Londondaky Evelina Children's Hospital keselhanasynyň lukmanlarynyň bellemegine görä, smartfonlar, planşetler we elektron kitaplary adamlaryň adaty uklama tertibini bozýarlar.

Barlagçylar täze öndürilýän smartfonlaryň has güýçli ýagty berip, çykýan ýagtylygyň has gök öwüşgin berýändigini belleýärler. Garaňkyda adamyň bedeni uklamaga kömek edýän melatonin gormonyny işläp çykarýar. Ýöne ýagtylyk tolkunlarynyň käbir bölekleri, esasan hem gök we ýaşyl bölegi kadaly we kynçylyksyz uklamany bozýarlar. Alymlaryň tassyklamagyna görä, täze tehnologiýaly enjamlar ýagtylygyň gök bölegini has güýçli bölüp çykaryp, adamynyň uklamasynda kynçylyklary döredýärler we uklama tertibiniň üýtgemegine sebäp bolup bilýärler.

Lukmanlar şeýle enjamlary gijeki sagatlar däl-de, gündiz ulanmagy maslahat berýärler. Şeýle-de, öndürijileriň enjamlaryň ýüzünden çykýan gök şöhlelenmäni kadalaşdyrmak üçin F. lux. meýilnamasyndan peýdalanmaklarynyň zerurdygyny nygtaýarlar. Bu meýilnama kompýuteriň displeýiniň ýüzüniň ýagtylanyş häsiýetini günüň wagtyna görä üýtgetmäge kömek edýär.

Bu barada Tehas Uniwersitetiniň alymlary habar berýärler.

Beýik Britaniýada her ýyl böwrekleriň howply çiş keselleriniň 10 müň ýagdaýy anyklanyp, näsaglaryň 4 müňe golaýy ölýärler. Böwregiň rak keselleriniň içinde iň ýygy duş gelýäni- böwrek-öýjükli karsinomadyr. Grilde ýa-da otda gowurlan etde PhIP we MeIQx görnüşli kanserogenler emele gelip, olaryň böwrekde toplanmagy howply täze döremeleriň sebäbi bolýar. Seljermeleriň görkezişi ýaly, PhIP kanserogeniň derejesiniň ýokarlanmagy böwregiň täze döremeleriniň ýüze çykma töwekgelçiligini 54% ýokarlandyrsa, MeIQx maddanyň toplanmagy hem bu töwekgelçiligi iki esse köpeldýär.

Alymlar şeýle-de etiň şeýle taýynlanyş usullarynyň has hem belli bir genetiki özgermeli adamlar üçin howplydygyny belläp, gowurlan etli naharlary az kabul etmegi, iýlende hem gök önümler we ir-iýmişler bilen bile iýmekligi maslahat berýärler.

22 ýaşly aýala oturdylmaly donor ýatgy öz ejesinden alyndy. Şeýle görnüşli operasiýa Hytaýda birinji gezek geçirilip, ol 14 sagat dowam etdi. Operasiýa Sian şäher keselhanasynyň akuşerçilik we ginekologiýa bölüminde 38 sany hünärmeniň gatnaşmagynda geçirildi. Şeýle häsiýetli operasiýany geçirmezden öň, alymlar kliniki tejribeleri geçilerde geçirdiler. Çünki geçiniň ýatgysynyň anatomiki gurluşy hem adamynyň ýatgysynyň gurluşyna meşzeş bolup durýandyr.

Synag taslamasynyň lukmany Çe Bilangyň aýtmagyna görä, operasiýadan soňky dikeldiş döwri geçenden soň, aýala onuň we adamsynyň tohum öýjüklerinden ösdürilen çaga düwünçegini ýatga oturtma meýilleşdirilýär. Lukmanlaryň aýtmagyna görä, 22 ýaşly hytaý aýaly ýatgysyz dogulsa hem, ýumurtgalyklary kadaly işläp, aýal öýjükleri emele getirýärdi. Aýalyň 43 ýaşly ejesi öz ýatgysyny gyzyna çaga dogurmaga mümkinçilik bermek maksady bilen oturtmaga berdi.

