Täze geçirilen ylmy barlaga görä, ýetginjekleriň ençemesi özlerindäki psihiki saglyk meseleleri üçin kömek almagy göz öňünde tutýan ýa-da resmi däl çeşmelerden kömek alýan hem bolsalar, köpüsi kömek üçin resmi çeşmelere ýüz tutmaýarlar.

BSGG-nyň Türkmenistandaky edarasy ýurduň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen bilelikde Türkmenistanda ilkinji hil derňewini geçirdi. Derňew ene-atalaryň çagalaryna adamyň papillomawirusyna (APW) garşy waksina almak baradaky pikirlerine nämeleriň täsir edýändigini öwrenmäge gönükdirildi. Saglygy goraýyş işgärleri, ene-atalar we jemgyýetçilik guramalarynyň işgärleri bilen interwýular geçirilip, olaryň APW we beýleki çaga waksinalaryny almagyna ýa-da almazlygyna itergi berýän bilimleri, garaýyşlary we endikleri derňeldi. Derňew 2023-nji ýylyň soňunda 3 hepdäniň dowamynda ýurduň şäherlerinde, paýtagtda we 2 welaýatyň obalarynda geçirildi.

JAMA Internal Medicine žurnalynda çap edilen ylmy derňewe görä, hassahanada örän ýarawsyz ýatan syrkawlaryň içinde dişlerini günde iki gezek çotgalap ýuwýanlary pnewmoniýa (öýken sowuklamasy) bilen has az keselleýärler.

Gan önümleri diňe bir operasiýa we trawma ideginiň möhüm bölegi bolman, lukmançylyk bejergileriniň ençemesinde ulanylýar. Meselem, gemofiliýaly (gan durmazlyk) adamlara donoryň ganyndan arassalanyp alnan ýörite gan duruzyjylary goýbermeli bolýar; ýa-da dogumdan soňky aşa gan ýitirme we çaganyň düşmesi ýaly ýagdaýlarda hem gan önümleri ulanylýar.

5-nji iýunda, Daşky gurşawy goramagyň bütindünýä gününde, Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň 4-nji neşiri çap edildi. Gyzyl kitap ýurtdaky ýabany ösümlikleriňdir haýwanlaryň seýrek duş gelýän, sany azalýan hem-de ýitip gitmek howpy abanýan görnüşleri barada möhüm maglumatlary özünde jemleýär.

Aşa gyzgyn ýa-da sowuk howa insult ölümlerini köpeldip biler, esasan-da pes girdejili ýurtlarda.

Maý aýynda Garward uniwersiteti tarapyndan çap edilen ylmy barlagyň netijeleri howanyň çakdanaşa temperaturalary bilen insult ölümleriniň artma töwekgelçiliginiň arasynda baglanyşyk görkezýär. Bu baglanyşyk hem ýokary girdejili ýurtlara garanyňda pes girdejili ýurtlarda has berk.

Adamyň papillomawirusy (APW) derä we dürli organlaryň nemli bardasyna (meselem, ýatgynyň boýunjygyna ýa-da çatalba aralygyna) ýokuşýan wirusdyr. Kä halatlarda ýokançlyk siňňile meňzeş ösüntgüleriň döremegine alyp barýar. APW wirus ýokuşan derä, nemli barda galtaşmak arkaly ýa-da beden suwuklyklarynyň üsti bilen adamdan adama ýokuşýar.

2023-2024-nji ýyllar üçin Türkmenistanda kliniki we laboratoriýa hyzmatlaryny kuwwatlandyrmaga gönükdirilen taslamanyň çäginde BMGÖM (UNDP) ýurt boýunça 114 sany laboratoriýany döwrebap enjamlar bilen üpjün etdi. Bularyň içine Ahal welaýatynda 10 kliniki laboratoriýa, Aşgabat şäherinde 28 laboratoriýa, Mary welaýatynda 19, Lebapda 27, Daşoguzda 16 we Balkanda 14 laboratoriýa girýär.

Laboratoriýada gurnalan enjamlar dürli görnüşli barlaglary, şol sanda ganyň umumy we biohimiki barlaglaryny, koagulýasiýa, peşew we mikroskopiýa barlaglaryny geçirmäge niýetlenen. Şeýle-de, laboratoriýalar reagentler we sarp ediş materiallary bilen hem üpjün edilýär.

Mähriban okyjy,

Sen ýurdumyzda öýdäki zorlugy azaltmaga goşant goşup bilersiň. Nädipdigini aşakda öwren:

Aýal-gyzlara el galdyrmak, haýbat atmak, islemeýän zatlaryny etmäge mejbur etmek, onuň geýnişine, puluna, gatnaşyklaryna kontrollyk etmek ýaly meseleler öýdäki zorlugyň alamatlary bolup, Türkmenistanda giňden ýaýran meseledir. Emma ol barada köpçülikleýin gürrüň edilmeýär, maglumat ýygnalmaýar we oňa çözgüt gözlenilmeýär. Saglyk.org türkmen dilinde öýdäki zulum we onuň aýal-gyza, maşgala we jemgyýete edýän täsirinden söz açýan ýeketäk websaýtdyr. Biz öýdäki zorlugyň adaty zat hökmünde kabul edilmeli däldigine, onuň ýaşyrylmaly we çydalmaly däldigine ynanýarys. Öýdäki zorluga öwrenilmeli we düşünilmeli mesele diýip çemeleşýäris.

Çaga düwünçeginiň we ýaş çagalaryň beýnisiniň sagdyn ösmeginde ýoduň wajyp orny bar. Ýod ýetmezçiligi adamyň diňe saglygyna zyýan salmak bilen çäklenmän, onuň ykdysady önjeýliligini we durmuş hilini peseldýär. Ýoduň azyk önümlerinde örän az mukdarda tapylýandygy sebäpli, köp adama goşmaça ýod zerur bolýar. Ilatyň ýod kabul ediş derejesini ýokarlandyrmagyň iň bir netijeli usuly duzy ýod bilen baýlaşdyrmakdyr.

1996-njy ýylda Türkmenistanyň prezidenti "Duzy ýodlamak we uny demir bilen baýlaşdyrmak hakynda" karara gol çekip, ýurtda öndürilýän we import edilýän ähli azyk duzlarynyň ýodlaşdyrylan bolmalydygyny girizdi we 1kg duzuň ýodlulyk derejesini 23±11.5mg bolmaly diýip belledi.