2023-nji ýylyň 13-nji iýulynda Wenada geçirilen diňlenişikde Ýewropada howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk guramasyna (ÝHHG) Birleşen Patyşalygyň delegasiýasynyň orunbasary Deirdre Brown ÝHHG-nyň Türkmenistanda alyp barýan işleri, esasan-da serhet mümkinçilikleri, gender deňligi we klimat meselelerinde Birleşen Patyşalygyň goldawy hakynda gürrüň berdi.

Hanym Brownyň aýtmagyna görä, Aşgabatdaky ÝHHG merkezi Türkmenistandaky taslamalarynyň sanyny we täsirini, esasan-da aýal gatnaşyjylaryna ýetirýän täsirini artdyrdy.

2019-njy ýylda Global saglyk howpsuzlygy indeksiniň (GSHI) 195 ýurduň pandemiýa jogap beriş ukybyny bahalandyrmasy Covid ýüze çykandan soň ýaňsa alnypdy. Sebäbi, indeks pandemiýanyň öňüsyrasynda ABŞ-ny we Birleşen Patyşalygy epidemiýa garşy taýýarlyk boýunça sanawda ilkinji orunlarda goýupdy.

Emma, ýakynda BMJ Global Health žurnalynda çap edilen derňew işi ýurtlaryň arasynda 2 sany esasy tapawudy, ýagny ilatynyň ýaşyny we COVID-19 hadysalaryny we ölümlerini anyklamak ukybyny nazara alsaň, GSHI-de ilkinji orunlarda ýer alan ýurtlaryň pandemiýada ölümçilik derejesiniň pes bolandygyny anyklady.

Dünýä ilatynyň 49.7%-ini düzýändigine garamazdan, demografik maslahatlaşmalarda aýal-gyzlara köplenç äsgermezlik edilýär we ilat syýasatlarynda olaryň hukuklary bozulýar. Netijede, dünýä ilatynyň ýarysyna mümkinçilik berilmeýär we çetleşdirilýär. Bu ählimiziň has abadan, asuda we durnukly gelejekde ýaşamagymyzyň öňüni alýan meseledir.

Nature Medicine lukmançylyk žurnalynda çap edilen ylmy barlaga görä, geçen ýylyň tomsunda 61,000-den gowrak ýewropaly yssy howa bilen bagly sebäplerden ölüpdir.

Yssy howa sebäpli ölen adamlaryň sany Italiýada 18,010, Ispaniýada 11,324 we Germaniýada 8,173-e ýetdi.

Ýewropanyň ortaça temperaturasy adaty ortalama temperaturadan yzygiderli ýokarlanýar.

Täjigistanda onkologiýa pasiýentleri bejergi çykdajylarynyň gymmatlamagy we rak keseliniň her ýyl artmagy bilen göreşýärler. Saglyk resmileriniň ýurtda rak keselini anyklamagyň we bejermegiň mugtdugyny aýdýandyklaryna garamazdan, pasiýentleriň aglabasy olaryň töleglidigini nygtaýarlar. Ýurtda her ýyl 2,500 töweregi adam rakdan ölýär we 2022-nji ýylda täze hadysalaryň möwjemesi hasaba alyndy.

Çagalaryň we ýetginjekleriň tötänleýin şikeslenmesi bütin dünýäde esasy saglyk meselesidir. Bu şikesler diňe bir çaganyň fiziologiýasyna we psihologiýasyna ýaramaz täsir etmän, eýsem maşgalalar we jemgyýet üçin uly ykdysady ýitgi we sosial ýük bolýar.

Adatça, patogen (kesel dörediji bakteriýa, wirus ýa-da başga bir mikroorganizm) bedenimize aralaşanda immunitetimiz oňa jogap berip, mikroskopik parazitleri ýok edýär.

Emma, käbir adamlarda beýni dumanlamasy, nerwi duýgurlygy we demgysma ýaly bozulmalar ýokançlykdan gutulansoňlar hem uzak dowam edip bilýär.

COVID ýa-da laýma keseli (sakyrtgalardan ýokuşýan infeksiýa) ýaly ýokançlykdan soňra döreýän näsaglyk ylaýta-da aýallara täsir edýär we şol sanda aýallary sosial-ykdysady ýagdaýy, milleti, etniki ýa-da ýaşaýan ýeri boýunça dandamaýar. Ýagny, ol dünýäde islendik ýerdäki we ýaşdaky aýalda ýüze çykyp bilýär.

Daniýada geçirilen uly barlag transgenderleriň arasynda janyňa kast etmek (suisid) barada iň ygtybarly maglumatlary berýär.

Ilatyň beýleki bölegi bilen deňeşdirilende, transgenderleriň arasynda:

COVID-19 pandemiýasy Pandemiýa ylalaşygyny baglaşmak, Pandemiýa gaznasyny döretmek ýaly gelejekdäki saglyga abanýan howplary çözmek üçin ençeme teklipleriň öňe sürülmegine itergi berdi. "Ýöne, täze çözgüt tapmak ugrunda bar bolan pandemiýanyň öňüni alyş çärelerinden öwrenen zatlarymyzy ünsden düşürmeli däldiris" – diýip, Global göreşiň dostlary gaznasynyň prezidenti Kris Kollins we Global saglyk geňeşi guramasynyň ýerine ýetiriji direktory Elisha Dunn-Georgiou duýduryş berdiler.

24-nji iýunda Şahsy ideg aýy başlanyp, 24-nji iýulda Şahsy ideg güni bilen tamamlanýar. Bu simwolik günüň bellenilmeginiň sebäbi şahsy idegi günde 24 sagat/hepdede 7 gün berjaý edip bolýar. Bir aýyň dowamynda bütin dünýäniň adamlary özüňe ideg etmegi we onuň her adamyň durmuşyny nädip üýtgedip biljekdigini baýram edýärler.

Şahsy ideg näme?

BSGG şahsy idegi şahsyýetleriň, maşgalalaryň we jemgyýetleriň saglygy goraýyş hünärmenleriniň goldawy bilen ýa-da olaryň goldawy bolmazdan, öz saglygyny gowulandyrmagy we gorap saklamagy, keselleriň öňüni almagy, keseliň we maýyplygyň hötdesinden gelmegi diýip kesgitleýär.