COVID-19 pidalarynyň jesetlerinden wirus ýokuşyp bilýärmi? Olary jaýlamagyň howpsuz ýollary haýsylar?

Umuman, adam jesedi kesel ýaýradyp bilmeýär. Häzire çenli, hiç kime COVID-19 wirusyndan ýogalan adamyň jesedinden wirus ýokuşmady.

Şeýle-de bolsa, ýakyn ýyllarda Ebolanyň ýaýraýşyna şaýat bolan adamlaryň koronawirusdan howatyrlanmasy düşnükli zat. Ebolanyň hem-de beýleki ölüm howply wiruslaryň (Marburg, Lassa) pidalaryndan kesel ýokuşyp bilýär. Şonuň üçin, olar jaýlanylanda aýratyn howpsuzlyk çärelerini berjaý etmeli bolýar. Meselem, 2014-2016 ýyllarda Günbatar Afrika Ebola ýaýranda, ilaty kesel ýaýradyjy jesetlerden goramak üçin pidalar ýakylyp jaýlandy.

СOVID-19 pandemiýasy dowam edýär. Biziň ýurdumyzda hem hökümet edaralary işlerini sanly ulgama geçirip başladylar. Ministrlikleriň saýtlarynda alyp barýan işleri olaryň ilat baradaky aladalaryny görkezýär. Şol sanda, baş maksady adam we jemgyýet saglygy bolan Saglygy goraýyş ministrliginiň ilata döwrebap hyzmat etmesi üçin websaýtyň orny örän wajyp diýsek ýalňyşmarys.

Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrliginiň web sahypasynda: "Ýurdumyzda ýokanç keselleriň döremeginiň we ýaýramagynyň  öňüni almakda diňe bir pudagyň işgärleri däl-de, her bir raýatyň goşandynyň bolmalydygyny unutmaly däldiris" diýip bellenilýär.

COVID-19 üçin ir bejergi alýanlar has çalt sagalýarmy ýa-da keseli ýeňil geçirýärmi? Bu barlaglara (testler) nähili täsir edýär?

COVID-19-y ir anyklamagyň 2 peýdaly tarapy bar:

Remdesiwir ýa-da gutulanyň plazmasy ýaly käbir terapiýalar keseliň irki basgançaklarynda berilse has gowy peýda edýär. Çaklamalara görä, munuň sebäbi wirus bedende näçe köp durdugyça, immun ulgamy onuň garşysyna göreşmek üçin artykmaç reaksiýa berip başlaýar. Bu artykmaç reaksiýa hem bedende alawlama hadysasyna we adaty däl gan lagtalanmalaryna eltýär. Şonuň üçin, näsaglary näçe ir anyklap bolsa, olaryň bedenleriniň ejir çekmeginiň şonça gowy öňüni alyp bolar.

Ilatda COVID-19 alamatly adamlary näçe ir anyklap bolsa, olary wirusy başgalara ýokuşdyrmakdan hem şonça ir saklap bolýar. Saglygy goraýyş işgärleri hem, olara wagtynda jemgyýetden çetleşmegi we zerur bejergileri almagy maslahat berip bilýärler.

Atipiki (meňzeş däl) pnewmoniýa – "meňzeş, adaty" bolmadyk ýokançlyklaryň täsiri bilen döreýän we adaty bolmadyk alamatlar bilen geçýän öýken sowuklamalarynyň toparydyr.

Bu düşünje geçen asyryň 30-njy ýyllarynda has belli bolan bakterial pnewmoniýalardan aýyl-saýyl etmek üçin girizildi. Atipiki pnewmoniýalary mikoplazma, legionella, hlamidiý, eşerihii, şeýle hem gemofil taýajygy, gökiriň taýajygy, pnewmokokklar, stafilokokklar, agyr ýiti respirator sindromyň wirusy (rusça – wirus týaželogo ostrogo respiratornogo sindroma – TORS, iňlisçe – SARS) döredip bilýärler.