Iýmitlenme boýunça britan hünärmenleri şeýle netijä geldiler. Ekspertleriň aýtmagyna görä, soňky onýyllykda göwrelilere foliý turşysy bellense-de, doga kemislikli dogýan çagalaryň sany azalmaýar. Beýik Britaniýanyň Iýmit standartlary boýunça agentligi foliý turşylygyny çörege we çörek önümlerine goşmagy maslahat berýärler.

Ekspertler çaga we onuň maşgalasy üçin howply bolup durýan, emele gelýän düwünçegiň nerw turbajygynyň doga kemisliklerini doga kemislikleriň arasynda iň ýygy duş gelýän görnüşi hasaplaýarlar. Şeýle bozulmalar esasynda göwreliligi aýyrma çäresini geçirme netijeli we dogry usul hasaplanyp bilinmeýär.

Akuşerçilik we ginekologiýa kollejiniň professory Alan Kämeronyň aýtmagyna görä, iýmit önümleriniň foliý turşylygy bilen baýlaşdyrylmagy, maddy taýdan kynçylyk çekýän we göwreliligi öňünden meýilleşdirmedik aýallara sag çagalary dünýä indirmäge kömek eder.

1-nji DEKABR – AIDS KESELINE GARŞY GÖREŞMEGIŇ BÜTINDÜNÝÄ GÜNÜDIR.

UNAIDS 1-nji dekabrda bellenilýän AIDS keseline garşy göreşmegiň Bütindünýä gününe gabatlap täze hasabaty ýaýratdy. UNAIDS AIDS keseline (rus. SPID) we Adamyň immoýetmezçiliginiň wirusyny (AIW, ing. HIV) göterijilik ýagdaýyna garşy göreş alyp barýan halkara guramasy bolup, dünýädaki ýagdaýlar barada ýyllyk hasabatyny çäp edýär. Täze hasabatda Gündogar Ýewropa we Merkezi Aziýa sebitlerinde 2014-nji ýylda AIW wirusy ýokuşanlaryň sany 1.5 million adama ýetipdir diýp bellenilýär. 2013-nji ýylda bu sebitde AIW-pozitiw (wirusy göterijiler) adamlaryň sany 1.1 milliona barabardy.

2014-nji ýylda sebitde täze AIW ýokançlygyna uçranlaryň sany 140 000 adama ýetdi. 2000-2014 ýyllar aralygynda AIW-pozitiw bolan adamlaryň sany 30% artypdyr.

2015-nji ýylyň 16-njy-22-nji noýabr aralygy – antibiotikleri dogry ulanmagyň Bütindünýä hepdeligi bellenilip geçilýär.

Häzirki wagtda antibiotik serişdeleriniň tertipsiz we görkezmesiz ulanylmagynyň adam bedeniiň peýdaly ýokançlyklaryna hem ýaramaz täsir edip, immun we endokrin ulgamyna dargadyjy täsirini ýetirýändigi we olara bolan durnuklylygyň döreýändigi barada lukmançylyga degişli köp edebiýatlar ýazýarlar.

Antibiotikleri dogry ulanmagyň Bütindünýä hepdeliginiň bellenilmegi antibiotiklere bolan durnuklylygyň ýokarlanma meselesine we bu ýagdaýyň öňüni almak üçin jemgyýetçiligiň, saglygy goraýyş işgärleriniň, syýasatçylaryň arasynda olaryň ýerlikli we dogry ulanylmagyna ünsi çekmäge gönükdirilendir. Antibiotiklere we başga ýokançlyklara garşy serişdelere durnuklylygyň ýokarlanma meselesine jogap edip, şu ýylyň maý aýynda Saglygy goramagyň 68-nji Bütindünýä assambleýasynda dünýä boýunça geçirilmeli çäreleriň meýilnamasy tassyklandy.

