Ýaňy ýakynda gyssanyp bir maşyna münmeli boldum. Öňki oturgyçda oturmaly bolanym üçin, kemeri alyp dakmana synanşyk edemde sürüji maňa: "Jigim, kemeriň dakylýan ýeri döwük. Ýöne öňüňe ataýsana. Ýoldaky gözegçiler zat diýmese borla" diýip, maňa ýüzlendi. Men ýylgyryp onuň bilen razylaşsam hem, özümi wagtlaýyn howp astyna salýandygyma düşünýärdim...

Aragatnaşyklaryň we habarlaşmagyň täze tehnologik usullary adamlaryň has oňat okamagyna, işlemegine, täze maglumatlary almagyna, wagtlaryny gyzykly geçirmeklerine mümkinçilik berýär. Emma internetiň we öýjükli aragatnaşyk serişdeleriniň adam saglygyna ýetirýän ýaramaz täsiriniň bardygyny bilmek zerurdyr. Şu döwürde internet bilen iş salyşmaýan ýa-da öýjükli telefon ulanmaýan adamlary barmak basyp sanaýmaly diýsek ýalňyşmarys. Hemişe diýen ýaly eýesiniň ýanyndaky telefonyň we internetiň täze psihiki keselleriniň döremegine sebäp bolýandygyny lukmanlar şu wagta çenli äşgär etmändiler. Aşakda iň ýaýran we indi inkär edilmeýän kynçylyklar baradaky maglumat beýan edilendir.

Men öz sözümi durmuşda ýüzbe-ýüz bolnan iki wakany beýan etmekden başlamakçy.

...Ýakynlykda nähoşlap, öz saglygymy barladyp, bejergi çärelerini kabul edeýin diýip şäherimizdäki adygan saglyk edaralarynyň birine ýüz tutdym. Lukmanyň kabul ediş otagyna ýolladylar. Lukman salamyma zordan jogap berip, oturmagy talap etdi. Şol wagt hem lukmanyň el telefony jyňňyrdady. Jaňyň gyssagly habar däldigini gepleşikden doly aňlamak bolýardy. Onda-da, lukmanyň iş ýerindedigi ýadyndan çykdy öýdýän, ep-esli gepleşdi. Ýaňy bir telefony goýup, maňa ýüzlenende bir zenan kärdeşi gelip, bazara gidendigini näme alandygyny, harydyň hili, bahasy barada habar berip gitdi. Ahyryn maňa gezek ýetdi. Men arzymy, näme sebäp bilen gelendigimi aýtdym. Lukman meniň şol wagtky saglygymyň nä ýagdaýdadygyny kesgitlemän, bir topar kagyzy dolduryp, barlag otaglaryna ýollady. Baran barlag otaglarym EKG, USB... we beýleki derňewleri geçirýän lukmanlaryň ýüzlerinden "gar" ýagýar, zorlyk bilen iş ýerlerinde oturdylan ýaly, geplänoklar. Käsi salamyňy alsa, käsi alanok. Edil dymyşlyk yglan edilen ýaly. Şol wagt barlagyň netijesi bilen gyzyklanyp soranymda: "Lukman aýdar" diýip, gödek jogap berýärler. Ýüzüňe urlan ýaly, soranyňa puşman edýärsiň...

Geçen hepdede siz näçe sany plastikdan ýasalan çüýşeleri we paketlary öz eliňiz bilen zibilhana taşlap gaýtdyňyz? Düýün dükana baranyňyzda, satyjy alan harytlaryňyzy näçe sany plastikdan ýasalan paketlara salyp berdi? Matadan tikilen, bazarlama uçin niýetlenen torbalary soňky gezek haçan ulandyňyz? Jaýyňyzyň töwereginde çaşyp ýatan, boş plastik çüýşeleri we paketlary sanadyňyzmy? Siz plastik önümleriň "soňky ýoly" barda pikirlenip gördüňizmi?

Siz maşgalada edilýän zulumlyk barada nämeleri bilýärsiňiz? Belki-de, siz ýa-da beýleki maşgala agzalaryňyz zulumlygyň şeýle görnüşine sezewar bolansyňyz? Eýsem, maşgaladaky zulumlyk näme?

Maşgaladaky zulumlyk maşgalanyň içinde bolup geçip, ol birnäçe görnüşde ýüze çykyp bilýär. Köp adamlar zulum etmäni, diňe adamyň bedenine şikes ýetirme bilen häsiýetlendirilýän zorluk diýip hasaplaýar. Zulumlygyň dürli görnüşleri diňe urulýan we ejir çekýän adama däl, onuň hemme maşgala agzalaryna we ýaşaýan jemgyýetine öz oňaýsyz täsirini ýetirýär.

