Käbir adamlaryň semizligi özleri saýlasalar-da, käbirleri isläp semiz bolmaýar. Ylmy-barlagçylar hem ýyllardyr bedenimiziň ululygynyň diňe öz hereketlerimiziň netijesi däldigini nygtaýarlar. Genetika, daşky gurşaw, ýumurtgalyklaryň polikistoz sindromy we limfedema ýaly saglyk ýagdaýlary we saglygyň sosial kesgitleýjileri semizlige sebäp bolýan esasy faktorlardyr.

Gruziýada 10-dan gowrak ahondroplaziýaly çagany bejermek üçin derman zerur. Ahondraplaziýa keseli süňkleriň ösmegine päsgel berip, göýdüklige we dürli saglyk meselelerine sebäp bolýar. Gruziýada umytsyz ene-atalar hökümetden täze çykan Voxzogo dermanynyň importyny maliýeleşdirmegi haýyş edýärler.

COVID-19 pandemiýasyndan bäri, dünýäniň ähli sebitlerinde immunizasiýanyň geçirilmesi gowşady we gyzamyk, poliomiýelit, mergi we täjihoraz keselleri möwjedi.

"Gyssagly we batyrgaý hereket etmek zerur" – diýip Bill & Melinda Geýts gaznasynyň global ösüş boýunça prezidenti Kristofer J. Elias belleýär. Geýts gaznasy immunizasiýa tagallalaryny birnäçe möhüm ugurlara gönükdirýär:

↪ Zoonoz keselleri haýwanlar bilen adamlar gönümel galtaşanda ýa-da adamlar iýmit ýa mör-möjekler ýaly wektorlar (infeksiýa geçirijiler) arkaly patogenlere sezewar bolanda ýaýraýarlar.

↪ Adam işjeňliginiň ekosistemalary bozýanlygy sebäpli haýwanlardan adamlara ýokuşýan koronawirus we maýmyn mamasy ýaly täze keselleriň döreme howpy ýokarlanýar.

Soňky ýyllarda haýwanlardan adamlara geçýän keselleriň sany köpeldi. Meselem: Covid-19, maýmyn mamasy, Ebola, guş dümewi, Zika wirusy we ş.m. Bu keseller adamlary täze pandemiýalaryň döremeginden howatyrlandyrýar.

COVID-19 sebäpli köp adamyň ys alşyny ýitirmegi bilen beýniniň ys alyş ukyplaryna düşünmäge we olary dikeltmäge gönükdirilen gözleglere has kän üns berlip başlady.

Ujypsyzja ähtimallyk: Ys alyş duýgusy boýunça gözlegçi Tomas Hummel ker adama kohlear implantasiýasynyň edilişi ýaly beýniniň ys duýgusyny dikeltmek üçin elektrik signallaryny ulanýan burun implantasiýasynyň mümkindigini aýtdy.

Aýallara garşy zorluk Özbegistanda kök uran mesele bolup, ýurtda 2021-2022-nji ýyllarda 72,000 sany aýallara zulum edilme hadysasy hasaba alyndy. Zulumly hadysalaryň hem 85%-i maşgala içinde bolup geçipdir. Ýakynda geçirilen soragnama ýurtda her 3 aýaldan birine ýanýoldaşy tarapyndan we ýene şonçarak aýala gaýyn enesi tarapyndan azar berlendigini ýüze çykardy. Ýerli metbugatda bolsa, erkekleriň aýallaryny dürli hojalyk enjamlary bilen urup öldürendigi we çagalaryny gynandygy baradaky habarlary häli-şindi görmek bolýar.

Adam hukuklary boýunça iş alyp barýan halkara guramanyň 2022-nji ýylda çykaran hasabatynda özbek halkynda adatça zorlaýjynyň däl-de pidanyň günäkärlenýändigi aýdylýar. Özbegistandaky aýallaryň hukuklary üçin göreşýän aktiwistleriň aýtmagyna görä, ýurtda köp adamda "zuluma aýallaryň özleri günäkär" ýa-da "är-aýalyň arasynda dawa-jenjeliň bolmasy adaty zat" diýen düşünje bar.

Bu hasabat 2019-njy ýylyň ýanwarynda çykaryldy we ozalky Sowet Soýuzynyň düzüminde bolan 15 ýurduň jynsy zorluga degişli kanunlarynyň gysgaça mazmunyny, kanunyň kemçilikleriniň derňewini hem-de jynsy zorluga baş goşýanlaryň jogapkärçilige çekilmezligine mümkinçilik berilmeginiň mysallaryny özünde jemleýär. Ozalky Sowet Soýuzynyň 15 ýurdunda (Ermenistan, Azerbeýjan, Belarussiýa, Estoniýa, Gruziýa, Gazagystan, Gyrgyzystan, Latwiýa, Litwa, Moldowa, Russiýa, Täjigistan, Türkmenistan, Ukraina, we Özbegistan) jynsy zorlama bilen bagly kanunlar we tejribeler zorlugyň pidasy bolýanlara adalatyň elýeterliligini üpjün etmeýär. Çünki kanunlaryň aşaky böleklerinde hukuk bozujylara jenaýat jogapkärçiliginden ýa-da jezadan sypmaga ýol berýän birnäçe kemçilikler bar:

Alkogoly artyk kabul etmek dünýäde iň köp gabat gelýän, emma öňüni alyp bolýan ölümçiligiň bir görnüşi bolup, her ýylda 3 milliondan köp adamyň ölümine sebäp bolýar. Şeýle-de bu iň köp ünsden düşürilýän meseleleriň biri bolup galýar. Muňa hem esasy alkogol söwdasyndan 1.5 trillion dollar girdeji gazanýan alkogol senagaty sebäp bolýar.

Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSGG) kiçi bir bölegi dünýäde alkogolyň artyk içilmegini azaltmak üçin ilata gönükdirilen syýasatlary pugtalandyrmaga bagyşlanýar. Onuň ýolbaşçysy Huan Tello öz alyp barýan işleri barada Think Global Health toparyna gürrüň berdi.

Dünýä ýüzünde takmynan 2 milliard adamyň dogluş şahadatnamasy ýok we ölýänleriň diňe ýarysy hasaba alynýar. Bu maglumat ýetmezçiligi pes girdejili ýurtlarda has ýaýgyn, hususan-da oba ýerlerinde we oturymly taýpalaryň arasynda.

Modelirleme arkaly geçirilen täze ylmy iş antimikrob durnuklylygy barada geň galdyryjy netijeleri görkezdi: Adamlarda antibiotikleriň ulanylmagynyň artmagy iýmit öndürýän haýwanlarda (maýda we iri şahly mallar, guşlar) ýokarlanan antimikrob durnuklylygy bilen baglanyşykly.