Täze waksinany (sanjym) adamlara berip başlamazdan ozal, birnäçe ýyl dowam edip bilýän laboratoriýa barlaglary geçirilýär. Waksina adamlarda barlanylyp başlansoň hem, kliniki barlaglar tamamlanyp, ygtyýarnama (lisenziýa) alynýança ýene birnäçe ýyl geçmegi mümkin.

ABŞ-nyň Iýmit we derman administrasiýasy (FDA) waksinalara we derman serişdeleriniň düzgünnamalaryna gözegçilik edýär. Ýewropa Bileleşiginde bolsa, bu işi Ýewropa lukmançylyk agentligi (EMA) ýerine ýetirýär. BSGG halkara derejede biologik önümleriň ulanylyşyna maslahatlar berýär. Köp döwletler BSGG-nyň ülňülerini kabul etdi.

ABŞ-nyň Allergiýa we ýokuşýan keselleriň döwlet institutynyň (NIAID) çap eden kliniki barlagynyň netijelerine görä, remdesiwir dermany berlen koronawirus keselli näsaglar platsebo dermanyny içenlerden 4 gün öňürti sagalypdyrlar.

NIAID-niň direktory Antoni Fauçi bu netijeleriň örän ähmiýetlidigini emma meseläniň soňuna nokat goýjak derejede däldigini belleýär. Remdesiwir berlen näsaglaryň 8%, platsebo topardakylaryň 11.6% öldi – bu tapawut bolsa statistiki taýdan uly däl. NIAID ýakyn wagtda has jikme-jik maglumatlaryň çykaryljakdygyny aýdýar.

Haçanda kesel haýwandan adama ýokuşanda, muňa zoonoz ýokuşma diýilýär. Bu ekologik hadysadyr. Wirus haýwandan adama geçensoň näme boljagy ewolýusiýa we tötänlige baglydyr. Eger wirus uýgunlaşmaga ukyply bolsa, täze ýerde, ýagny adam bedeninde täzeden döräp we köpelip bilýär. Ýa-da wirus ýokuşan adamsyny öldürýär (guduzlama ýaly) we ýokuşma zynjyry üzülýär. Eger-de wirus uýgunlaşmaga has ukyply bolsa, onda ol bir adamdan başga adama jynsy gatnaşyklar (AIW), gan we ş.m. beden suwuklyklary (Ebola), ýa-da asgyryş we üsgüriş damjajyklary arkaly (dümew we SARS) ýokuşyp bilýär. Wirusy uýgunlaşmaga ukyply edýän zat onuň hromosom durnuksyzlygy we Darwiniň tebigy seçgisidir. Ýeke spirally RNK hromosomly wiruslar tertipsiz ýagdaýda köpelýändigi üçin durnuksyz hromosomly wiruslardyr, we olar gaty aňsat uýgunlaşýarlar. Koronawirus hem şolaryň hataryna girýär.

Çeşme: Johns Hopkins Bloomberg Sсhool of Public Health

Täze koronawirusyň uzagyndan endemik (ýerli) kesele öwrülip, adamlaryň aglabasyna ýokuşmagy mümkin. Ýöne bu näçe wagta çekerkä? Eger bu birki aýdan bolup geçse, keselhanalar hyryn-dykyn bolup, adamlar koronawirus ýa başga keseller üçin bejergi alyp bilmezler. Bu görlüp-eşidilmedik heläkçilige elter. Emma, eger sosial aralygy saklamak, syýahatlarymyzy azaltmak, syrkawlanymyzda işe gitmezlik ýaly çäreleri dürs ýerine ýetirsek, keseliň ýaýramagyny haýalladyp bileris. Eger-de, koronawirusyň dünýä ilatynyň 60-70%-ne ýokuşmagy 3 ýyla çekse, onda keselhanalar dolmaz, adamlar bejergi alyp biler we waksina oýlap tapmaga wagtymyz bolar. Wirusyň tiz ýa-da haýal ýaýramagy diňe biziň öz elimizde.