Adamlar öz durmuşynda bagtly ýaşamagy arzuw edýärler. Her kim bu düşünjäni özüçe teswirläp, bagt guşuny "tutmagyň" öz ugurlaryny saýlap alýar. Ýöne "Siz üçin bagt näme?" diýlen soraga birnäçeler jogap beräýmese, köpler bu anyk soragy eşidip ikirjeňlenýärler. Kim bagtlylygy galyň gapjykda, beýlekiler ýalpyldap duran "Leksus" maşynynyň salonyndan gözlese, uçünjiler ony agzybir maşgalanyň içinden gözleýär. Käbirleri belent dagyň gerşine çykyp özüni bagtly saýsa, beýlekileri öz halaýan işi bilen meşgullanyp kanagatlylyk tapýarlar.

Işden ýa-da uzak ýoldan öýe gaýdyp gelmek aýratyn uly şatlyk getirýär. Biziň her birimiz üçin öýmüzden rahat ýer ýok. Arkaýynlaşyp dynç almagyň aýratyn lezzeti bolýar... Emma käte öz rahat "höwürtgämize" gelen badymyza kellagyry, asgyrma, üsgülewük, ysgynsyzlyk ýaly ýakymsyz alamatlar ýüze çykýar. Adam özüni oňaýsyz duýup başlaýar. Bu ýagdaýlaryň jaý salnanda we bezeg işleri geçirilende ulanylan gurluşyk we bezeg serişdeleri sebäpli döreýän bolmagy hem mümkindir.

Tomus pasly ulular we çagalar üçin örän gyzykly, garaşylýan döwürdir. Tomus aýlarynda okuwçylaryň iň uzak dynç alyş rugsady ýetip gelse, ulularyň sabyrsyzlyk bilen garaşan zähmet rugsatlary başlanýar.

3-4 hepde gowy dynç alan adam işe täze güýç, höwes bilen girişýär. Ýöne dynç alyş wagty hem saglyk barada alada etmegi unutmaly däldir.

Ajaýyp ýerlere, ýurtlara syýahat etmek, deňziň mylaýym, jana şypa beriji suwuna düşmek-dynç alşyň aýrylmaz bölegidir. Syýahatlar Sizde diňe şatlyk we ýatdan çykmajak duýgulary galdyrar ýaly, birnäçe esasy maslahatlara eýerme peýdaly bolar:

Adamzat döräli bäri onuň töweregini mydama haýwanlar gurşap alypdyr. Olaryň käbirlerini adam iýmit üçin awlasa, ýene birlerini howply duşmanlar we zyýan ýetirijiler hökmünde ýok edipdir, birentegini bolsa öz öýüne ýakynlaşdyryp, ellekileşdirmäge synanyşypdyr. Şeýdip, kem-kemden adamyň töweregine, onuň durmuşynyň hemrasy bolan – haýwanlar, jandarlar ýakynlaşyp ugraýar.

Häzirki döwürde itiň wepaly, pişigiň mylakatly dostlygyna hiç bir adam şübhelenip bilmez. Käbir ýagdaýlarda olar edil maşgala agzasy ýaly saklanylýar. Öý haýwanlary saklanýan maşgalada ösen çagalarda rehimdarlyk, jogapkärlik, birek-birege ünsli bolmak ýaly häsiýetler ösen bolýar. Şeýle hem dürli keselleri bejermekde, olaryň geçişini ýeňilleşdirmekde animaloterapiýanyň (haýwanlaryň kömegi bilen bejergi geçirmek) netijesiniň ýokarylygy eýýäm subut edilendir. Haýwanlar bilen ýakyn aragatnaşykda bolmak psihologiki bozulmalaryň utgaşykly bejegisinde, ruhy dartgynlygy aýyrmak we merkezi nerw ulgamynyň işini kadalaşdyrmak üçin ulanylýar. Käbir ýagdaýlarda olar adamlara daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy sazlamagy öwredýär, galybersede ýalňyz adamlara "söhbetdeş", ömrüniň hemrasy bolup, beýleki adamlar bilen aragatnaşygyň ýetmezçiliginiň ornuny doldurýar.

Siz irden turanyňyzda, agzyňyzda erbet tagamyň duýulýandygyna, elbetde, üns berensiňiz. Belki, bu düýnki agşamlyk naharyň doly özleşdirilmänligindendir?  Eger şeýle bolsa, onda bu ýagdaý gaýtalanmaly däl. Ýöne  ýygy-ýygydan gaýtalanýan bolsa, onda bu käbir içki agzalaryň sazlaşykly işinde näsazlyklaryň başlandygyndan habar berýändir.

Agyzda irden duýulýan tagamlar dürli-dürli: ajy, turşy, duzly, hatda süýji hem bolup bilýär. Bu tagamlaryň döreýşi haýsy agzanyň zeperlenýändigine bagly bolýandyr..