Taliban Owganystandaky neşe serişdelerini ulanyjylary güýç bilen Kabulyň köçelerinden ýygnap, ýowuz reabilitasiýa merkezlerine ýerleşdirýär. AP neşirinde çap edilen suratlarda ýurduň içinde öndürilýän geroine we metamfetamine garaşly 150 töweregi adamyň goşlarynyň ýakylyşy we gynalyp, bejeriş merkezlerine äkidilişi görkezilýär. Beýle adamlar 45 günlük bejergi programmasyna gatnaşdyrylýar. Bu programmada buprenorfin ýa-da metadon ýaly, garaşlylygyň standart bejergileri ulanylmaýar.

▶  Her ýyl 700,000-den gowrak adam öz janyna kast edip ölýär.

▶  Suiside synanyşýanlaryň sany ondan ölýänleriňkiden has köp. Öň edilen suiside synanyşyk umumy ilatda suisidiň iň möhüm töwekgelçilik faktorydyr.

▶  15-19 ýaşly ýetginjeklerde ölümiň dördünji sebäbi öz janyňa kast etmekdir.

▶  Bütin dünýäde öz-özüňi öldürmegiň 77%-i pes we orta girdejili ýurtlarda ýüze çykýar.

▶  Pestisidleri ýuwutmak, özüňi asmak we atmak dünýäde suisidiň giň ýaýran usullarydyr.

Suisid jemgyýetçilik saglygynyň çynlakaý meselesidir. Ýöne, wagtynda, subutnamalara esaslanýan we köplenç arzan bahaly çäreleri amala aşyrmak bilen onuň öňüni alyp bolýar. Ýurduň milli jogap beriş çäreleriniň täsirli bolmagy üçin suisidiň öňüni alyş strategiýasy zerurdyr.

Hindistanyň gündogaryndaky Bihar welaýatynyň ýaşaýjysy Sonam Kumari geçen ýyl koležde okamaga gaýdanda, ene-atasy ony durumuşa çykarmagy meýilleşdirip başlaýarlar. Kumari öýünden uzaga gaýtsa-da, durmuşa çykmak basyşy ony terk etmedi.

Geçen aý Kumari premýer-ministr Narendra Modä edil oglanlara rugsat berlişi ýaly, gyzlaryň hem nika ýaşynyň 21 ýaşa galdyrylmagyny sorap, haýyşnama ýazdy. Şonda gyzlar hem ýokary okuwy tamamlap bilerler. Kumariniň hereketi ýüzlerçe aýal-gyzlary Modä şoňa meňzeş hat ýazmaga iterdi. Premýer ministriň ofisine 800 töweregi hat iberildi. Hatlarda gyzlar başdan geçirmelerini, hatda käbirleri goşgy hem ýazypdyrlar.

"Umytsyzlyk ölümleri" aňlatmasy Prinston uniwersitetiniň ykdysatçylary Anne Keýs we Angus Deaton (Nobel baýragynyň laureaty) ABŞ-da ölüm statistikasyny öwrenenlerinden soň döredi. Olaryň geçiren barlaglaryna görä, 1900-nji ýyllarda ilatyň ömür dowamlylygy 50 ýyldan 80 ýyla çenli uzaýar. Emma asyryň ahyryna çenli ilatyň bir böleginiň ömür dowamlylygy ýene öňki ýagdaýyna dolanýar. 1990-njy ýyllardan başlap, latyn-amerikan däl akýagyz adamlaryň, esasanam, ýokary bilimi bolmadyklaryň ölüm derejesiniň birden artandygyny Keýs we Deaton 2015-nji ýylyň dekabrynda Milli Ylymlar Akademiýasynyň Maglumatlarynda (PNAS) habar berdiler.

Taliban Kabuly eline geçireninden soň, Owganystandaky 20 ýyllyk ylmy gözlegleriň ösüşine howp abanýar.

2004-nji ýyldan bäri ýüzlerçe million dollarlyk halkara maliýeleşdirmesi onlarça täze döwlet we hususy uniwersitetleri açmaga, aýallaryň işjeňliginiň ep-esli artmagyna we halkara žurnallara goşantlaryň köpelmegine ýardam edipdi.

Birleşen Milletler Guramasynyň 2021-nji ýylyň awgust aýynda çap eden hasabatyna görä, Türkmenistan gum we tozan tupanlary sebäpli, howasynyň hili pes bolan ýurtlaryň hatarynda diýlip kesgitlenildi. Türkmenistanyň oba-hojalyk ýerleriniň 70%-den gowuragy tozana sezewar bolýar. Hasabatda bellenilşi ýaly, tupanlar ekerançylyk ýerlerini zaýalaýar. Howanyň üýtgemegi bilen, bu hadysanyň güýçlenmegi ýurt üçin oňaýly bolmaz.

ABŞ-nyň Ýokary Kazyýeti abort hyzmatyny üpjün edijileriň gyssagly şikaýatyna jogap bermänsoň, Tehas ştatynda göwreliligiň 6-njy hepdesinden aborty gadagan edýän kanun Sentýabrdan güýje girdi.

Ýokary derejeli hapa howaly şertlerde ýaşaýan çagalaryň giçki çagalykda özlerine erk etmek, şol sanda irki ýetginjeklikde ýazmak, okap düşünmek we hasaplamak ýaly akademiki ukyplary pes bolup biler. Çagalaryň özlerine erk edişini bejermäge gönükdirilen çäreler bu meseläniň öňüni alyp biler.

Bütindünýä bankynyň ýakynda çap eden hasabatyna görä, buzluklaryň eremegi netijesinde deňiziň derejesiniň ýokarlanmagy, süýji suwuň ýetmezçiligi we oba-hojalykda hasylyň azalmagy, 2050-nji ýyla çenli 216 million adamlaryň öz ýurtlaryndan göçüp gitmegine getirip biler. Bu bolsa pes girdeýjili ýurtlara has hem agyr deger.

COVID-19 keseliniň galdyran täsirlerinden uzak wagtlap kösenýänler indi köpleriň ünsüni çekip başlasa-da, olaryň aglabasy henizem özlerine degişli ýeterlik ylmy-barlag geçirilmeýändigine nägilelik bildirýärler. Olaryň pikirine görä, esasy ýalňyşlyklaryň biri: "COVID-iň uzaga çekýän täsirlerini düýbünden täze bir kesel hökmünde bejerýärler. Hroniki ýadawlyk sindromy ýaly beýleki kesellere meňzeş simptomlary ünsden düşürip, ýagdaýa dolulygyna seredip bilmeýärler".