Notr-Dam Uniwersitetinde geçirilen täze barlaglar, göwreliligiň soňunda stress ýagdaýyny başdan geçiren aýallarda tagaşyksyz hereketli çagalaryň dogulýandygyny äşgär etdi. Ownuk hereketleri dogry we takyk ýerine ýetirip bilme häsiýetine aýrylyşma, göwrelilik döwri başga ýere göçme, işiň ýitirilmegi, garyndaşyň aradan çykmagy, maddy we maşgala kynçylyklary täsir edip biler.

Barlagçylar geljekki eneler bilen göwreliligiň 18-nji, soňra 34-nji hepdesinde gürrüňdeşlik geçirdiler. Göwreliligiň soňky üç aýynda stresiň ýüze çykmagy üçin ilkinji sebäp bolup pul serişdeleriniň ýetmezçiligi öňe çykdy. Şeýle sebäbi göwreliligiň 34-nji hepdesinde aýallaryň 30%-i belledi. Ondan başga-da, göwreliligiň gaýraüzülmeleri, başga ýere göçmek we maşgala kynçylyklary ýaly sebäpler aýdylyp geçildi.

2900 sany çaganyň hereketlenme ukyby ýörite synaglaryň kömegi bilen 10, 14 we 17 ýaşlarda barlanyldy. Alymlar göwreliligiň soňky aýlarynda üç ýa-da ondan hem köp stress ýagdaýyna getirýän sebäplere sezewar bolan aýallaryň çagalarynyň sazlaşykly hereketlenme endiginde kynçylyklarynyň bardygyny anykladylar. Bu ýagdaý barlagçylar tarapyndan geçirilen her gözegçilikde anyklanylýardy.

Sazlaşykly hereketlenme ukyby hat ýazma, ylgama ýaly dürli durmuşy meseleleri çözmede kynçylyk döredip biler. Alymlaryň bellemegine görä, stress hadysalary göwreliligiň soňky aýlarynda ösýän beýnijigiň ýagdaýyna täsir edýär. Maýmynlarda geçirilen ondan öňki barlaglar hem enesiniň stress ýagdaýynyň çagasyna täsir edýändigini görkezdi. Şonda alymlar, esasy sebäbiň stressiň gormony bolan kortizoldygyny belläpdiler.

Biziň hemmämiz artykmaç agramlylygyň beden üçin artyk ýük bolup, saglyga zyýan ýetirýändigini bilýäris. Ýöne semiz adamlaryň hemmesi horlanmaga ymtylmaýarlar.

Psihologlaryň bellemegine görä, semiz adamlaryň ençemesi öz uly bedenini salyhatlylygyň nyşany höküminde kabul edýärler. "Uly ölçeg – uly hormat" düşünjesine eýerip, uly göwräniň olary sosial basgançakda beýgeldýändigine ynanýarlar.

Başga bir sebäp – öz-özüňe gözegçilik etme ukybynyň bolmazlygydyr. Dürli emosional ýagdaýlaryň täsirinden özbaşdak çykyp bilmän, süýjüli tagamlaryň we myssyjak bulkalaryň ýesirine öwrülmegiň hem bir sebäpdigini ekspertler belleýärler.

Iýmitlenmäni durmuşynyň esasy manysyna öwürip ýaşama, gynansakda, biziň döwrümizde ýygy duş gelýän ahwalatlaryň biridir. Köp adamlar üçin tagamy saýlamak, ony taýynlama we kabul etme – boş wagtyny geçirmegiň ýeke-täk ýoly bolup durýar.

Horlanma çäresi iýmitlenme düzgünini üýtgetmegi talap edýär. Bu bolsa esasan hem iýmegi durmuşynyň ýeke-täk şatlyk çeşmesi hasaplaýan adamlarda gorky döredýär. Köplenç horlanmadan gorkýan adamlaryň durmuşynda gyzyklanma we güýmenje çeşmeleri bolmaýar.

Ýöne bu ýagdaýyň başga tarapy hem bardyr. Işe berlen adamlar hem öz artykmaç agramyna öwrenşip bilerler. Işeňňir adam hemişe stress ýagdaýda bolup, kadaly iýmitlenmän biler. Onuň ýaly ýagdaýda beden ýagyň köp mukdaryny ätiýaçlyk üçin toplaýar – netijede, agram has hem artyp başlaýar.