Hormatly okyjy,

Biz Türkmenistanyň Saglygy Goraýyş Ministrliginden COVID-19 krizisi barada aýdyň we takyk maglumat almak ugrunda synanyşyklarymyzy dowam edýäris. Bu baradaky soňky täzeliklerden seni habardar etmek isleýäris.

Soňky dört aý bäri Saglyk.org ilata COVID-19 barada ygtybarly maglumatlary ýetirip gelýär. 2020-nji ýylyň 28-nji fewralynda biz Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministri jenap Nurmuhammet Amannepesowa hat ýazdyk. Hatymyzda COVID-19 barada köpçüligi gyzyklandyrýan soraglary belläp geçdik. Şeýle-de, Saglyk Ministrliginiň ilat bilen ýakyn aragatnaşyk saklamazlygynyň biziň her birimize, maşgalalarymyza, we jemgyýetimize ýetirýän täsirleri barada ýazdyk. Biz Ministrlige COVID-19 temasynda ilat bilen aragatnaşygy berkitmäge kömek etjek anyk maslahatlary hödürledik. Biz bu ugurda sebitdäki iň gowy tejribeleri paýlaşyp, öz kömegimizi hem teklip etdik. Saglyk Ministrligi hatymyza jogap bermedi. Biz haty halamak we paýlaşmak arkaly goldaw görkezenleriň her birine minnetdarlyk bildirýäris.

Dear friend,

We would like to provide you with an update about our ongoing work and exchanges to get clear information from the Ministry of Health in Turkmenistan concerning the ongoing COVID-19 crisis.

Over the last four months Saglyk.org has been regularly providing credible information about COVID-19 to the public in the Turkmen language. On February 28, 2020, we wrote a letter to Mr. Nurmuhammet Kakabayewich, the Minister of Health and Medical Industry of Turkmenistan highlighting the questions from the public concerning COVID-19 in Turkmenistan. The letter explains how an absence of communication by the Ministry with the public affects each of us, our families, and our society. We proposed specific recommendations on how to improve communication with the public on the topic of COVID-19 here. We shared best practices in the region and offered to help. The Ministry has not reacted to our letter. We are grateful to those of you who showed their concern by sharing and "liking" the letter.

COVID-19 basseýnlerde, gyzgyn wannalarda ýa-da akwaparklarda ýokuşyp bilýärmi? Jemgyýetçilik basseýnlerine haçan arkaýyn gidip bolar?

Suwa girýän adamlary mikrobly patogenlerden goramak üçin basseýnleriň, gyzgyn wannalaryň we akwaparklaryň suwlary dezinfisirlenmeli. Basseýnler dogry dezinfisirlense, SARS-CoV-2 wirusy derrew güýçden gaçýar we suwdaky adama wirusyň ýokuşma ähtimallygy azalýar.

COVID-19 wirusynyň ene süýdi arkaly çaga geçýändigine henize çenli duş gelinmedi. Wirusdan gorkup çaga emdirmegi bes etmeli däl.

COVID-19 wirusly ene çagasy doglan badyna ony gujagyna alyp ýa emdirip bilýärmi?

Hawa. Täze doglan çagany enäniň gujagyna almagy bäbegiň temperaturasyny sazlaýar we onuň diri galmagyna kömek edýär. Şeýle-de, ene gujagynda goýlan çaga emmegi çalt öwrenýär – bu hem onuň diri galma mümkinçiligini artdyrýar.

COVID-19 adam spermasyndan hem tapyldy, emma onuň sperma arkaly ýokuşyp biljegi gümanly. Ýöne bu heniz "mümkin däl" diýlip tassyklanylmady.

COVID-19 bilen kesellän 34 sany hytaýly erkek adamyň gatnaşmagynda geçirilen ylmy barlagda olaryň spermalaryndan ýa-da ýumurtgalaryndan SARS-CoV-2 tapyldy.

Eger maska geýýän bolsaň, onuň ulanylyş düzgünlerini hökman bilmeli.