Gyrgyzystanda öýde we daşarda aýal-gyzlara garşy gender esasly zorluk giňden ýaýrandyr we onuň jemgyýetde adaty zat hökmünde kabul edilmegi çynlakaý alada döredýär.

Hökümet öýdäki zorluk barada maglumat ýygnasa-da, maglumatlarda belli ilat toparlary, şol sanda maýyplygy bolan aýallar we gyzlar kesgitlenilmeýär. Gender esasly zorluk, öýdäki zorluk, mejbury we çaga nikasynyň pidalary baradaky resmi statistika maýyplyk barada maglumatlary öz içine almaýar.

BSGG görä, dünýäde täze ene bolanlaryň 40 milliondan gowragy dogrumdan soň saglyk meselelerini başdan geçirýärler. Şol saglyk meseleleri ýeterlik derejede habar berilmeýär, ykrar edilmeýär we bejerilmeýär.

Ýewropada we Merkezi Aziýada ~11 million çaga maýyplygyň haýsydyr bir görnüşi bilen ýaşaýar. Dünýädäki her çaga ýaly, maýyplygy bolan çagalaryň hem her biriniň ýerlikli ideg we bilim bilen terbiýelenmäge we goldanylmaga, ýeterlikiýmitlenmäge, sosial goraglylyga, oýnamakdan we dynç almakdan lezzet almaga hukugy bardyr. Emma, bu hukuklar köplenç ret edilýär. Onuň sebäplerine stigma, hyzmatlaryň elýetersizligi, fiziki päsgelçilikler we beýlekiler degişlidir. 2023-nji ýylyň noýabrynda ÝUNISEF-iň çap eden "Ýewropada we Merkezi Aziýada maýyplygy bolan çagalar: Olaryň abadançylygyna statistiki syn" atly hasabaty sebitimizdäki 9 ýurtda (Türkmenistan, Özbegistan, Gyrgyzystan, Gruziýa, Belarussiýa, Serbiýa, Kosowa, Demirgazyk Makedoniýa, Çernogoriýa) maýyplygy bolan çagalaryň aýratynlyklary we hal-ýagdaýy barada maglumatlar berýär. 

28-nji noýabrda Gazagystanyň Saglyk ministri Ajar Giniýat Gazagystanda 17 müňden gowrak gyzamygyň hasaba alnandygyny, kesellänleriň 82%-den köpräginiň esasan waksina almadyk çagalardygyny habar berdi.

Häzirki wagta 2375 çaga keselhanada bolup, olaryň 30-sy agyr ýagdaýda reanimasiýa ýerleşdirildi. Olardan 15-si bir ýaşa ýetmedik çagalar. Ölümçilik entek hasaba alynmady.

Şu ýylyň noýabrynda Parižde geçirilen Öýken saglygy boýunça konferensiýada tanyşdyrylan ylmy barlag dermanlara durnukly inçekesel ştamlaryny gysga wagtda, agyzdan kabul edilýän dermanlar arkaly bejermäge uly umytlar berýär.

BSGG we Kesellere gözegçilik we öňüni alyş merkezi (CDC) tarapyndan bilelikde taýýarlanan täze hasabata görä, çagalara gyzamyga garşy waksinanyň berlişiniň "howply derejede" peselenligi sebäpli dünýäde gyzamyk hadysalary ýokarlanýar.

Soňky ýyllarda süýji keselini (diabet) anyklamak birnäçe esse ýokarlandy. Türkmenistanda süýji keselli pasiýentlere mugt bejergi berilýär.

Süýji keseli – aşgazanasty mäziň işläp çykarýan insulin gormonynyň ýetmezçiligi netijesinde döreýän dowamly keseldir. 1-nji görnüşli süýji keselinde bedende ýeterlik insulin gormony bölünip çykmaýar we gündelik insulin almaly bolýar. Munuň sebäbi hem, öňüni alyş ýollary hem näbelliligine galýar. 2-nji görnüşli süýji keselinde beden şekeri energiýa üçin netijeli ulanyp bilmeýär. Eger bejerilmese, bu gandaky şekeriň aşa ýokarlanmagyna eltýär. Süýjülikli adamlaryň 95%-den köpüsinde 2-nji görnüşli süýjülik bar. Süýjüli däl diabet – bedende wazopressin gormonynyň ýetmezçiligi sebäpli ýüze çykýar we ol ýygy hem-de köp mukdarda peşew bölüp çykarma we teşneligiň döremegi ýaly alamatlar bilen häsiýetlendirilýändir. 

Kakalaryň täze doglan bäbekleri bilen has köp wagt geçirmegi uzak möhletde olaryň beýnisiniň ideg etmäge uýgunlaşmagyna ýardam edýär. Bu kakalyk rugsadynyň ähmiýetlidigini öňe sürýär.

Kakalyk rugsadynyň kän peýdasy bar. Barlaglar bäbege ideg etmek üçin işden rugsat almagyň kakanyň çaga ysnyşmagyna, çaganyň ösüşine we ene-atanyň özara gatnaşygyna peýdalydygyny görkezdi. Emma, täze barlagyň we maglumatlaryň saýasynda kakalyk rugsadynyň kakanyň beýnisini türgenleşdirmekde hem bähbitlidigi ýüze çykaryldy.

1-nji dekabr: AIDS keseline garşy göreşmegiň halkara güni.

Gündogar Ýewropa we Merkezi Aziýa (GÝMA) sebitinde jemgyýetçilik saglygyny we hukuklaryny öňe sürmekde iş alyp barýan AFEW International guramasynyň maý aýynda çykaran hasabaty GÝMA sebitinde AIW bilen ýaşaýan aýallaryň ýüzbe-ýüz bolýan diskriminasiýasyny we utanjyny ölçeýär.

AIW bilen baglanyşykly utanç duýgusy daşky ýa-da içki utanç görnüşinde kabul edilýär. Daşky utanç duýgusyna AIW bilen ýaşaýan adamlar barada negatiw pikir edýän köpçülik sebäp bolýar. AIW bilen ýaşaýan adamyň öz-özüne bolan negatiw garaýyşlary bolsa, içki utanja alyp barýar.

20-nji noýabrda Birleşen milletler guramasynyň Türkmenistandaky çagalar gaznasy (ÝUNISEF) görüş ukyby pes çagalar we uly adamlar üçin niýetlenen türkmençe ýazgylary sese geçirýän sanly ses programmasyny ulanyşa çykardy.

ÝUNISEF programmany Türkmenistanyň Bilim ministrligi, kömekçi tehnologiýa boýunça iş alyp barýan ATScale global hyzmatdaşlygy, Türkmenistanyň Körler we kerler jemgyýeti hem-de okamak we ýazmak maýyplygy bolanlar üçin ýazgylary sese geçirýän Louder Pages guramasy bilen hyzmatdaşlykda döretdi.