Alymlaryň kesgitlemegine görä, ekstrakorporal (bedenden daşary) tohumlandyrmany başyndan geçiren aýallarda wagtyň geçmegi bilen ýumurtgalyklaryň rak keseline ýolukma töwekgelçiligi 3 esse ýokarlanýar. Olar nesil önelgeliligiň soraglary bilen işleýän lukmanlara şeýle usuldan peýdalanjak aýallary goşmaça barlagdan geçirmegi maslahat berýärler. Şeýle netijeler 20 ýylyň dowamynda bedenden daşary tohumlandyrmany başdan geçiren 2.550.000 aýalyň saglyk ýagdaýynyň öwrenilmegi netijesinde alyndy.

Şeýlelikde, bedenden daşary tohumlandyrma rak keseline ýolukmany 37% ýokarlandyrýar. Ilkibaşdan, aýallarda hem önelgelilige, hem rak keseline sebäp bolýan faktorlaryň bolmagy göz öňüne tutulyp bilner. Bu usuly amala aşyrma (ony geçirmek üçin ulanylýan serişdeler) hem bu töwekgelçiligi ýokarlandyryp biler. Bu töwekgelçilik has hem bu usul geçirlenden soň, 3 ýylyň dowamynda ýokarlanyp biler.

Alymlar bedenden daşary tohumlandyrmanyň saglyk üçin howpsuz däldigi babatda ylalaşýarlar. Bu çäräniň çäginde ýumurtgalyklara bir aýallyk öýjügiň deregine birnäçe öýjükleri emele getirmegi mejbur edýärler. Bu bolsa beden üçin kadasyz ýagdaýdyr. Ýöne bu soragyň ençeme anyklanmadyk taraplary bardyr. Nähili bolanda hem alymlar howatyr almaklykdan saklanmaga çagyrýarlar: barlaglar geçirilýän wagty bu usuly ulanan her 10.000 aýalyň diňe 15-de rak keseli anyklanyldy.
 

Saýtymyzyň gadyrly okyjylary!

Wagt misli çapyşyga göýberlen dor at kimin duşumyzdan gaýym bolup, biziň täze meýillerimiziň başlangyjyny goýýar, başa baran hyýallary jemlemäge, yzyňa ser salmaga itergi berýär. Şu gün Saglyk.org saýtynyň döredilenine 5 ýyl boldy.

Wagt ölçegi jähtinden bu kän bir uly möhlet bolmasa hem, belli tutumlary amala aşyrmaga mümkinçilik berýän döwre öwrülip biler. Adam we onuň bedeni, adam saglygyny gorap saklamagyň düzgünleri, onuň daşky we sosial gurşaw bilen inçe arabaglanşygyny açyp görkezmäge ýardam berýän maglumatlary okyjylara ýetirme biziň öňde goýan wajyp maksadymyz bolsa, okyjylaryň ol ýa-da başga mesele babatda pikirini bilme, ony söhbetdeşlige çagyrma biziň esasy maksadymyza öwrüldi.

Bir akyldar: "Hakykat çekeleşikde döreýär" diýip aýdypdyr. Siziň saýtda, sosial ulgamlarda beýan edýän pikirleriňiziň, teswirleriňiziň her biri biziň üçin diýseň zerur we gymmatly. Çünki siz biziň amala aşyrýan işlerimiziň aýnasy, biziň gönümel we açyk söhbetdeşimiz, dostumyz bolup durýarsyňyz.

Şanly 5 ýylyň sepgidinde biziň üçin wajyp bolan "Saýtyň geljegini nähili görýärsiňiz?" diýen soraga Siziň berjek jogaplaryňyzyň we äşgär etjek pikirleriňiziň biziň üçin juda gymmatlydygyny belläsimiz gelýär.

Hormat bilen, saýtyň işgärler topary.