganyň fiziki, ruhy saglygyna, okuwa ýetişigine zeper ýetirip bilýär. Ylmy barlaglaryň käbiri bulling edilýän çagalaryň we ýetginjekleriň uly ýaşlarda hem depressiýa, ynjalyksyzlyk, howsalalylyk we hatda suisid ýaly töwekgelçiliklere düşüp bilýändigini duýdurýar.

Şonuň üçin-de, çaga bullinge sezewar bolanda ene-atalaryň we mugallymlaryň ara girmesi möhümdir. Emma welin, çagalar köplenç bulling hadysalary barada göni ene-atalaryna ýa-da beýleki ululara aýtmaýarlar we nämäniň bolup geçýänini aňmak hemişe aňsat düşmeýär.