Çeşme: Johns Hopkins Bloomberg Sсhool of Public Health

Pandemiýa döwründe Oraza aýyny rahat we howpsuz geçirmegiňizi arzuwlap, biz size BSGG-nyň Oraza degişli maslahatlaryny ýetirýäris:

COVID-19 üçin üstünde işlenilýän waksinalaryň we dermanlaryň ählisiniň hem esasy maksady howpsuz we netijeli bolmak. Bu häsiýetler köplenç birnäçe eksperimentleriň üsti bilen ölçenýär. Ol eksperimentler ilki haýwanlardan başlap, soň adamlarda geçirilýär. Bu kliniki barlaglar hem 3 etapdan düzülip, her etapda gatnaşyjylaryň sany artdyrylýar. Waksina ýasamak we barlamak bolsa, köplenç has uzak wagt alýar.

Kontakt ýa-da aragatnaşyk yzarlamak ilat saglygynyň esasy funksiýasy bolup, lukmançylykda ýyllar boýy ulanylyp gelinýär. Bir adama keseliň ýokuşandygyny anyklaýyş testleri tassyklap bilýär. Kontakt yzarlamak arkaly bolsa, kesellän adamyň kimler bilen kontaktda bolandygyny öwrenip, şol adamlara keseliň ýokuşan bolmagynyň mümkindigini we olaryň keseli başgalara ýokuşdyryp bijekdigini duýduryp bolýar. Kontakt yzarlama döwründe, köplenç kesellän adamyň kontaktlaryna jaň edilýär, özlerini duýuşlary barada soralýar we wagtlaýynça şahsy karantinda bolmak maslahat berilýär. Karantin döwründe kontaktlaryň saglyk ýagdaýy gözegçilikde saklanylýar. Eger-de olarda keseliň alamatlary ýüze çykyp başlasa, saglyk we beýleki hyzmatlar berilýär.

Infeksiýa döwründe kesellän we kesellänler bilen kontaktda bolan adamlaryň keseli jemgyýete ýaýratmazlygyny gazanmak örän möhümdir.

Çeşme: Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health

COVID-19 wirusyna garşy heniz netijeli terapiýanyň ýok döwründe, dünýä ýüzündäki, şol sanda Rossiýadaky lukmanlar wirusdan agyr kesellän näsaglary gutulanlaryň gan plazmasy bilen halas etmäge çalyşýarlar. Moskwada plazma donorlaryna hatda pul hem tölenýär.

Şeýle-de bolsa, heniz bu bejerginiň netijeliligi subut edilmedi. Plazma terapiýasynyň kliniki barlaglary diňe ýaňy-ýakynda başlady. Lukmançylyk hünärmenleri käwagt bu bejergä şübhe bilen garaýarlar.

"COVID-19-yň getiren ykdysady çökgünligi wirusyň özünden hem has köp adamy öldürip biljek ‘açlyk pandemiýasyna’ alyp barýar" diýip, Bütindünýä Iýmit Programmasynyň (WFP) müdiri Dewid Bizli duýdurýar.

Bu pandemiýa ösüp barýan ýurtlara has agyr zarba salar. Wagtynda öňi alynmasa, öňümizdäki aýlarda Injilde agzalýan açlyklaryň birnäçesi ýüze çykyp biler. Emma bu açlygyň täze görnüşi bolar. Agyr açlyk krizislerine köplenç sebitleýin faktorlar sebäp bolýar. Açlygyň bu görnüşine bolsa, ýeke wirus bilen bagly global faktorlar sebäp bolar. Nebit bahalarynyň düşmegi we syýahatçylygyň togtamagy, maýylganlyk ýaly ýyl boýy dowam edýän problemalaryň sanyny köpeldýär.

BSŽ sanjymynyň (inçekesel waksinasy) adamlary COVID-19 wirusyndan goraýandygy barada hiç hili subutnama ýok. Häzirki wagtda bu sanjymyň täsirlerini derňeýän iki sany kliniki barlag alnyp barylýar. Barlaglaryň netijeleri belli bolanda, BSGG olara baha berer. Heniz subutnama ýokka, BSGG koronawirusdan goranmak üçin BSŽ sanjymyny ulanmagy maslahat bermeýär. Şol bir wagtda-da, BSGG inçekeseliň köp duş gelýän ýerlerinde, täze doglan çagalara BSŽ sanjymyny bermegi maslahat bermegini dowam edýär.