Türkmenistanda klimat töwekgelçiligi: Ýokary temperaturalar adamyň saglygyna, ýaşaýyş durmuşyna we ekosistema güýçli täsir edýär.

Bütindünýä bankynyň we Aziýanyň ösüş bankynyň taýýarlan we 9-nji iýunda çap eden hasabatynyň gysga beýany:

Alymlar ilkinji gezek adam we maýmyn öýjüklerinden ybarat bolan düwünçekleri döretdiler. Bu işe gatnaşan halkara alymlar toparynyň "Cell" žurnalynda bellemegine görä, bu düwünçekleri döretmegiň bir maksady organ transplantatlaryna mätäç adamlar üçin täze organlary öndürmegiň ýollaryny öwrenmekdir. Emma bu ylmy barlag ynjalyksyzlyk döretdi.

Şokalad önümçiligi bilen tropiki tokaýlaryň ýok edilmeginiň näme arabaglanyşygy bar?

Awstriýada "Greenpeace" guramasynyň aktiwistleri, Pasha baýramynyň öň ýanynda, Wena şäheriniň Heldenplatz meýdançasynda Milka kompaniýasynyň şokolatdan ýasalan towşan heýkeljikleriniň 316 sanysyny düzüp çykdylar. Şeýle etmek bilen, aktiwistler Milka brendini öz içine alýan Mondelez korporasiýasynyň hereketlerine garşylyk görkezdiler. Mondelez korporasiýasy öz önümlerinde palma ýagyny ulanmak bilen, tropiki tokaýlary ýok edýär we adam hukuklaryny bozýar.

Diňe bir 2019-njy ýylyň hasaby boýunça, Mondelez korporasiýasy 316 müň tonna palma ýagyny gaýtadan işledi. Häzirki wagtda, Awstriýanyň bazarlaryndaky Milka degişli bolan önümleriň her ikinjisiniň düzüminde palma ýagyny tapsaň bolýar.

2021-nji ýylyň mart aýynyň 1-den başlap, Russiýada täze arassaçylyk kadalary bilen bilelikde howanyň düzümindäki hapalaýjy maddalaryň çäkli rugsat berilýän konsentrasiýalary (ÇRBK) güýje girizildi. Soňky ýyllarda ilkinji gezek, birnäçe howany hapalaýan maddalaryň rugsat berilýän mukdary azaldyldy. Olaryň köpüsi onkologiýa kesellerini dörediji kanserogenlerdir (uglerod disulfidi, benzol, berilliý we onuň birleşmeleri, 1.3 butadien, akrilonitril we uglerod tetrahloridi). Täze kanuna görä, howadaky kanserogen maddalaryň mukdary azaldylmaly: benzol – 1.7 esse, akrilonitril – 6 esse, uglerod tetrahloridi – 17.5 esse, 1.3-butadien – 50 esse. Berilliý we onuň birleşmeleri bolsa howanyň düzüminde asla bolmaly däl.

Halys tapdan düşüp, göwniçökgün ýagdaýda bolmagyňyz ahmal – durmuşyňyzy belli bir derejede ýaşaýarsyňyz, emma hiç hili maksada okgunlylygyňyz ýok. Ysgyndan düşmek bilen döreýän göwnüçökgünlik bu depressiýa ýa-da gam-gussa däl-de, eýsem öz durmuşyňyz barada gowy duýmazlygyňyzdyr. Şeýle-de, göwnüçökgünlikde durmuşyňyzyň manysyny duýman, bu boşluga, duýgularyň tükelmegine we tukatlyga sebäp bolýar.

Sanjymyň ýan täsirleri immun ulgamyňyzyň güýçlidini aňlatmaýar

Covid-a garşy sanjym alandan soňra ýan täsirler ýüz bermedik halatynda aladalanmaga sebäp barmy?

Ýok. Massaçusets Uniwersitetiniň professory Robert Finbergiň aýtmagyna görä, sanjym alandan soňra adamyň özüni erbet duýmagy immun ulgamynyň sagdyn gaýtargy berýändigini aňlatmaýar.

Immun ulgamlaryň daşky "basyp alyjylara" garşy gaýtargy bermeginiň iki ýoly bardyr. Birinji derejesi – gysga wagtlykdyr (birnaçe sagat ýa-da birnäçe/bir-iki gün dowam edýär).

COVID-19-yň Hindistana ýetiren zyýany göz öňüne getirerden has uly, emma Lancet žurnalynda çap edilen makala muny düşündirmäge synanyşdy:

Eger awgustyň 1-ne çenli, Hindistanda COVID ölümleriniň sany 1 milliona ýetse, ýurduň bu öz-özüne ýetiren betbagtçylygyna primer ministr Narendra Modiniň hökümeti jogapkär bolar.

Çaga aýrylmasyna global taýdan başgaça çemeleşmegä bireýýäm wagt boldy. Çaga aýrylmasy, umuman, ýaşaýşa ukyply bolmadyk göwreliligiň ýitirilmegi bilen häsiýetlendirilýär. Dünýäde her minutda 44 göwrelilik ýitýär. 7 ýurdy we 4.6 million göwreliligi öz içine alan barlagyň netijeleri:

2021-nji ýylyň martynda 1991-nji ýyldan bäri Merkezi Aziýada psihiki saglygy goraýşyň ösüşini derňeýän barlag işi çap edildi. Bu barlag işinde ekspertler topary bäş dürli arhiwden, 53 sany syn ýazylan makalalary we ylmy-barlaglary (Gazagystan: 13, Gyrgyzystan: 14, Täjigistan: 10, Özbegistan: 9, Türkmenistan: 2, Garyşyk: 5) derňäp öwrendiler.

Gündogar Ýewropanyň we Merkezi Aziýanyň (GÝMA) ozalky kommunist ýurtlary saglygy goraýyş ulgamlaryny özgertmäge we şol bir wagtda barha ýokarlanýan saglygy goraýyş çykdajylaryna hötde gelmäge çalyşýarlar. GÝMA dünýäde Adamyň immunoýetmezçilik wirusynyň (AIW) ýaýrawy köpelýän az sanly sebitleriň biridir. Kanun çykaryjylar AIW üçin jemgyýetçilik saglyk çärelerine ýeterlik üns bermän gelýärler: Şowsuzlyga uçran AIW-iň öňüni alyş programmalary hem munuň bir mysalydyr.

GÝMA-da neşe serişdelerini ulanmagyň jenaýat saýylmagy, sebitde tussag edilýänleriň köpelmegine sebäp boldy. Neşe serişdelerini sançýan adamlary (NSSA) tussag etmek we türmä salmak gymmat düşýär hem-de AIW ýokuşmalarynyň köpelmegine eltýär. NSSA-lary türmä salmak üçin edilýän çykdajylar bu topardakylar üçin öňüni alyş we bejeriş hyzmatlarynyň çykdajylaryndan has köpdür. GÝMA sebitinde neşe serişdelerini ulanmagyň biabraýçylyk hasaplanmagy hem, jemgyýetçilik saglyk ulgamlarynda AIW programmalarynyň gerimini giňeltmäge böwet bolýar.